Dagblaðið Vísir - DV - 16.12.1982, Blaðsíða 14

14
DV. FIMMTUDAGUR16. DESEMBER1982.
VINUR VORS OG BLOMA
Saga um ástir og örlög.
Anton Helgi J ónsson skráöi.
Iðunnl982.169 bls.
I haust er önnur hver skáldsaga
„vísvituð saga”, og sífellt aö halda
því að manni að svo sé: Líttu á mig,
lesandi minn, ekki er ég lífið sjálft,
ég erbara bók!
I Geirfuglunum segir Ámi Berg-
mann frá manni sem freistar þess að
bjarga bernsku sinni í bók. Og það
sýnir sig aö lífið sem hann finnur í
heimkynni bemskunnar er líf sem
aöallega heyrir bókmenntum, skáld-
skap til. I annarri bók um bemsk-
una, Riddumm hringstigans eftir
Einar Má Guömundsson, ávarpar
sögumaður lesara sinn í öðm orðinu,
ákallar bemskuvininn Ola, hljóm-
botn minninganna í hinu. Pétur
Gunnarsson höfðar í Persónum og
leikendum til atburöa sem veröa á
bls. þetta eða hitt í fyrri sögu um
Andra, Ég um mig, og er raunar að
skrifa um mann sem lifir lífi sínu
hálfu í bókum eftir Halldór Laxness
og Hemingway. Þetta em nú meiri
stælarnir!
Meiri stælar
Hjá Antoni Helga Jónssyni í Vini
vors og blóma er látið heita svo að
sögumaður hafi skráð frásögn ann-
ars manns í bókinni, sögumaður heit-
ir Toni og hefur eins og Anton Helgi
sjálfur gefið út ljóðakver sem nefnist
Undir regnboga. Og stundum eru
nánast sömu brandarar uppi í ólík-
um bókum. Pétur Gunnarsson snýr á
bls. 14 í sinni sögu sniðuglega út úr
útvarpsþætti um daglegt mál, hvern-
ig fremja skuli sjálfsmorö á réttu ís-
lensku máli. Á bls. 141—2 í sögu sinni
er Anton Helgi aö dárast með annan
útvarpsþátt um íslenskt mál, hann
kallast „gömlu orðin gleymast ei” og
fjallar um ókunnugleg orö í sögunni,
stéttaskiptingu, stéttabaráttu...
Ekki svo að skilja: þetta getur
farið og fer oft vel í sögum. Ekkert á
móti því að hlæja tvisvar að sama
brandara, ef hann bara er góður, og
þaö em þeir þessir hjá Antoni Helga
og Pétri. Það er svo sem ekki neitt
nýtt heldur að gera vísvitund sögu
um sjálfa sig, sem sögu, að áhrifs-
bragöi í frásögn. Muna má frá í
fyrra,svo ekki sé lengra vitnaö, tvær
alls ólíkar sögur, I sama klefa eftir
Jakobinu Sigurðardóttur og Haustið
er rautt eftir Kristján Jóh. Jónsson,
þar sem reynt er í báöum bókum að
varpa Ijósi á, fjalla með slíkum hætti
um samband skáldskapar og veru-
leikans, lífs og listar. En það er aö
vísu eftirtektarvert hvað þetta sam-
hengi virðist vera mörgum skáld-
sagnahöfundum hugleikiö mál og
gott ef ekki áhyggjuefni einmitt um
þessar mundir.
Að svo komnu finnst mér þessi
sögutækni, vísvitund sögu um sitt
eigiö frásagnarform, sóma sér einna
best hjá Einari Má þar sem endanleg
merking sögunnar ræðst um síöir af
söguhættinum. Riddarar hringstig-
ans geymir, finnst mér, innst inni,
örvæntingarfullt ákall til bernskunn-
ar, heimsins sem var áöur en syndin
og dauðinn kom til, og þaö er heimur
sem hver og einn lesandi á innan-
gengan í sínu eigin lífi. Hann er hér í
sögunni særður fram úr heimi og
máli reykvískrar bernsku á götunni,
nýju hverfunum, bænum eins og
hann er, einkaheimur strákanna í
sögunni, heimur málsins, skynheim-
ur sem málið geymir, veröur ígildi
heillar veraldar. Skáldskapur, ákall
og særing.
Allt
annað
líf
Anton Helgi: Littu á mig, lesandi
minn, ekki er ég lífið sjalft, ég er
bara bók.
"m
Strákur úti í bæ
Hvað þá um Anton Helga Jónsson,
annað efnilegt ljóðskáld sem í haust
gaf útsína fyrstu skáldsögu?
Það er ekki nokkur ástæöa að fara
út í mannjöfnuð á þeim Einari Má og
Antoni Helga eða samjöfnuð á sögun-
um þeirra. Þær eru vissulega ólíkar
sögur þótt þær kunni með einu móti
eða ööru að semja sig að einni og
sömu tísku í bókmenntunum um
þessar mundir. Hvor um sig getur
veriö góð saga til síns brúks óáreitt
af hinni. En bóklega sniðið á þeim
báöum, og svo mörgum sögum nú í
haust, höfðar auðvitað lesandanum
-s-
__allir fá þá eitthvað fallegt...
Bráðum koma blessuð jólin,
bömin fara að hlakka til.
Allir fá þá eitthvað faUegt
í það minnsta kerti og spU.
Nú fer brátt í hönd tími eftir-
væntingar og gleði hjá börnum þessa
lands af því að bráðum koma blessuö
jólin. — Jólunum fylgja margir siöir
og mörg tákn. Jólunum fylgja gjafir
og þessar gjafir eru tákn. Þær eru
tákn þeirra gjafa er frelsaranum
vom færðar, þær eru tákn þeirrar
gjafar er mannkyninu var færö meö
honum og þær eru tákn væntum-
þykju og vináttu. — Allir þeir er færa
börnum gjafir vita hversu
ánægjulegt er að s já þá gleði og eftir-
væntingu sem skin úr augum þeirra,
þegar gjöfin er þegin.
Margt og mikið hefur verið rætt
og ritað um það óhóf sem verið hefur
í jólagjafakaupum Islendinga undan-
farin ár. Þeir sem hafa um þetta mál
rætt og ritað segja að það sé ekki
aðalatriðið að gefa stórt, heldur sé
þaö hugurinn sem f ylgir g jöfinni sem
Dagblaðið hefur, sem kunnugt er,
sent okkur bændafólki margar
kynlegar klausur undanfarin ár sem
við höfum yfirleitt ekki taliö svara-
verðar en reynslan hefur þó sýnt að
sumir bæjarbúar gleypa þær hráar
ef svomætti segja.
Annaðhvort var það á sl. ári eða
snemma á þessu að blaöið eyddi
miklu púörí í landbúnaöinn 5 daga i
röð. Síðan hefur birst mikill vaðall í
vegi þyngst. Þar er komið að kjama
málsins. Það er hugurinn sem fylgir
gjöfinni og sú ánægja sem fylgir því
að vera gefandi. Eitt er víst aö börn á
Islandi nútímans fá ekki „í það
minnsta kerti og spil”.
Eg tek mér penna í hönd og rita
þetta, til að hvetja fólk sem ætlar aö
gleðja böm á jólunum, til þess að
íhuga hvað það er að gera ef það
gefur bömum leikföng í líki vopna.
Vopnaleikföng
Við nefnum jólin oft hátíö ljóss og
friðar og hátíð bamanna. Skýtur það
þá ekki skökku við þegar börnin opna
hina táknrænu gjöf á hátíö sinni og
hátíð ljóss og friðar ef hún er þá leik-
fangabyssa, leikfangariffill,
leikfangahandsprengja.
Vopn og vopnabrak tengist ávallt
hörmungum og hryllingi. Sem betur
fer þekkja íslensk börn ekki af eigin
raun ógnir og sorgir styrjalda.
Höldum við að viö séum að auðga
ímyndunarafl og reynslu barna meö
þeirra tíma sem viö n ú lifum, komast
varla hjá að skynja þann veruleika
að í okkar vestræna heimi hefur há-
þróuð tækni mettaö þarfir okkar með
ofboöslegri hraðframleiðslu af
mörgu tagi. Þetta gildir um æta hluti
sem óæta. Nágrannaþjóöir okkar
mun ekki vanta margt. Þeir em í
vandræðum með sína eigin þegna.
Það er því ekki nein trygging fyrir
því að gefa þeim vopnaleikföng? Nei,
því fer fjarri. Viö erum nánast að
hvetja bömin til að leika lægsta stig
mannlegs siðferðis, ofbeldi; viö
erum að hvetja þau til að leika einn
ljótasta og versta blett á lífi manns-
ins, stríð.
öll berum við þá von í brjósti að
börn framtíðarinnar megi búa við
friö og öryggi. Vonimar lifa áfram.
Látum þær lifa og reynum aö gera
meira, reynum að láta þær rætast.
Við fullorðna fólkið emm fyrir-
mynd bamanna og oft er sú fyrir-
mynd miður góö. Þrengjum ekki upp
Gjaldeyri þarf
Ef við Islendingar vildum verða
afætur — þannig að við færam að éta
þær afurðir sem annarra þjóöa fólk
hefur framleitt, án þess að greiða
nema hluta af því sem framleiðslan
kostar, þá sýnist ófróðum í talna-
blekkingum að samt þyrfti gjaldeyri
til aö borga þann litla hluta. Hvar á
að fá hann? Eru ekki sjómennimir
líka að verða annars flokks borgar-
ar? Og er ekki aflinn ótryggur? Mig
langar til að spyrja hina vísu menn:
Hvaö hagnast þjóöin í heild af vinnu
þess fólks semstarfar að innflutningi
á videomyndböndum, bílum í óhófi
og margs konar dóti sem nú þegar er
allt of mikiðtil af á heimilunum? Eru
ekki óþarflega margir í þessu? Eða
er það æskilegt að feröaskrif-
stofumar æsi fólk upp til utanlands-
feröa fyrir lánsfé heldur en að sleppa
á bömin, sem em framtíðin, verstu
göllum okkar. Viö gefum þeim er
okkur þykir vænt um gjafir. Gefum
við bömunum þá byssur?
Hvaö eru þessi vopnaleikföng? —
Þau em nákvæm eftirlíking af tor-
tímingartækjum. Er þaö ekki í mót-
sögn við lífið sjálft að færa bömun-
um, sem eiga framtíðina, eftirlík-
ingu af óhugnanlegum morðvopn-
um? — Er það ekki í mótsögn við
vonir mannsins um frið og hamingju
að færa börnunum eftirlíkingu af tor-
tímingartækjum? Hér á landi eru
ekki borin vopn og hér er ekki her-
árlegu ferðinni eða annarri hvorri
árlegu ferðinni. Ef vel er að gáð, sést
að hér er margt gott fólk sem ekki
vinnur þjóöhagslega arðsöm störf,
nema síður sé. Ekki líst mér á aö
henda í þaö fjárfúlgum og senda þaö
svo út á guö og gaddinn, eins og
Jónas vill hafa það með okkur
bændafólk. Eg er bara hissa á því
hvað þetta er sjaldan nefnt. Menn
nefna heldur ekki oft þær upphæðir
sem skattborgarinn greiðir fyrir
málmbræðsluna.
Meðal annarra orða. Á hverju
ætlar Jónas minn að lifa þegar ekki
fást lengur ísl. landbúnaðarafurðir,
ef svo skyldi fara að tæki fyrir inn-
flutning á slíkum vörum á gjafverði?
Þetta gæti komiö fyrir. Væri ekki
hugsanlegt að með Efnahagsbanda-
lagsþjóðum vektust upp Jónasar
sem segðu: „Hættiö að framleiða.
Það borgar sig ekki”. Ætli
blaðsnepillinn yrði ekki seigur í
munni og þungur í maga, ef það ætti
að éta hann. Nú kem ég að því sem
ég er mjög leið yfir en það er að
blöðin okkar með DV í broddi fylk-
ingar em beinlínis hættuleg þegar
þau fara í ham. Eg er viss um aö
bóndi sem hokrar við bú sitt gerir
skylda. Samt sem áður kynnast börn
vopnum og stríði af myndum í sjón-
varpi, á myndböndum, í kvikmynda-
húsum og myndablöðum.
Þaö er skylda okkar aö spoma
gegn þeim neikvæðu áhrifum sem
börnin verða fyrir frá þessum fjöl-
miðlum. Það getum við gert með því
að ræða við bömin um þær ógnir og
óhamingju sem vopn, vopnaburöur
og styrjaldir leiða af sér. — Er ekki
líka tími til kominn að mennirnir fari
að breyta aðferöum sínum viö að
setja niöur deilur? Tölum um þetta
við börnin, ölum með þeim andúð á
vopnum og vopnabraki. Vonirnar
lifa, hver veit nema börnin tali um
-þetta viö sín böm og síðan koll af
kolli, þannig að sú tíð komi að alltaf
verði hátíð ljóss og friðar.
Ef til vill finnst nú einhverjum aö
málið sé ekki svona einfalt að alltaf
verði hátíð ljóss og friðar, bara ef viö
setjum ekki vopnaleikföng í jóla-
pakka bamanna.
En er ekki þetta skref að útrýma
vopnaleikföngum úr jólapakka
Kjallarinn
Katrín Ámadóttir
þjóð sinni lítinn skaða en skriffinnur
sem æsir stétt gegn stétt, er ekki
meinlaus.
Búgrein fyrir Jónas
Er einhver sem borgar þér fyrir
skrif þín, Jónas minn? Einhver sem
hugsar sér að græða á að flytja inn
landbúnaðarafurðir? Ef svo er þá
finnst mér að þú ættir að svíkja hann
fremur en að reyna aö blekkja þjóð
þína. Gaman væri að þú hættir viö
blaðamennskuna og færir að búa
með nýja búgrein. Ef þú legðir til
hliðar þín hégómlegu viðhorf þá
mundi þér verða vel tekið í sveit.
Alltaf líkar sveitafólki vel að f á til sín
fólk sem eitthvert líf er í. Og það
veröur ekki af þér skafið aö þú hefur
hugmyndaflug. Þú yrðir eflaust
vinsæll skemmtikraftur á þorra-
blótum.
því annaö slagið, svo sem þetta:, ,Ut-
gjöld annarra þjóða til herþjónustu
em óvemleg á móti því sem hér fer
til landbúnaðarins” (Efnislega
þetta. Líklega ekki orðrétt). Nú
viröist ritstjórinn vera búinn að taka
sótt sem sennilega mun standa í
nokkra daga. I gær leggur hann til að
öll aðstoð við landbúnaðinn verði
„skorin niður við trog” „bændunum
til blessunar” og að keyptar verði
niðurgreiddar landbúnaöarvörur af
Efnahagsbandalaginu. I dag fá
bændur hugvekju með morgunkaff-
inu um það að nú skuli alveg hætt viö
hefðbundnar búgreinar og byrjað á
nýjum. „Annars flokks borgarar
skuluhætta viöhokrið”.
Athugum þetta svolítið: Þeir sem
reyna að fylgjast meö öldugangi
• „Gaman væri að þú hættir við blaða-
mennskuna og færir að búa með nýja
búgrein.”
því að við hefðum góðan markaö
fyrir afurðir af nýjum búgreinum í
stórum stíl. Nefna má að allmargir
bændurhafa, ánkveinstafa.hætt við
kúa- eða kindabú sín og sumir
stofnaö — eða em að stofna loðdýra-
bú. Það nýjasta er að menn óttast að
þessi bú verði of mörg. Athyglisvert
er að þeir sem æpa mest á eitthvað
nýtt, einkum stóriðju, minnast ekki á
markaösmöguleika, rétt eins og þeir
séu eitthvert aukaatriði.
SÍÐBÚIN KVEÐJA TIL
JÓNASAR KRISTJÁNSSONAR
A „Er það ekki í mótsögn við lífið sjálft að
^ færa börnunum, sem eiga framtíðina,
eftirlíkingu af óhugnanlegum morðvopnum?”
-s.
—