Dagur - Tíminn - 26.10.1996, Blaðsíða 5

IDcigur-'CEtmitm
Laugardagur 26. október 1996 - V
SÖGUR O G SAGNIR
Jón Pálsson starfaði við verslun og
kennslu á Eyrarbakka framan af
ævi, en flutti til Reykjavíkur upp úr
aldamótum og var lengi banka-
gjaldkeri. Hann var mikilvirkur og
vandaður fræðimaður.
voru brúkaðir til nauðsynlegri
þarfa en peningasláttu. oó).
Eyrarbakkaverslun hafði
mikið umleikis og voru „erfiðis-
mennirnir" oftast á annað
hundrað. Á vorum dögum
mundi það kallað að verslunin
skapaði mörg atvinnutækifæri.
Kjörin áþekk fyrir
sunnan og vestan
Annar sagnaþulur, sem
einnig stundaði verslunarstörf
um aldamótin, tíundar einnig
kjör stéttar sinnar. Það er Oscar
Clausen, sem réðst ungur mað-
ur til Sæmundar Halldórssonar
í Stykkishólmi árið 1902, eða
síðasta árið sem Jón Pálsson
starfaði við verslunarstörf á
Eyrarbakka.
Kjörin virðast áþekk og þótt
einhver áramunur sé á þeim
tíma sem þeir lýsa, ber að gæta
þess að verðlag og kaupgjald
var stöðugt á þessum túnum og
er samanburðurinn því fyllilega
raunhæfur.
Oscar Clausen segh svo frá í
endurminningum sínum frá
fyrstu árunum í Stykkishólmi:
Þá skal vikið að því hversu
hátt kaup ég hafði fyrstu árin
sem ég vann við verslunina. Ég
var ráðinn upp á 50 krónur á
mánuði eða 600 krónur á ári,
en af þeirri upphæð borgaði ég
400 krónur fyrir fæði, húsnæði
og þjónustu. Átti ég þá efth 200
krónur af árskaupinu. Þessi
upphæð átti að duga mér fyrir
fatnaði og öllum hinum smærri
útgjöldum. Þetta sýnast í fljótu
bragði ekki vera neitt glæsileg
kjör, en þegar betur er athugað
var þetta ekki slakt. Góður al-
fatnaður kostaði þá ekki nema
40 krónur og skórnir 8 krónur.
Allt verðlag var eftir þessu,
enda voru þetta almenn launa-
kjör þeirra pilta, sem þá byrj-
Eyrarbakki var höfuðverslunar-
staður Suðurlands um aldir. Á öld-
inni sem leið var vegur Bakkans
mikill og verslunin fjörleg. Nokkrir
kaupmenn höndluðu þar, en Le-
foliiverslun var langstærst. Þar
vann Jón Pálsson, sem segir frá
kjörum sínum í meðfylgjandi grein.
Verslunin fór fram með þeim hætti
að bændur og útgerðarmenn
lögðu sína framleiðslu inn og tóku
út innflutta vöru í staðinn. Kaup-
mönnum var illa við að láta pen-
inga af hendi fyrir innleggið, en
tóku gjarnan við þeim sem
greiðslu fyrir selda vöru. Á mynd-
inni eru sunnlenskir bændur að
koma með klyfjaðar lestir af bú-
vörum til að leggja inn hjá Lefolii.
uðu verslunarstörf.
Það hefði líka verið hús-
bónda mínum fjarri skapi að
greiða mér lægra en öðrum á
sama reki, svo annt sem honum
var um mig frá fyrsta degi sem
ég kom í þjónustu hans. Kaupið
hækkaði svo efth fjögur ár, og
ég held að þegar ég var búinn
að vinna þarna í átta ár, hafi
kaupið verið orðið 900 krónur á
ári, og þó kaupið væri nú ekki
hærra en þetta, var ég ánægður
með það og mér leið vel í þess-
ari vist.
25 aura kaffi
Unga fólkið þurfti að slá sér
út í þá daga ekki síður en
seinna og segir Oscar að flestir
ungir verslunarmenn hafi átt
reiðhesta og hafi hann eignast
sinn fyrsta hest 18 ára gamall.
Á sunnudögum var riðið út:
Kaffi fengum við keypt á Saur-
um og kostaði 25 aura bollinn,
en brauð höfðum við með okk-
ur í töskunum fyrh aftan
hnakkana okkar. Þessir 25 aur-
ar voru einu útgjöldin um helg-
arnar allt sumarið og vorum við
ungu piltarnir ánægðir með
þetta, og eins var um stúlkurn-
ar sem við að vísu borguðum
fyrir og alltaf voru með okkur.
Vinnutíminn langur
og strangur
Vinnutíminn var nokkuð mis-
jafn eftir árstíðum. Eins og
fram kemur var vinnudagurinn
10 túnar hjá erfiðismönnum í
Eyrarbakkaverslun. Um vinnu-
tíma verslunarmanna segh Jón
Pálsson: Um lestirnar byrjaði
afgreiðslan kl. 6 að morgni og
var henni haldið áfram slita-
laust til kl. 9 að kvöldi. (Vor og
haust komu bændur og fóru
með klyfjaðar lestir af vöru,
innlegg og úttekt, og var sá há-
annatími í versluninni kallaður
um lestirnar. oó). Verslunar-
þjónarnir skiptust þá um að
fara heim til máltíða eftir því
sem fyrirfram var ákveðið um
hvern þeirra, fyrri flokkurinn
kl. 9 til árdegisverðar og kl. 3
til miðdegisverðar, en hinn kl.
10 og kl. 4. Var þá blásið í lúð-
ur svo hátt og snjallt, að allir
innanbúðar og utan máttu vita
hvað tímanum leið og gátu farið
heim til máltíða eða hætt vinn-
unni að kvöldinu til. Ein
klukkustund var ætluð til hverr-
ar máltíðar.
Oscar Clausen stundaði lengstum
verslunarstörf, en þegar árin færð-
ust yfir gerðist hann umsvifamikill
rithöfundur og liggur eftir hann
fjöldi bóka um margvísleg efni.
Líf og fjör í kulda
og trekki
Um vinnutímann hjá Sæ-
mundi Halldórssyni í Stykkis-
hólmi segir Oscar Clausen:
Vinnutíminn við slíkar versl-
anir var langur á þeim árum.
Að sumrinu áttum við að vera
komnir í búðina kl. 7 að morgni
og vorum þar að jafnaði við
vinnu sama sem óslitið til kl. 8
að kvöldi og stundum til kl. 11,
þegar svo vildi til að afgreiða
þurfti skip eða sjófarendur. Því
var fylgt eftir að við kæmum
stundvíslega og fundið að ef út
af var brugðið. Húsbóndi okkar
átti það til að vera kominn á
fætur á undan öllum öðrum og
taka á móti okkur þegar við
komum í vinnuna, og þá kom
það fyrir að hann stóð með úrið
í hendinni og lét okkur vita
hversu margar mínútur klukk-
an væri gengin í átta, slíkt
mætti ekki koma fyrir aftur.
Það var öldungis víst að við vor-
um stundvísir næstu dagana.
Að vetrinum áttum við að
koma á skrifstofuna kl. 8 til
8.30 og taka þá til við reikn-
ingaskriftir og sitja við til jafn-
lengdar að kvöldinu, og var
þetta leiðinlegasta verkið sem
ég vann við verslunina. Ég hefði
heldur viljað vera í búðinni, þó
að hún væri óupphituð og köld,
því þar var alltaf h'f og íjör, þó
að h'tið væri verslað suma dag-
ana, þegar norðangarðar voru
og hríðar. Þá fóru mjög fáir í
kauptúninu út fyrir dyr, en þó
skrapp „setuliðið" alltaf niður í
Sæmundarbúð, en það voru
karlmenn á öllum aldri, sem
stóðu í búðinni til þess að rabba
og sækja þangað nýjustu fréttir
úr kauptúninu og síðan, eftir að
síminn kom, nýjustu fréttir utan
úr heiminum.
(OÓ tók saman)
Stykkishólmur var öflugasti versl-
unarstaður á Snæfellsnesi og við
Breiðafjörð um aldamótin. Þangað
réðst Oscar Clausen árið 1902 og
gerðist búðarþjónn í verslun Sæ-
mundar Halldórssonar. í
meðfylgjandi grein eru rakin þau
launakjör sem hann hafði þar, og
sýnast þau hafa verið áþekk þeim
sem tíðkuðust í Eyrarbakkaversl-
un. Sæmundarverslun var í húsinu
lengst til vinstri á myndinni. Fyrir
miðri mynd er Norska húsið, sem
atkvæðamaðurinn Árni Thorlacius
kaupmaður reisti. Var það fyrsta
tvílyfta timburhúsið á ísiandi.
Nokkur húsanna sem þarna sjást
standa enn.
Innanbúðarmaðurinn Oscar Clausen situr á tröppum Sæmundarverslunar
á fyrstu árunum sem hann vann þar. Hann situr næst myndasmiðnum. í
miðjunni situr Guðmundur Guðmundsson, heildsali i Reykjavík. í dyrunum
stendur Gunnar S. Halldórsson, sonur kaupmannsins, og drengurinn með
húfuna er Oddgeir Jóhannsson, sem síðar varð deildarstjóri hjá Garðari
Gíslasyni. Fjórði maðurinn, sem styður sig við húsvegginn, er Guðmundur
Jónsson frá Purkey.
. /•. , ^ fl >
nn| ajBjinn m H, 1 <
m