Dagur - Tíminn Reykjavík - 24.07.1997, Blaðsíða 5

|Dagur-‘3Iamnn
Fimmtudagur 24. júlí 1997 -17
LIFIÐ I LANDINU
Elsti Ijósvakamiðill-
inn á íslandi er bú-
inn að eignast bók
um sjálfan sig.
Við þriggja ára vinnu sína
við sögu RÚV 1930-1960
Útvarp Reykjavík segir
Gunnar Stefánsson að mest hafi
komið sér á óvart þegar hann
sá hve Ríkisútvarpið var ósjálf-
stæð stofnun á þessu tímabili.
„Reksturinn og dagskráin
voru algerlega undir smásjá
ráðuneytis og alþingis. Útvarps-
stjóri þurfti að sækja allt imdir
menntamálaráðuneyti og ráð-
herra þurfti að skrifa upp á all-
ar mannaráðningar. “
Veik fréttastofa
Gunnar viðurkennir að smásjá-
in hafi gert fréttaflutning frétta-
stofu ansi veikburða. „Frétta-
reglurnar voru líka gríðarlega
strangar. Það mátti t.d. aldrei
segja frá neinum ágreinings-
málum nema tala við alla aðila.
Fréttaskýringar um innlend
málefni voru ekki til, það mátti
ekki flytja þær. Þjóðfélagsmála-
umræðan var því frekar tak-
mörkuð.“
Þátturinn Um daginn og veg-
inn var um tíma í raun eini
frjálsi útvarpsþátturinn, segir
Gunnar. „En menn voru jafnvel
víttir af útvarpsráði ef þeir töl-
uðu of hispurslaust þar. Það var
afskaplega þrengt að mönnum í
sambandi við málfrelsið."
Það var ekki fyrr en 1971,
þegar sett voru lög þar sem út-
varpið var skilgreint sem sjálf-
stæð stofnun, að sjálfstæði
stofnunarinnar jókst, að sögn
Gunnars.
Útvarpið
var kennslutæki
Mikill metnaður var frá upphafi
í menningarlegri dagskrá RÚV
þótt pólitík kaldastríðsáranna
hafi eflaust haft sín áhrif á hvað
þótti boðlegt í menningarlegum
efnum.
Upphaílega htu menn á út-
varpið sem kennslutæki í
menningarmálum og var strax í
upphafi farið að kenna þar út-
lend tungumál, segir Gunnar.
En minna varð úr hlutverki
RÚV sem kennslutæki þegar á
leið og annars konar menning-
arefni fékk meiri tíma. Lesnar
voru bókmenntir og strax við
stofnun útvarpsins má segja að
hafi orðið til fyrsta íslenska at-
vinnuleikhúsið.
Agnarkonungur
útvarpsleikritanna
Útvarp á sitt eigið listform: út-
varpsleikritið sem segja má að
sé undirmálstegund þar sem lít-
ið er um hana ijallað, hvort
sem er af gagnrýnendum eða
fræðimönnum og segja má
nokkuð furðulegt að ekki hafi
verið meira rennerí milli út-
varps og leikhúsanna. Sjaldgæft
hefur verið að útvarpsleikrit
séu færð upp á fjalirnar, mun
algengara segir Gunnar að
sviðsleikrit hafi verið löguð að
útvarpi. Útvarpsleikhúsið hefur
þó haft mjög mikla þýðingu
segir hann enda fékk þar allur
almenningur að njóta atvinnu-
leiklistar.
Einar Kvaran var sá fyrsti
sem skrifaði íslenskt útvarps-
leikrit en Agnar Þórðarson, af-
kastamesti höfundur íslenskra
Spegillinn birti átök innan útvarpsins í spéspegli árið 1945 því þótt erlend-
ar fréttaskýringar væru leyfðar þá vöktu þær ekki alltaf hrifningu. Á tíma-
bili var reynt að bola burtu öllum tortryggilegu kommúnistunum á frétta-
stofu, segir Gunnar. Sigurður Einarsson, fyrrum fréttamaður sem sjálfur
hafði sætt árásum fyrir pólitíska hlutdrægni, bar t.d. fram tillögu í útvarps-
ráði þar sem hann lýsir megnri óánægju „hlustenda yfir einhliða kommún-
istaáróðri í fréttum", og þótti mönnum sem tillaga hans kæmi úr hörðustu
átt.
Gunnar er þegar byrjaður á framhaldinu: Útvarpið eftir 1960.
útvarpsleikrita, var sá fyrsti til
að skrifa framhaldsleikrit og
var mjög vinsæll á 6. áratugin-
um.
Tómar sinfóníur eða
ómenning
Ríkisútvarpið hefur aldrei verið
afskipt stofnun og alltaf verið
háværar raddir landsmanna
um dagskrárgerð þar. Sumar
raddirnar kvörtuðu yfir tómu
sinfóníuspili og þungri dagskrá,
aðrir yfir bölvaðri ómenningu.
Hinir fyrrnefndu hafa eflaust
haft sitthvað til síns máls en þó
skal þess getið að óskalaga-
þættir byrjuðu strax upp úr
1950 og Elvis Presley var fyrst
kynntur fyrir íslenskum áheyr-
endum árið 1956 í þætti Jónas-
ar Jónassonar, sama ár og
hann varð fyrst þekktur, með
laginu „That’s All Right Mama“.
„Það hefur alltaf verið rifist
um útvarpið. Vandræðin voru
auðvitað þau að það þurfti að
þjóna öllum mögulegum sjónar-
upphafi fluttu menn mál sitt beint í hljóðnemann, svo kom stálþráðurinn
og gerði Spegillinn grín að ferðalagi útvarpsmanna með stálþráðinn í
Heklugosi. Fremstur fer Helgi Hjörvar, þá Lúðvíg Guðmundsson skóla-
stjóri Handíðaskólans og aftastur er Einar Magnússon menntaskólakenn-
ari. Það var ekki fyrr en með segulbandinu upp úr 1950 sem bylting varð í
útvarpsmiðlun og þá fyrst hefst hin eiginlega dagskrárgerð. Menn gátu
farið út úr hljóðstofu og hitt landann.
miðum á einni rás. Rás 2 kem-
ur ekki fyrr en 1983 og ég held
það sé bráðnauðsynlegt fyrir
Ríkisútvarpið að hafa báðar
þessar rásir ef það ætlar að
þjóna hlustendum vel.“
-Eitt að lokum, ég hef oft velt
því fyrir mér hver þessi gufa er.
Ilvaðan kemur gamla gufan?
„Tja, einhvern tímann hef ég
nú heyrt það en ég bara man
það ekki satt að segja..." lóa
Tindur Heklu neur laekKað,
en axlirnar hækkað.
i*íðfr*«Bjr»rtiir Ul»