Dagur - Tíminn - 17.10.1996, Blaðsíða 9

jDagur-(EmThm
PJÓÐMÁL
Fimmtudagur 17. október 1996 - 9
Hvemig biskup þurfum við?
jffe Dr. HJalti
^ * Hugason
Klcktor í guðfrædi
skrifar
Aprestastefnu í sumar gaf
biskup íslands vísbend-
ingu um hvenær vænta
megi að hann láti af embætti.
Ljóst er að skiptra skoðana
gætir um tímasetningu hans í
þessu efni. Ekki er síður rætt
um hvort þessi yfirlýsing hafi
verið tímabær miðað við þann
langa aðdraganda sem starfs-
lokin hafa. Um hvorugt þessara
atriða verður rætt hér. Það sem
mestu skiptir er sú staðreynd
að biskupaskipti hafa verið
boðuð nokkru fyrr en Iög ann-
ars gera ráð fyrir.
Hvernig bregst
kirkjan við?
Sú staða sem upp er komin
kallar á viðbrögð innan kirkj-
unnar. Kunna þau að verða
með ýmsum hætti og beinast
bæði í jákvæða og neikvæða átt.
Skaðlegust verða viðbrögðin ef
þau koma fram í ótímabærri og
íangdreginni kosningabaráttu
þar sem einstaklingar eða fylk-
ingar takast á um embættið og
þau völd - ímynduð eða raun-
veruleg - sem því fylgja.
Flokkadrættir af því tagi eru
það sem íslenska þjóðkirkjan
þarf síst á að halda í kjölfar at-
burða sem gengið hafa yfir. Já-
kvæðara 'yrði ef kirkjufólk not-
aði tækifærið til að efna til
markvissrar umræðu um eðli,
hlutverk og möguleika biskups-
embættisins. Þá umræðu má til
dæmis hefja með spurningunni:
Hvernig biskup þurfum við?
Biskupsembættið
hefur ekki verið
skilgreint í eitt
skipti fyrir öll
í evangelísk-lútherskri embætt-
isguðfræði kemur fram að emb-
ætti kirkjunnar, þar á meðal
biskupsembættið, séu stofnuð
til að kenna fagnaðarerindið og
úthluta sakramentunum. í játn-
ingunni er einnig lögð áhersla á
að vald eða hlutverk biskups
felist í því að prédika fagnaðar-
erindið, leysa og binda syndina
og þjóna að sakramentunum.
Embættisskilningur lúthersku
kirkjunnar er því skýr hvað
biskupsembættið áhrærir.
Allir sem til þekkja vita þó að
hrein og klár guðfræði ræður
ekki alltaf ferðinni í lífi og starfi
kirkjunnar. Má segja að guð-
fræðin gegni því hlutverki að
stilla upp markmiðum og hug-
sjónum sem keppa má að.
Starfshættir kirkjunnar mótast
ekki síður af mun jarðlægari
þáttum en guðfræðinni. Munar
þar ekki síst um hefðir og venj-
ur sem mótast hafa í aldanna
rás, þær væntingar sem hver
kynslóð ber í brjósti, þau við-
fangsefni sem við er að glíma
hverju sinni og þá útfærslu-
möguleika sem bjóðast á
hverjum tíma.
„Skaðlegust verða viðbrögðin ef
þau koma fram í ótímabœrri og
langdreginni kosningabaráttu þar
sem einstaklingar eða fylkingar
takast á um embættið og þau völd -
ímynduð eða raunveruleg
- sem þvífylgja. “
Nokkrar biskupa-
„týpur“
I aldanna rás hafa margar út-
gáfur af evangelísk-lútherskum
biskupum litið dagsins ljós og
standa þær okkur allar til boða
í framtíðinni. Skal hér getið fá-
einna.
Eftirhtsmaðurinn: í einvalds-
rxkjum 17. og 18. aldar urðu
biskupar víðs vegar milliliðir
milli ríkisvaldsins annars vegar
en prófasta og presta hins veg-
ar. í kirkju sem vill vera tiltölu-
lega frjáls gagnvart ríkisvaldinu
á eftirlitsbiskupinn vart heima.
Kirkjufurstinn: Hér á landi
markar siðbreytingin um margt
furðu lítil spor í þróun biskups-
embættisins. Má segja að í
höndum margra biskupa jafn-
vel allt fram á þessa öld hafi
embættið haldið öllum megin-
dráttum miðaldahefðarinnar. Af
þessum sökum hafa margir
„Heiti ég á kirkju-
fólk í landinu,
lœrða menn og
leika, að verja kom-
andi vetri í agaða
umrœðu um bisk-
upsembœttið. “
biskupar beitt
embætti sínu sem
raunverulegri
valdastöðu í kirkj-
unni, komið fram
sem kirkjufurstar
sem deila og
drottna og eru
næsta nálægir og
sýnilegir á öllum
sviðum kirkjumál-
anna.
Stjórnandinn: Miðað við þá
starfshætti og samskiptahefðir
sem komist hafa á í flestum
stofnunum nútímasamfélags
má þó segja að kirkjufurstinn
sé tímaskekkja eða nátttröll í
samtímanum. Stjórnunarhefðir
hafa breyst til lýðræðislegri átt-
ar, einleikur hefur vikið fyrir
samstarfi og hópvinnu. Við hlið
kirkjufurstanna hafa því komið
fram annars konar forystu-
menn: Biskupar sem láta mót-
ast af nútímalegum viðhorfiun
til stjórnunar.
Prédikarinn: Til eru biskupar
sem hafa lagt ^áherslu á inn-
hverfari hliðar biskupsembætt-
isins. Þeir biskupar sem leggja
áherslu á boðunarþáttinn
byggja þar á hvað lengstri hefð.
Guðfræðingurinn: Náskyldur
prédikunar-biskupnum er hinn
guðfræðilega þenkjandi biskup.
Hann lætur sér annt. um faglega
og fræðilega forystu í kirkjunni,
en setur niðurstöður sínar fram
með Qölbreyttara móti en pré-
dikarinn.
Hugmyndafræðingurinn:
Með hugmyndafræðingnum er
átt við þann biskup sem kostar
kapps um að greina stöðu
kirkju sinnar og skilgreina sam-
band hennar við síbreytilegt
umhverfi. Hann tjáir sig ekki
einvörðungu um kirkjulega,
guðfræðilegu umræðu, heldur
einnig um samfélags- og menn-
ingarmál á breiðum grundvelli.
Hirðirinn: Þetta á við þann
biskup sem leggur rækt við sál-
gæsluhlið starfsins, en jafn-
framt helgihaldið, tilbeiðsluna
og hina andlegu, trúarlegu vídd
sem í embættinu felst.
Sérhver lesandi getur nefnt
fjölmörg önnur dæmi um bisk-
ups- „týpu“ sem hann eða hún
telur eftirsóknarverða eins og
vindar blása í íslenskri kirkju
og íslensku samfélagi við lok
20. aldar.
En skiptir biskupinn
svo miklu máli?
Biskupshlutverkið er íjölbreytt
bæði í „teoríu“ og „praxís“.
Mikilvægt hlýtur að vera að
breið umræða fari fram um for-
gangsröð löngu áður en tekið er
að nefna nöfn á væntanlegum
biskupskandídötum. Við meg-
um ekki koma okkur hjá því að
spyrja og umfram allt svara
spurningum um hvort íslenska
þjóðkirkjan þurfí á næstu árum
og ef til vill áratugum á biskupi
að halda sem leggur áherslu á
stjórnunar- og skipulagsþátt
starfsins, innri uppbyggingu
kirkjunnar eða samband kirkj-
unnar við fólkið í landinu. Allt
þetta er brýnt eins og á stendur
í kirkjunni. Svo hljótum við
auðvitað að spyrja samvisku-
spurningarinnar: En skiptir
biskupinn svo miklu máli?
Henni má svara bæði með nei- i
og já-i. Enginn biskup eða bisk-
ups-“týpa“ kemur til með að
leysa upp á eigin spýtur þau
margháttuðu viðfangsefni sem
íslenska þjóðkirkjan mun
standa frammi fyr-
ir í nánustu fram-
tíð. Vonandi kemur
heldur enginn
biskup til með að
reyna shkt. Við
þurfum ekki ein-
leikara í farar-
broddinn. Slíkt
skyggir á eðli kirkj-
unnar sem samfé-
lags. Kirkjan mun
einnig lifa með og
lifa af misjafna
biskupa í framtíðinni sem hing-
að til. Á hinn bóginn er ljóst að
um leið og íslenska þjóðkirkjan
svarar spurningunni „Hvernig
biskup þurfum við?“ skilgreinir
hún sjálfa sig og lýsir því yfir
hvað hún vill gefa fólkinu í
landinu í framtíðinni. Af þess-
um sökum heiti ég á kirkjufólk í
landinu, lærða menn og leika,
að verja komandi vetri í agaða
umræðu um biskupsembættið,
ekki sem einangraða valda-
stöðu í kirkjunni, heldur sem
tákn fyrir þá stefnu sem við vilj-
um marka henni í framtíðinni.
Um þá stefnu ríkir að öllum lík-
indum meiri sátt en margan
grunar, sátt sem okkur mun þó
sjást yfir ef aðdragandi bisk-
upskjörs hefst með ótímabæru
hanaati ef til vill strax í haust.
„Á hinn bóginn er Ijóst að um
leið og íslenska þjóðkirkjan
svarar spurningunni „Hvern-
ig biskup þurfum við?“ skil-
greinir hún sjálfa sig og lýsir
því yfir hvað hún vill gefa
fólkinu í landinu í
framtíðinni. “