Dagblaðið Vísir - DV - 20.02.1982, Blaðsíða 8

8
DAGBLAÐIÐ & VlSIR. LAUGARDAGUR 20. FEBRÚAR 1982.
Skóhljóð fyrri alda
óðum að þagna
— litazt um i Hafnarstræti
Hafnarstræti. Ekki eru nema svo
sem tvær aldir síðan þar var ekkert
annað en sjávarkambur og fyrsta
mannvirkið, sem kom þar, var færa-
spuni „innréttinganna”. Var gerð um
150 metra löng braut eftir hákambinum
með stöngum og hjólum til þess að
snúa færi og kaðla. Þessi braut var
kölluð Reipslagarabrautin á þeirrar
tíðar reykvísku.
En nú er öldin önnur. Nú er Hafnar-
stræti vagga Reykjavíkur, ein aðai-
verzlunargata Reykvíkinga og þangað
liggur leið unglinganna á rúntinn marg-
fræga.
Þá voru engir bílar og
hesturinn eini fararskjótinn
Um það leyti sem Reykjavík fékk
kaupstaðarréttindi, en það var 1786,
var öðruvísi um að litast. Þá voru engir
bílar til og hesturinn eini fararskjótinn.
Þá lágu heldur ekki allar leiðir til
Reykjavíkur, eins og nú. Þangað lá
aðeins ein gata, ef götu skyldi kalla.
Fram að þeim tíma var byggð í
Reykjavík varla annað en nokkur hús í
kvosinni, hjáleigurnar og fáein tómt-
húsbýli í Grjótaþorpinu. Þá var Aðal-
stræti eina gatan í bænum. Hafnar-
stræti, sem þá hét Strandgata, var ekki
annað en malarkamburinn fyrir
framan hús kaupmannanna dönsku,
eins og hann var upphaflega. Annars
voru aðeins stígar milli húsa.
En þegar verzlunin var gefin frjáls og
kaupmenn fóru að setjast hér að þótti
strandlengjan tilvalið svæði til að reisa
verzlunarhús. Settu menn þá niður
húsin á sjávarkantbinum og enn í dag
ber Hafnarstræti merki þess, því það er
í boga, eins og sjávarkamburinn lá.
Gapastokkurinn á horni
Hafnarstrætis og
Aðalstrætis
Um og upp úr 1800 fór nokkuð að
bera á drykkjulátum á götum úti, svo
mönnum hreint ofbauð. Var því tekið á
það ráð að setja upp gapastokk. Það
var gert 1804 að tilhlutan Frydensberg,
bæjarfógeta, og var stokkurinn settur
upp á horni Hafnarstrætis og Aðal-
strætis. Einhverju sinni var prestur
einn austan úr Árnessýslu augafullur á
götunum „með hávaða og drykkju-
skaparslark, og sáu allir hvernig hann
Ijet.” Þessi maður var dæmdur til veru
í gapastokknum, en á þessum árum var
það algeng refsing fyrir alls konar
óspektir og stráksskap á alniannafæri
að setja ntenn i gapastokk í einn til tvo
tíma.
Mykjuhaugurinn í
Hafnarstræti
Upp úr 1850 voru íbúar Reykjavikur
um eitt þúsund. Þrifnaður í bænum var
þá ekki upp á marga fiska. Hver sem
gat átti þá eina kú eða fleiri, því þá var
mjólkurbúðum ekki til að dreifa.
Fjósin og hesthúsin voru þá höfð sem
næst íbúðarhúsunum og mykju og
hrossataði var mokað út á hauga, alveg
eins og tíðkazt hefur til sveita. Einn
slíkan mykjuhaug átti Ditlev Thomsen,
danskur kaupmaður sem hér var, og
var haugurinn á fiskreit hans við
Hafnarstræti. Út af þessum mykju-
haug urðu mikil málaferli og vöktu
meira umtal í bænum þá en jafnvel
stórtíðindi gera nú.
Þannig var mál með vexti, að þegar
Vilhjálmur Finsen varð bæjarfógeti
vildi hann koma á meiri þrifnaði í
bænum. Ritaði hann þá Thomsen bréf
og bað hann flytja hauginn. Thomsen
brást hinn versti við og sagðist hvergi
hræra mykjuhauginn. Var mál höfðað
gegn Thomsen og honum vikið úr
bæjarstjórn sem hann átti sæti 1 um
þessar mundir. Hafði slíkt ekki gerzt I
sögu bæjarstjórnar áður. Lögreglu-
réttur sýknaði Thomsen og var þá
málinu skotið til yfirréttar. Þar var
Thomsen einnig sýknaður og þá var
málinu skotið til hæstaréttar. Einnig
þar var Thomsen sýknaður, svo hann
stóð uppi sigri hrósandi, en röggsemi
íslenzkra yfirvalda beið alvarlega
hnekki.
Barnaskóli og Prestaskóli í
Hafnarstræti
Byggingarnefnd var sett á laggirnar
árið 1839. Fyrsta húsið sem hún leyfði
var hús C.Fr. Siemsens austast í
Hafnarstræti. Var það reist 1840 og
stendur enn.
Prestaskólinn og Barnaskólinn voru
báðir um skeið til húsa i Hafnarstræti.
Sá fyrrnefndi var settur á stofn hér
haustið 1847 og var Pétur Pétursson,
síðar biskup, ráðinn forstöðumaður
hans, en Sigurður Melsted fastur kenn-
ari. Skólinn fékk inni í Latínuskólahús-
inu og voru átta nemendur fyrsta vet-i
urinn. Árið 1851 fluttist svo skólinn í-
Hafnarstræti 22 í Sívertsenshús og var-
þar um alllangt skeið.
Uppúr 1870 tók bæjarstjórn lán hjá
hafnarsjóði til að festa kaup á götu-
Ijósum. Voru fengin þrjú ljósastæði og
sett upp í Bankastræti, Aðalstræti og
Hafnarstræti. Var þessu fagnað nijög
af bæjarbúum, þótt sú gleði væri
blandin, eins og títt er um nýjungar.
Þótti sumurn heimskulegt, hvernig
ljósin voru staðsett og sögðu það
engum tilgangi þjóna nema lýsa
þjófum, sent vildu bregða sér inn í
einhverja búðina, en gagnrýnin
beindist einkum að ljósastæðinu i
Hafnarstræti.
En fleiri nýjungar tengjast Hafnar-
strætinu. Þar var reist fyrsta timbur-
húsið í Reykjavík, næst á eflir timbur-
húsunt innréttinganna. Var það Fálka-
húsið svokallaða, sem stóð frammi á
malarkambinum vestast í Hafnarstræti
að norðan. Það var flutt frá Bessa-
stöðum 1763 og hafði því staðið i 16 ár
áður en næstu timburhúsin komu en
það voru hús kóngsverzlunarinnar.
Við Hafnarstræti var löngum
mest athafnalff bæjarins
Fjaran var merkilegur staður um
margt og þar var löngum mest athafna-
líf bæjarins. Af sjávarkambinum
framan við Hafnarstræti lágu margar
bryggjur fram á hana og var þeirra
merkust og mest Bæjarbryggjan eða
Steinbryggjan, sem bærinn hafði látið
gera 1884. Hún var þá eitthvert mesta
mannvirki bæjarins. Við þessar
bryggjur lentu allir bátar, sem fluttu
varning milli skips og lands. Bryggj-
urnar voru brattar og mjóar, svo að
óvíða varð komið við hestvagni, nema
á Steinbryggjur.ni. Menn báru því
mikið á bakinu. öll kol voru til dæmis
borin á bakinu neðan af bryggjusporði
og upp í kolaport, og höfðu konur
aðallega þá vinnu, þótt ill væri. En
þetta var venja þá.
Við bryggjurnar lentu fiskibátarnir,
en uppsátur þeirra voru þó í fjöru-
sandinum, eins og verið hafði um
ómunatíð. 1 fjörunni lágu líka oft segl-
skip, sem verið var að gera við, hreinsa
og mála.
Fálkahúsið. Þar var veiðarfæraverzlunin Geysir lengi til húsa, nú er þar verzlunin Hamborg. Húsið lengst til hægri stóð þar
sem nú er autt svæði á horni Hafnarstrætis og Aðalstrætis.
Húsbruninn mikli i Reykjavik 1915. Myndin er tekin f Hafnarstræti að vestan.
Austurhluti Hafnarstrætis um 1864.