Dagur - Tíminn Reykjavík - 22.05.1997, Blaðsíða 6

6 - Fimmtudagur 22. maí 1997
í’ iii UTiiUtt&Li} ur 'uú t.
JDijgur-ŒímÍJTO
FRETTASKÝRING
Valgerður Baldursdóttir, geðlæknir og forstöðumaður á barna- og unglingageðdeild, gefur íslenska heilbrigðiskerfinu falleinkunn hvað hennar málaflokk varðar. Hún treystir sér ekki lengur til
að sinna starfi sínu við óbreyttar aðstæður, því hundruð veikra barna ráfi um í samfélaginu án þess að hægt sé að sinna þeim.
Björn
Þorláksson
skrifar
Málefnum barna með
geðræn vandamál
virðist engan veginn
sinnt sem skyldi. Yfirlæknir
barna- og unglingageðdeildar
Landspítalans að Dalbraut,
Valgerður Baldursdóttir, hefur
sótt um ársleyfi, fyrst og
fremst vegna þess ófremdar-
ástands sem ríkir í þessum
geira. Þar virðist þjónustu-
kreppa og margföldunaráhrif
þess að sinna ekki vandamál-
um yngri þegnanna sem
skyldi, eru ógnvænleg fyrir
samfélagið. Lítur samfélagið
undan þegar andlega vanheil
börn í eiga í hlut? Erum við
enn að tala um óhreinu börn-
in hennar Evu?
„Ástæða þess að ég treysti
mér ekki lengur til að standa í
þessu er að ástandið virðist ekk-
ert vera að batna. Þjónustu-
kreppan er svo gífurleg að það
er hvorki mér né öðrum bjóð-
andi, hvorki persónulega né fag-
lega. Ég hef enga von lengur um
að einhverjar breytingar verði,
en ég ætla að gefa öðrum mögu-
leika,“ segir Valgerður Baldurs-
dóttir, forstöðumaður barna- og
unglingageðdeildar, sem lætur
af störfum á næstunni.
Skert vald
sálfræðinga
Með orðinu þjónustukreppa á
Valgerður við að innan hennar
deildar sé aðeins hægt að sinna
broti af þeim börnum sem raun-
verulega þurfí á meðferð að
halda. Alvarlegt sé einnig að
sálfræðiþjónusta skólanna hafí
verið þrengd verulega undan-
farið. „Þeim er nú ætlað fyrst og
fremst að vera stuðningur við
kennara og skólastjórnendur en
áður höfðu þeir leyfi til að líta á
nemendurna sem einstaklinga
og taka t.d. viðtöl við foreldra
þeirra. Nú er búið með reglu-
gerð að skilgreina starfssvið
þeirra mun þrengra en fyrr en
ætlast til að við veitum þá þjón-
ustu sem þeir sinntu áður. Við
höfum bara enga burði til þess
ef litið er til mannafla okkar.
Þjónustan var takmörkuð með
einu pennastriki án samráðs við
okkur og enginn tekur ábyrgð á
að fylgja breytingunni eftir.“
1300 börn útundan?
Starfið á Dalbraut er tvíþætt.
Annars vegar eru tvær legu-
deildir með 12 rýmum alls og
einnig er göngudeild sem þyrfti
að stækka mikið að mati Val-
gerðar. Hvað þyrfti að gera til
að færa ástandið x viðunandi
horf? Sambærileg samfélög, svo
sem Noregur, telja það lágmark
að 2% barna þurfí á hverju ári
á þjónustu göngudeilda að
halda í geðheilbrigðismálum. í
Bandaríkjunum er þessi þörf
metin 1%. Valgerður segir að
íslendingar nái að sinna 0,1-
0,2%. Ef rétt er að 2% íslenskra
barna þurfi þessa hjálp gætu
það verið um 1600 börn árlega
en staðreyndin er að innan
200-300 fá meðferð og hún er í
stórum hluta tilvika ekki full-
nægjandi að mati Valgerðar.
1200-1300 börn eru því vega-
laus í kerfinu og það er ekki
fyrr en þau komast á unglings-
aldur og e.t.v. farin að verða til
alvarlegra vandkvæða fyrir
samfélagið sem brugðist er við
af krafti. Biðhsti barna sem vís-
að hefur verið á deildina við
Dalbraut er á annað hundrað
og geta börnin þurft að bíða í
ár eða lengur. Þessi tala gæti þó
verið miklu hærri því fagaðilar
vita að þeim er þröngt sniðinn
stakkur og vísa því minna til
deildarinnar en ella.
ísland er aftarlega
Það veltur á viðkomandi samfé-
lagi hvenær greining geðtrufl-
aðra barna á sér stað. I þróuðu
ríki með umfangsmikla þjón-
ustu á þessu sviði verður grein-
ingin mun fyrr en í samfélagi
sem veitir börnum litla þjón-
ustu. „Við erum í hópi þeirra
sem grípum allt of seint inn í og
1300 börn vegalaus
í kerfinu? Ekki fyrr en
þau komast á
unglingsaldur og
verða til alvarlegra
vandkvæða fyrir
samfélagið sem
þeim er sinnt?
Biðlisti barna sem
vísað hefur verið á
deildina við Dalbraut
er á annað hundrað-
ið. Börnin geta þurft
að bíða í ár.
mál margra unglinga eru kom-
in í mjög alvarlegan farveg fyrst
þegar kerfið gerir eitthvað.
Unglingamál hafa fengið tölu-
verða umíjöllun en barnamál fá
litla athygli. Okkar samfélag
virðist líta þannig á að enginn
aðdragandi sé að unglinga-
vandamálum en hann er yfir-
leitt til staðar og oftast langur.
Vandamálin smáversna frá
barnsaldri þangað til hámarki
er náð á unglingsárunum.“
Ómarkvisst starf
Fjöldi unglinga með geðræn
vandamál er vistaður á með-
ferðarheimilum sem Barna-
verndarstofa rekur víða um
land. Valgerður telur að í
tengslum við þá vinnu megi ým-
islegt bæta. Oft sé hvorki unnin
nauðsynleg for- né eftirvinna
gagnvart börnum á þessum
heimilum. „Sveitarfélögin eiga
að sjá um þessi mál og oft er
búið að skrifa beiðni um lang-
tímavistun án þess að ijölskylda
barns eða það sjálft hafi nokk-
urn stuðning fengið áður sem
hægt er að kalla. Þannig er að-
eins hugað að einu atriði án
samhengis við önnur en þetta
eru náttúrlega víxlverkandi
þættir."
Besta forvörnin
Algengustu ástæðurnar fyrir því
að börnum er vísað á Dalbraut-
ardeildina eru hegðunarvanda-
mál. Þau eru af ýmsum toga og
meðferð getur haft verulega
þýðingu, t.d. hefur náðst mjög
góður árangur með ofvirk börn.
„Það sem ég er að reyna að
leggja áherslu á, er að greina
þessi vandamál nógu fljótt og
rétt. Það sem byrjar sem náms-
örðugleikar getur undið upp á
sig og besta forvörnin fyrir
samfélagið og barnið er að
greina vandann snemma svo
bestu úrræðin séu nýtt. Annars
verða margföldunaráhrif.“
Erfiðar vinnu-
markaðsbreytingar
Börn nútímans eru að upplifa
erfiða tíma. „Það hafa orðið
mjög miklar þjóðfélagsbreyting-
ar síðastliðin 30-40 ár og auk-
inni þjónustuþörf hefur alls
ekki verið mætt. Stóra breyting-
in var þegar báðir foreldrarnir
fóru út á vinnumarkaðinn en
áður hafði annað foreldrið
tryggt umönnun og öryggi
barnsins. Þessum breytingum
höfum við ekki fylgt eftir. Við
töluðum lengi vel þannig að
tíminn sem foreldrar verðu með
börnunum skipti ekki öllu máli
heldur gæði tímans. Auðvitað
skiptir tíminn samt máli upp á
öryggi barnanna. Þau þurfa að
hafa einhvern til að leita til. Ég
held að við séum að bíta úr nál-
inni með það núna að börn eru
meira upp á sjálf sig komin,
hafa ábyrgð sem þau standa
ekki undir. Börn lenda auk þess
oftar í áföllum en fyrr.“
Hægt að bæta
skipulag
Er hægt að spara peninga með
betra skipulagi. Það telur Val-
gerður og bendir á í því sam-
hengi að málefni barna heyri
undir fjögur ráðuneyti, þar sé
samræmingar þörf. „Við eigum
að sinna geðheilbrigðisvanda-
málum 'A þjóðarinnar og fáum
um 110 milljónir til þess.
Barnaverndarstofa rekur með-
ferðarheimili fyrir rúmar 200
millj. kr. Fullorðinsgeðþjónustu-
kerfið kostar tvo milljarða. Það
er hægt að nýta betur það fjár-
magn sem við fáum en að auki
þurfa að koma til meiri peiúng-
ar í þennan málaflokk, það þarf
að stórfjölga stöðugildum á
göngudeild svo dæmi sé tekið.
Fjárhagsleg stöðnun hefur ríkt í
allt of mörg ár fyrir utan ung-
lingadeildina sem komið var á
árið 1987. Ilún fór ekki á fjár-
lög fyrr en 1993 og heilbrigðis-
ráðherra hefur oft vísað til þess
að búið sé að fjölga um 15
stöðugildi í þessum geira síðan
1990. Um er hins vegar að
ræða staðfestingu á orðnum
hlut,“ segir Valgerður Baldurs-
dóttir geðlæknir.