Dagblaðið Vísir - DV - 26.03.1984, Qupperneq 14

• «a- n»r « vt <>« OTTTr\ * HTTW A M \TCl
DV. MÁNUDAGUR 26. MARS1984.
VÍSITALA FRAMFÆRSLUKOSTNAÐAR
I umræöum og skrifum viröist oft
gæta nokkurs misskilnings í
sambandi viö vísitölu framfærslu-
kostnaöar, hvaö hún sýnir, hvemig
hún er reiknuö út, hvemig hún er
uppbyggö og hverjar eru forsendur
hennar. Því er ekki úr vegi aö þessu
efni séu gerö nokkur skil í örfáum
orðum.
Vísitölufjölskyldan
Vísitölufjölskyldan er talin
dæmigerö fyrir hinn almenna
neytanda. Hér er ekki um neina á-
kveöna fjölskyldu aö ræöa, heldur
meðaltal þeirra fjölskyldna, sem
skiluöu Hagstofu nothæfum bú-
reikningum þegar neyzlukannanir
fóru fram.
Arin 1939/40, voru þetta 40 fjöl-
skyldur, alls 192 einstaklingar eöa 4,8
manns í heimili að meöaltali. Þrjátíu
heimilisfeöur voru verkamenn,
fjórir vom sjómenn, fjórir voru
iönaöarmenn og tveir starfsmenn
verkalýösfélaga. Allar vora þessar
f jölskyldur búsettar í Reykjavík.
Arin 1953/54 fór fram ný neyzlu-
könnun, sem byggðist á bú-
reikningum 80 f jölskyldna, þar af 34
iönaöarmanna, 25 verkamanna, 4
sjómanna, 10 verzlunarmanna og 7
opinberra starfsmanna. Þá var vísi-
tölufjölskyldan 4,24 einstaklingar.
Ný neyzlukönnun fór fram á
árunum 1964/65 og hefur hún verið
grunnur þeirrar vísitölu, sem enn er
notuð. Hún byggöist á búreikningum
100 fjölskyldna í Reykjavík, þar af
voru 26 heimilisfeður verkamenn, 3
voru sjómenn, 23 voru iönaöarmenn,
30 voru opinberir starfsmenn og 18
voru verzlunarmenn. Meöalstærö
fjölskyldunnar var 3,98 einstakling-
ar.
Nú liggur fyrir Alþingi frumvarp
til laga um vísitölu framfærslu-
kostnaðar og skipan kauplagsnefnd-
ar. Þar er kveöið á um að reikna
skuli vísitölu framfærslukostnaöar
samkvæmt vísitölugrundvelli
byggðum á niðurstöðum neyzlu-
könnunar árin 1978 og 1979. Þá er
stuðzt við búreikninga 176
fjölskyldna á höfuöborgarsvæðinu,
Isafirði, Akureyri, í Neskaupstað,
Vestmannaeyjum og á HvolsvelU.
Atvinnuskiptingin var þannig að 34
heimUisfeður voru verkamenn, 9
voru sjómenn, 32 voru iðnaðarmenn,
60 voru opinberir starfsmenn og 41
var verzlunarmaöur í þjónustu
einkaaöila. Meöalstærö fjölskyldu
var 3,66 einstakUngar.
A þessu sést aö vísitöluf jölskyldan
er launþegafjölskylda, væntanlega í'
miðj um tekj ustiganum.
Útgjöldin
A töflu 1 eru sýnd útgjcld vísitölu-l
fjölskyldunnar tU framfærslu f jögurj
ár frá 1939/40 til 1978/79, miðað viö
verðlag í byrjun febrúarmánaðar sl.
A undanfömum áratugum hefur
hagur alls almennings batnað
veralega. Mun minni hluti teknanna
fer nú til aö afla brýnasta Ufsviöur-
væris en áður, eins og sjá má t.d. á
því hversu hlutur matvara í heUdar-
útgjöldum hefur minnkaö. Aftur á
móti ver vísitölufjölskyldan hlut-
fallslega meiru nú í húsnæði og feröir
en fyrir nokkrum áram.
Vísitölugrunnurinn er enginn hár-
réttur mælikvaröi á neyzluna, sumt
gæti veriö ofmetið, annað vanmetið.
Maðurinn er þannig geröur, aö eitt
og annað sem hann aöhefst viöur-
kennir hann ógjaman fyrir öðrum ef
hann telur það vera niöurlægjandi
hvort sem um ástríður eöa áfengi er
aö ræöa. Það vekur því ekki furðu aö
Kjallarinn
KRISTJÓN KOLBEINS
VIÐSKIPTAFRÆÐINGUR,
STARFAR
HJÁ FRAMKVÆMDASTOFNUN.
kornvörar, kjöt, fisk, mjólkurvörur,
grænmeti né ávexti. Þetta er íhugun-
arefni og jafnframt áhygg juefni.
Húsnæðisliöurinn er einkar at-
hyglisveröur en húsnæði hefur batn-
aö mikiö og rýmkast um hvern ein-
stakling, sem sést bezt á því hversu
miklu meira íbúöarhúsnæði hefur
aukizt en nemur fjölgun þjóöarinnar.
Sá heimilisbúnaður, sem var
taiinn hreinn munaður, bruöl og
óhóf, ef marka má tollskrá, er nú
sjálfsagöur á hverju heimili eins og
þvottavélar, hrærivélar, kæliskápar,
ryksugur, útvörp, sjónvörp o. fl.
Þrátt fyrir að íslenzkir bifreiða-
eigendur telji sig mergsogna er
bifreiöaeign hér meö því mesta sem
þekkist, liölega 40 bifreiöar á hverja
l.OOOíbúa.
Þau útgjöld sem hafa þó aukizt
einna mest á undanförnum ára-
tugum, eru til tómstundaiökunar,
menntunar og vegna ýmissa annarra
vara og þjónustu og ber þar hæst alls
kyns tæknibúnaö, veitingahúsa-
þjónustu og orlof.
Astæöulaust er að fjölyrða frekar
um útgjöld vísitölufjölskyldunnar,
þar eö tafla 1 skýrir sig aö mestu
leyti sjálf.
IMiðurstöður
Nýi vísitölugrunnurinn sýnir ekki
hvað þarf til að framfleyta meöal-
fjölskyldu, hann sýnir hvað vísitölu-
f jölskyldan notaöi sér til framfæris á
„Sú lífskjarabylting, sem orðið hefur,
iýsir sér einkar vel í þeim breytingum
sem verða á vísitölugrunninum frá einu tíma-
bili tilannars.”
áfengisneyzla vísitölufjölskyldunnar
fjórfaldast á sama tíma og neyzla á
íbúa eykst um 30%, reiknuð í hrein-
um vínanda. Þessi liður virðist bví
hafa veriö vanreiknaður 1953/54.
Ávana- og fíkniefni eru ekki í vísi-
tölunni enda neyzla þeirra ólögleg.
Sú lífskjarabylting, sem oröið
hefur, lýsir sér einkar vel í þeim
breytingum sem verða á vísitölu-
grunninum frá einu tímabili til
annars. Má þar nefna breytt matar-
æöi, í sumum tilvikum betra en aö
ööru leyti lakara, samanber aukna
neyzlu á hvítu hveiti og sykri.
Þaö vekur e.t.v. furöu að þótt
fiskneyzla hafi dregizt saman er um
litla aukningu kjötneyzlu aö ræöa en
nú leggur þjóöin sér til munns í
ríkum mæli óskilgreindar „mat-
vörur” sem hvorki flokkast undir
árunum 1978—1979 m.v. verölag í
febrúarl984.
Tekjurnar, sem undir þessari
neyzlu stóöu, era í mörgum tilvikum
afrakstur af vinnu tveggja ein-
staklinga, ekki aöeins dagvinnu
heldur einnig eftir-, nætur-, og helgi-
dagavinnu.
Þaö ber einnig aö hafa í huga aö af
tekjum sínum þurfti vísitölufjöl-
skyldan að greiða í lífeyrissjóð,
skatta og líklega afborganir af
lánum. Má því leiöa aö því líkum aö
til þess að geta varið kr. 589.000,- til
neyzlu hafi þessi fjölskylda okkar
haft um kr. 800.000,- í tekjur árin 1978
og 1979 miöaö viö verölag nú.
Ef einstaklingur ætti að hafa jafn-
rúm fjárráð meö 8 tíma dagvinnu
eins og vísitölufjölskyldan haföi
samkvæmt nýjasta neyzlu-
grunninum, þyrfti tímakaup því aö
vera um kr. 400,- sem er í alla staöi
óraunhæft, ekki sízt þegar tekið er
tillit til minnkandi þjóöarframleiöslu
á íbúa síðanárið 1980.
Enginn getur fullyrt meö vissu
hvaö hver einstaklingur þarf sér til
framfæris. Slíkt er undir hverjum og
einum komiö. Sumir eru óseðjandi en
aörir una glaöir við sitt, samanber
að litlu verður Vöggur feginn.
(Grein þessi var skrifuö áður en lög um
vísitölu framfærslukostnaöar og skipan
kauplagsnefndar, voru samþykkt á Alþingi).
Ársútgjöld vísitölufjölskyldunnar á verðlagi í febrúar 1984 í krónum.
1939140 1953/54 1964/65 1978/79
Malvörur 70.636 100.441 113.399 125.634
Mjöl, grjón, bakaóar vörur 12.391 13.192 13.756 15.931
Kjöt, kjötvörur 21.457 25.290 28.268 26.952
Fiskur, fiskvörur 9.782 12.101 11.212 5.486
Mjólk, rjómi, ostar, egg 15.175 24.695 24.662 24.547
Feitmeti, oliur 4.405 7.167 7.157 6.605
Grænmeti, ávextir, ber o.fl. ”1 7.291 15.198 16.225
Kartöflur, vörur úr þeim 2.360 2.599 3.232 ' 2.221
Sykur 2.464 2.059 1.159
Kaffi, te, kakó, súkkulaói T 5.066 4.519 4.035 3.811
aðrar matvörur J 1.123 3.820 22.697
Drykkjarvörur, tóbak 2.340 8.551 17.969 26.481
Gosdrykkir og öl 320 1.287 3.012 7.294
Áfengi "1 2.020 1.251 5.821 6.756
Tóbak J 6.013 9.136 12.431
Föt, skófatnaður 18.947 23.564 40.936 50.265
Föt 10.142 16.859 28.749 35.732
Vefnaóarvörur, garn o.fl. 3.125 _ 3.445 4.723
Skófatnaður 5.680 6.705 8.742 9.810
Húsnæði, rafmagn, hiti 13.797 25.978 45.137 97.112
Húsnæðiskostnaður 5.310 9.526 26.350 65.000
Rafmagns og hitakostnaður 8.487 16.452 18.787 32.112
Húsgögn, heimilisbúnaður 4.665 10.118 24.055 51.917
Húsgögn og gólfteppi - 6.484 18.363
Vefnaðarmunir til heimilis - 1.973 4.307 9.672
Kæliskápar + önnur rafmagns áh. 378 3.274 5.171
Borðbúnaður, eldunaráh. o.fl. 3.305 2.979 4.407
Ýmsar, vörur og þj. til heim. - 4.462 5.499 8.243
Húshjálp - 1.512 6.061
Heilsuvernd 1.291 2.311 6.524 9.963
Flutningatæki, ferðir
Póstur og simi 4.381 10.792 53.189 110.870
Eigin flutningatæki - _ 39.135 94.515
Notkun almennra flutntækja 3.614 8.430 9.101 9.553
Póstur og sími 767 2.362 4.953 6.802
Tómstundaiðkun, menntun 1.928 8.431 27.610 59.604
Tækjabúnaður — 368 5.709 20.337
Opinberar sýningar o.fl. 2.688 8.935 20.654
Bækur, blöð og tímarit _ 5.375 11.210 15.914
Skólaganga _ - 1.756 2.699
Aðrar vörur og þjónusta - 3.865 19.963 152.941
Snyrtivörur, snyrting _ 3.865 6.858 11.353
Ferðavörur úr skargripir - - 4.165 6.614
Veitingahúsaþj., orlof - - 8.601 31.622
Tryggingar o.fl. - _ 339 2.074
Þjónusta ót. a. - - - 1.278
Félagsgjöld 600 1.962 2.937 4.002
Samtals 118.585 196.013 351.719 588.789
Afblásurum sinfónfunnar (innansveitar og utan)
Kammortónleikar Sinfóníuhljómsveitar ís-
lands f Gamla biói 22. mars.
Stjórnandi: Páll Pampichler Pálsson.
Einleikari: Ásgeir Hermann Steingrímsson.
Efnisskrá: Woffgang Amadeus Mozart: Þœttir
úr Brottnáminu úr kvennabúrinu í úts. Jo-
hanns Nepomuk Wendt; Karl Amadeus Hart-
mann: Lied fyrir trompet og blásaraflokk; Þor-
kell Sigurbjörnsson: Saman; Kurt Weill: Svfta
úr Túskildingsóperunni.
A síöustu kammertónleikum
sinfóníunnar vora strengimir einir
um hituna. Nú var rööin komin að
blásurunum. Nú skyldu þeir standa
fyrir sínu, rétt eins og strengirnir
gerðu fyrir fimm eöa sex vikum.
A sinni tíö var feikna vinsælt aö
gera útdrætti fyrir litla blásarasveit
úr óperum. Urðu slíkir útdrættir
stundum vinsælli en óperamar
sjálfar. Enn eimir eftir af vinsældum
smáblásarasveitanna, einkanlega
þegar fyrirmenni þjóöa þurfa að fá
skerpingu á hátíöleikann í höfðingja-
boöum. Eg verð aö segja eins og er
aö leikurinn á þáttum Wendts fannst
mér mun losaralegri en ég átti von á,
því aö hér léku menn sem eiga að
vera vel samblásnir úr sínu daglega
hljómsveitaramstri.
Trompetleikari
í fremstu röð
Þaö fór lítið fyrir Karli Amadeusi
í kynningu i efnisskrá tónleik-
anna. En Darmstadtnámskeiðin eru
líkast til ekki orðin nógu forn í sög-
unni til aö ástæöa þyki til útskýringa
á lífshlaupi bakhjarla þeirra. I lok
heimsstyrjaldarinnar síöari sendi'
Karl Amadeus Hartmann frá sér röö
konserta undir samheitinu Musica
viva. Vinur hans og samherji, Wolf-
gang Fortner, vann ötullega aö því
aö koma þeim á framfæri, ekki síst í
útvarpi. Trompetljóðiö er dæmigert
Hartmannsverk. Dálítiö sérstök, en
vel saman eigandi hljóöfæraskipan
blásaraflokksins og nærfærnisleg
raddsetning og ljóðræn línan alls
Tónlist
Eyjólfur Melsted
staöar í fyrirrúmi. Treompetljóðiö
var mjög vel spilað, þ.e.a.s.
hljómsveitarþátturinn. Einleikurinn
var trompetleikur eins og hann
gerist allra bestur. Hlutir eins og
tækni og færni verða aö ósjálfráðum
aukaatriöum og leitun er aö mönnum
sem hafa jafnmikinn kúltúr í blæstri
sínum. Ásgeir Hermann Steingríms-
son sýndi hér enn einu sinni aö hann
er blásari í fremstu röö og því er mér
(og reyndar fleiram) gjörsamlega
óskiijanlegt hvernig stofnun eins og
Sinfóníuhljómsveit Islands telur sig
hafa efni á aö hafa hann ekki í liði
sínu.
Góður samblástur
Saman, heitir skemmtileg músík
eftir Þorkel Sigurbjörnsson. Þetta
snotra divertimento er ekki byggt
upp á miklum tilþrifum, en þaö þarf
ekki endilega tilþrif til aö hafa megi
gaman af aö spila saman. Það var í
einu oröi sagt notalegt aö hlusta á
stereoblásarakvintett, tengdan
saman af pianói, spila divertimento
sem í sinni nútímalegu gerö er í
beinu framhaldi af blásarakammer-
músík blómatímans á átjándu öld.
Tónleikunum lauk svo með Svítu
úr Túskildingsóperunni, eða réttara
sagt Þríeyringsóperunni, en svítan
sú hefur heyrst hér áður. Nafnið á
óperunni segir sitt og viö verðum aö
muna aö þrieyringurinn er alveg
jafnekta og niukrónuseðUlinn. Skop-
stæling veröur aö vera hvöss — aUt
aö því fáránleg. Hér voru ýkjumar
hæfilegar og leikurinn beittur, en þó
kom fyrir aö hann væri ívið of fágað-
ur (já, þaö getur líka komiö fyrir).
En frekjan var sem sé til staðar og
þá gengur músík Weilsupp. Enginn
þekkir blásara sinfóníunnar betur en
PáU Pampichler. Þeir eru hans
menn og hann er þeirra maöur og
þegar gagnkvæmur skUningur og
traust ríkir mUU spUara og
st jórnanda þá tekst vel tU.
EM