Dagblaðið Vísir - DV - 05.03.1983, Síða 10

10
DV. LAUGARDAGUR 5. MARS1983.
Svipmyndir frá uppfærslu skólapiita
á Útiiegumönnunum árið 1962
Hópurinn samankominn. Frá
vinstri: Sigurður Þorsteinsson,
Magnús Jóhannsson, Gunnar
Jónsson, Ólafur Daviðsson, Þórður
Ásgeirsson, Þorbjörn Broddason,
Þór Sigurbjörnsson, Gunnar Gunn-
arsson, Ólafur Gislason, Böðvar
Guðmundsson, Ólafur Ragnar
Grimsson, Kristján Ragnarsson,
Helgi Haraldsson, Einar Bollason,
Sverrir Hólmarsson, Njáll Sigurðs-
son, Ólafur Oddsson, og Baldvin
Halldórsson.
Sigurður i Dal og Jón sterki: Ólafur
Oddsson og Einar Bollason.
■
Skugga-Sveinn og Ketill skrækur: Böðvar Guðmundsson og Ólafur Gisla-
son.
Útilegumennirnir sjálfir. Frá vinstri: Gunnar Gunnarsson, Böðvar, Ólafur
og Kristján Ragnarsson.
Þjjóðshttldid nuíthías og Frmntíðin
— sutfí frtt þvíhvernitf littnn vttrð óbeint vttldur
ttð hnútukusti skóltipiltu Lærðtt skólttns otf fleiru....
„Á burt, á burt með Bjamaröld og
búum henni kvöld ” sungu skólapiltar
Reykjavíkurskóla í ávarpi til Framtíð-
arinnar, félags þeirra, á fyrsta al-
menna félagsfundinum sem haldinn
var fyrir réttum hundrað árum.
Framtíðin var stofnuð upp úr tveim-
ur félögum skólapilta: Bandamanna-
félaginu, fyrsta málfundafélagi
Reykjavíkurskóla, stofnaö árið 1875,
og Ingólfi, stofnað árið 1878 af brott-
viknum félögum úr Bandamannafélag-
inu. Ingólfur starfaði meö sama sniði
og Bandamannafélagið.
Framtíðin skyldi einkum vera bók-
menntalegt (litterært) félag. Það átti
því að verða eins konar klúbbur sem
héldi fundi ööru hverju til þess aö
kynna verk félagsmanna. Nær allir
skólapiltar voru í félaginu í byrjun, og
það mátti því kallast allsherjar skóla-
félag.
Þótt mjög skýrt væri kveðið á um
starfssvið og markmið Framtíðarinn-
ar, það er að segja, að félagið skyldi
veita piltum hvatningu til ritstarfa svo
og þjálfa þá í ræðumennsku og rök-
rænni hugsun, slettist alloft upp á vin-
skapinn. Þá féllu þung orð og stór,
hnútur flugu um borð og flokkadrættir
fylgdu í kjölfarið. Þetta var einkum á
fyrstu áratugum félagsins.
Eins og kunnugt er hélt Menntaskól-
inn í Reykjavík hátíðlegt aldarafmæli
Framtíðarinnar á dögunum. Við rifj-
umupp eilítiðúrstarfinu.
Oft veltir lítil þúfa
þungu hlassi
Eitt deilumál sem kom upp var
býsna léttvægt, en þar sannaðist hið
fornkveöna, að oft veltir lítil þúfa
þunguhlassi.
Það var árið 1915, nánar tiltekið á
skólafundi þann 9. nóvember, að sam-
þykkt var að senda þjóöskáldinu
Matthíasi Jochumssyni heillaóska-
skeyti á áttræðisafmæli hans 11.
nóvember. Upphafsmaður þessa mun
hafa verið Brynleifur Tobíasson, sem
þá varnýkominn í 4ða bekk skólans frá
Akureyri. Hann var þá 25 ára gamall
og hafði bæði búfræðipróf og kennara-
próf. Á skólafundinum var kosin
þriggja manna nefnd til þess að semja
símskeytið og sátu í henni þeir Bryn-
leifur, Kristján Aibertsson og Valtýr
Blöndal. Nefndin samdi langt og mikið
skeyti sem lesiö var upp á skólafundi
að morgni afmælisdagsins. Síðar kom i
ljós að ekki haföi verið einhugur í
nefndinni um skeytið og að Kristján Al-
bertsson haföi samið það einn.
Brynleifur Tobíasson hafði hins vegar
samið stutt skeyti á latínu og fannst
honum skeyti Kristjáns allt of langt og
mærðarfullt. Það hljóðaði svo (örlítiö
stytt):
„Nemendr Hins almenna mennta-
skóla í Reykjavík hafa valiö oss undir-
ritaða úr sínum hóp til þess að flytja
þér, skáldkonunginum áttræða,
samfögnuð vor allra, þakkir og
afmælisóskir. Vér samgleðjumst þér,
sem í dag getr litið yfir óvenjumikið og
fagrt æfistarf; þér, sem spenntr
megingjörðum mælsku, óðsnilli og
andagiftar, hefr um hálfrar aldar
skeið verið stórvirkasti andinn í bók-
menntum vorum, fjörmesti aflgjafinn í
andans lífi þjóðarinnar. Vér tökum
undir þær þakkir, sem hljóma til þín
frá allri þjóðinni í dag. Þú hefr sungið
og kveðiö inn í hug hennar þrótt, fjör
og fegrð, bjartsýni, trú og alvöru. Þú
hefr snortiö þjóölegustu strengina í
brjóstum hennar. Þú hefr yljaö henni
við minningar bestu sona hennar, látið
þá endrrísa fyrir sjónum hennar í fjör-
logum skáldgáfu þinnar. Þú hefr sung-
.ið harminn úr hugum syrgjenda. — Þú
hefr flutt þjóðinni ódáinsmál æðstu
skáldsnillinga heimsins betr en nokkr
annarr. Vér óskum þess, aö æfikveld
þitt verði eins fagrt eins og þakkimar
eru hlýjar, sem streyma til þín frá
hjörtum þjóðarinnar í dag.”
Svo mörg voru þau orð og því
kannski ekki að undra þótt sumum
þættu þau allmærðarfull!
Skeytamálið réð
úrslitum í forsetakjöri!
Undir þetta skeyti skrifuðu nefndar-
menn nöfn sín fyrir hönd nemenda
Hins almenna menntaskóla í Reykja-
vík. Aukþessa skeytis varskólafundin-
um afmælismorguninn lesið skeyti
Brynleifs á latínu, en það var ekki
sent. Skeytið var á þessa leið:
„Poeta laureate! Studiosi artium
scholae Reykjavicensis te salutant
hodie regem poetarum Islandorum,
gratiam tibi habentis. Gloria tua,
poeta, splendida deum et patriam et'
veritátem lyra egregia claravit.
Poemata tua laudantur. Tota natio
Islandica caput tuum lauro coronavit.
Vive, honore coronate!”
Þetta mun útleggjast einhvem
veginn svona í sem stystu máli:
Nemendur Reykjavíkurskóla senda
þér heiöurskveðjur á þínum heiðurs-
degi.Heillþér!
Fljótlega eftir sendingu skeytisins
fóru menn að deila um það bæði á fund-
um Framtíðarinnar og á síöum Skin-
faxa. Kristján og Brynleifur skrifuðu
báðir greinar um málið og stuðnings-
menn þeirra einnig. Steinn Emilsson
og Sveinn Víkingur voru á móti
Kristjáni Albertssyni, en Lárus
Jóhannesson og Magnús Magnússon
voru með honum. Stuðningsmenn
Kristjáns voru greinilega í meirihluta
því að hann var í kjöri til forseta
Framtíðarinnar í janúar árið 1916 og
sigraði andstæðing sinn, Stefán Jóhann
Stefánsson, r.’.eð 32 atkvæðum gegn 16.
Sveinn Víkingur segir að kosning
þessi hafi veriö rekin meö miklum
ákafa og kosningasmalar farið bekk úr
bekk meö neftóbaksdósir á lofti. Þeir
sýndu mönnum fram á kosti vinar síns
og ókosti keppinautar hans. Á sjálfum
kjörfundinum mælti fráfarandi forseti
(Sigurður Grímsson) með Kristjáni
Albertssyni og taldi á honum ýmsa
kosti, „bæöi sýnilega og ósýnilega
berum augum”. Sveinn Víkingur nebr-
ir grein sína Græna frakkann og á þaö
að minna á flík eina glæsta sem
Kristján Albertsson bar á þessum
árum. Þá var hann líka með „lognett-
ur” til þess að auka enn á virðuleik-
ann.
Ekki sat Kristján á friðarstóli sem
forseti Framtíðarinnar. I upphafs-
ávarpi sínu til félagsmanna ræddi
hann nauðsyn þess fyrir unga menn að
geta tjáð sig í ræðu og riti. Hlutverk
Framtíðarinnar væri aö hjálpa mönn-
um í þessum efnum. Kristján nefndi
rektor skólans sem dæmi um mann
sem ætti erfitt með aö koma fram.
Þetta taldi ræðumaður stafa af því aö
rektor heföi ekki iðkað íþrótt ræðu-
mennsku á skólaárum sinum.
Brynleifur Tobíasson gagnrýndi þessi
ummæli forseta á næsta fundi og taldi
þau ómakleg. Spunnust af þessu
harðar deilur með þeim Kristjáni og
Brynleifi enda elduöu þeir ætíð grátt
silfur upp frá þessu.
„Mér leiddist þessi
danska „kommindía" "l
Þjóðskáldið Matthías varð því óbeint
til að valda þeim kryt sem að framan
segir. En hann kom meira viö sögu
skólans bæði fyrr og síðar! Sjálfursett-
ist hann í 3ja bekk Læröa skólans, eins
og hann hét þá árið 1859. Tveimur
árum síöar, þá í 5. bekk samdi hann í
jólaleyfinu leikritið Utilegumennina.
Leikurinn var færður upp af presta-
skólastúdentum 1862. Leikendur voru
allt karlar og fékk Matthías nokkuö
góða dóma fyrir leikinn. Þjóðólfur
sagði 28. febrúar 1862:
„Það var samróma álit allra þeirra,
er leik þennan sáu, að fegurðarkostir
hans sé margir og verulegir, hvort sem
litið er til hugsunarinnar sjálfrar og
hins þjóðlega aðalefnis eða til þess,
hvemigþvíerskipaðniður....”
Sjálfur sagði Matthías aftur á móti
um leikinn og viðtökumar í bréfi til
Steingríms Thorsteinssonar, vinar
síns:
„Eg bjó til eða sullaöi eða skrifaöi
saman leikriti í jólafríinu. Það heitir
Utilegumennirnir og er í 4 þáttum með
ljóðmælarusli hér og þar. Mér leiddist
þessi danska „kommindía”, sem grið-
konur héma segja, og tók mig því til,
og þó þetta rit mitt í raun og veru sé
ómerkilegt, gjörði þaö þó hvínandi
lukku; ég var æptur fram á scenuna,
og klappaði pöbullinn yfir mér, svo að
ég varð áttavilltur.”
Ólafur Ragnar og
Skugga-Sveinn!
Þegar liðin voru hundrað ár frá því,
að skólapiltur úr 5. bekk haföi samið
Utilegumennina eða Skugga-Svein,
eins og leikurinn hefur gjarnan veriö
nefndur á seinni árum, ákvað Framtíð-
in og Listafélagið að efna til hátíðar-
sýningar á leiknum í upphaflegri gerð
hans. Þetta var árið 1962 og léku skóla-
piltar öll hlutverkin alveg eins og verið
hafði í fyrstu uppfærslunni. Forseti
Framtíðarinnar þetta ár var Olafur
Ragnar Grímsson alþingismaður og
lék hann Lárenzíus sýslumann.
Skugga-Svein sjálfan lék Böðvar
Guðmundsson. Aðrir leikarar vom
m.a. Ölafur Oddsson menntaskóla-
kennari, Einar Bollason kennari,
Sverrir Hólmarsson kennari, Þorbjöm
Broddason þjóðfélagsfræöingur, Þórð-
ur Ásgeirsson lögfræðingur og Olafur
Davíðsson hagfræðingur. Leikstjóri
var Baldvin Halldórsson. Þótti sýning
þessi takast með miklum ágætum.
Nú voru stelpur
í öllum hlutverkum!
Enn vora Utilegumennirnir færöir
upp. Þaö var fyrir réttum tíu áram,
1973, á níutíu ára afmæli Framtíðar-
innar. Sýning þessi var sérstæð aö því
leyti að nú voru stúlkur í öllum hlut-
verkunum.
I hlutverki Skugga-Sveins var Inga
Lára Baldvinsdóttir. Þá fóru Sigrún
Hjálmtýsdóttir söngkona og Guðbjörg
Thoroddsen með hlutverk í leiknum
svo einhverjar séu nefndar. Þótti þessi
sýning ekki síðri en fyrri sýningar.
Framtíðin — þjálfunarstöð
forystumanna þjóðarinnar
Hér hefur aðeins verið minnst á
örlítið brot úr sögu Framtíðarinnar
sem er með allra elstu félögum á
Islandi og skipar veglegan sess í
félagsmálasögu Islendinga. Það er án
efa elsti stjórnmálaskóli landsins og
hefur verið eins konar þjálfunarstöð
forystumanna þjóðarinnar í ræöu-
mennsku og fundastörfum um langan
aldur. Þar stigu margir landsmálafor-
ing jar sín f yrstu skref í pontu.
Þá vora á blöðum Framtíðarinnar'
birt fyrstu ritverk margra okkar bestu
skálda, rithöfunda og fræðimanna.
Þangað sóttu menn ánægju og góðan
félagsskap og fengu verkefni við sitt
hæfi.
Um Guðmund skólaskáld segir til
dæmis í árbókum Hins læröa skóla:
„Gaf sig lítiö aö skólamálum ööram en'
ritstörfum í Framtíðinni. ”
Þá má að lokum rif ja upp orð Hall-
dórs Kristinssonar læknis er hann
sagðiá 25áraafmælifélagsins:
„Enda mun óhætt aö fullyrða aö
mjög margir piltar munu álíta stundir
þær er þeir hafa lifað í „Framtíðinni”
bestu stundir af skólatímanum.”
-KÞ tók saman.