Dagblaðið Vísir - DV - 31.03.1984, Qupperneq 15

DV. LAUGARDAGUR 31. MARS1984.
A heimiU sinu i Charlottenlund.
fyrir honum meö þessu og ööru lítil-
vægu gróðabralli? Hann haföi þá hug-
mynd, aö því haganlegar sem hann
gæti komið sér fyrir efnalega, því betri
yröi aöstaöa hans til skáldiöjunnar —
sem reyndar varö aldrei að „iöju” hjá
honum, heldur ígrip og ávextir
hrifningar og draumstunda. En fyrst
og fremst—eins og hann skrifar ást-
vinu sinni — „verðir þú nokkum tíma
frjáls og getir gift þig mér, höldum við
mikla hátíö og margir þurfamenn
skulu fá saöningu sína”. —
Tíðarandinn
A þeim tíma er Jóhann var uppi voru
skáld bóhemar. Svona lýsir Gunnar
Gunnarsson skáld tíðarandanum:
Og er þá enn ótaliö þaö sem Jóhanni
ef til vill varð kostnaöarsamast á lífs-
leiöinni; tíðarandinn. Qinmitt á upp-
vaxtarárum Jóhanns var bóhem-
smekkurinn, bóhem-krafan i al-
gleymingi. Sá þótti ekki maöur með
mönnum, og einkum ekki listamaöur,
sem ekki var fullur af andstæðum og
tvístringi í lundarfarí og lifnaðar-
háttum; því skýrara sem and-
stæðumar komu fram, því meiri lista-
maöur. Listamaöur er ekki drakk og
geröi nótt aö degi var oddborgari, og
oddborgari gat aldrei veriö lista-
maður. Þetta voru trúarsetningar;'
þau skáld og þeir listamenn sem ekki
viöurkenndu þær og lifðu eftir þeim
voru brenndir á báli fyrirlitning-
arinnar. Heine-skapiö háöska og
angurværa (sem læðst hafði inn í
íslenska ljóömennt, aöallega meö
Jónasi Hallgrímssyni i stælingum
hans) og jafnvel brotsjóa-lund
Byrons bliknuðu og urðu aö hjómi
þegar norrænir og einkum þó
norskir rithöfundar og málarar birtust
i ofurmagni listamanns-lundar sinnar.
Þaö sem mest á reiö voru and-
stæðurnar; þunglyndi í aöra röndina,
gáski í hina; blíöur í dag, grimmur á
morgun; hreinlífur í þrá, lostagjarn í
reynd; hæverska og dramb;
mannúðarþrá samfara drottnunar-
gimi; hetjulæti annað veifið, æðrur
hitt veifið. Flestum þeirra sem við
listir og skáldskap fengust í þá tíö varð
meira og minna hált á þessum gljám
og svellabólstrum andlegrar sundur-
geröar.
Jóhann Sigurjónsson fæddist á
Laxamýri í Þingeyjarsýslu 1880. For-
eldrar hans voru Sigurjón Jóhannes-
son og Snjólaug Guðrún Þorvalds-
dóttir.
Jóhann átti allmörg systkin sem
nokkur þeirra dóu ung. Jóhann hefur
vafalaust einhverja menntun hlotið í
heimahúsum en hann dvaldi auk þess
einn vetur við nám hjá sr. Arna
Bjömssyni á Sauöárkróki sem var
giftur Líney systur hans. Eftir það var
hann tekinn í annan bekk Reykjavíkur-
skólahaustið 1896.
Jóhann lauk f jórðabekkjarprófi 1899
og hélt að því búnu til Kaupmanna-
hafnar. Hann fékk inngöngu á danska
búnaðarháskólann og hóf þar nám í
dýralækningum haustið 1899.
Ur því námi hvarf hann er hann var
kominn vel á veg og ákvaö aö leggja á
rithöfundarbrautina. Hann var fyrsti
Islendingurinn sem hóf aö skrifa á
dönsku. Jóhann skrifaði fyrsta leikrit
sitt, Dr. Rung, 1905. Síðan kom
Bóndinn á Hrauni, Bjærg Ejvind og
hans hustm, Galdra-Loftur, og
Lögneren. Er hann féll frá hafði hann
um hríð unnið að leikriti sem hann
ætlaöi aö kalla Fm Else.
Fjalla-Eyvindur varö frægast verka
Jóhanns og var leikinn viöa og kvik-
myndaður af Svíanum Victor Sjöström
1917 og fór Sjöström sjálfur með hlut-
verk Eyvindar.
Jóhann orti nokkuð af ljóöum og
hafa mörg þeirra þótt hreinar perlur.
Hann gaf aldrei út ljóöabók heldur
birtust ljóð hans hér og þar og sum
ekkifyrr enaðhonumlátnum.
Jóhann kvæntist Ingeborg Blom, |
sem nefnd var IB eftir upphafs-
stöfunum í nafni sinu, áriö 1912. Hún
var ekkja eftir Thiedemann skipstjóra.
Oft mun hafa verið gestkvæmt á heim-
iliþeirrahjónaogfáumvisaöfrá. Þaö
er álit margra að þaö hafi spillt fyrir
afköstum Jóhanns. Auk ritstarfanna
hafði hann ýmis hugðarefni svo sem
uppfyndingar og framleiöslu á ryk-
lokum á ölglös fyrir útiveitingahús,
hattanálar og' hafnargerð viö Höföa-
vatn. Siöustu ferö sína til Islands kom
Jóhann voriö 1919 í tengslum við hafn-
argeröina. Hann hafði kennt sjúkleika
áður og kom fárs júkur til Kaupmanna-
hafnar og lést aö heimili sínu við 0ster-,
gade þrítugasta ágúst 1919.
öllum ber saman um aö Jóhann
Sigurjónsson hafi verið einstakur
maöur. I ritgerð sem Gunnar Gunnars-
son skrifaöi um Jóhann er að finna
lýsingar Gunnars, sem var vinur
Jóhanns, á undan og segir hann þar
bæði kost og löst. Við grípum hér, meö
góöfúslega leyfi Franzisku Gunn-
dóttur, niður á nokkrum stööum í grein
Gunnars. Einnig lýsingu IB konu
Jóhanns á andláti Jóhanns úr bókinni
Heimsókn endurminninganna. Að lok-
um tökum við þrjú ljóð Jóhanns sem
sýnishorn um hver snillingur hann var
á íslenskt mál. Staðreyndir um lífs-
hlaup Jóhanns sem tíndar eru til hér
aö framan eru að mestu teknar úr
inngangi að útgáfu bréfa sem hann
sendi Jóhannesi bróður sínum eftir
Kristin Jóhannesson.
DAIIÐIM
Svona lýsir Ingeborg Sigurjónsson andláti
Jóhanns í bók sinni Heimsókn endurminning-
anna:
Einn morgun sagði Jóhann við mig, að nú vissi
hann, að sér mundi ekki auðnast að skrifa neitt
framar. Sig hefði dreymt, að hann væri dáinn og
kæmi inn í stóran, bjartan sal, þar sem öll þau
framliðnu stórskáld, sem hann mundi eftir, sátu
saman í hálfhvirfingu. Honum þótti Bjömstjerne
Björnson þá rísa á fætur, ganga til móts við sig
og færa sér gullhring, settan þremur skærum
steinum. Sérhvert skáldanna var einnig með
hring á hendi.
„Sjáðu nú til, Ib”, sagði Jói. „Þessir þrír
steinar eru Fjalla-Eyvindur, Galdra-Loftur og
Lygarinn”.
Ég kyssti drenginn minn og sagði: „Enn eiga
margir steinar eftir að bætast við í hringinn
þinn”. En hann varð hryggur við.
Svo var það einu sinni með morgunsárinu, að
Jóhann bað mig að opna alla glugga, að gömlum
íslenzkum sið, svo að sálin gæti flogið leiðar sinn-
ar.
Við höföum horft ástaraugum hvort á annað
og talað saman í hálfum hljóðum alla nóttina, —
um hinar miklu víðáttur á Islandi og „fjöllin
blá”, meðan „rauöa liljan” hans, eina blómið,
sem hann vildi hafa inni hjá sér, skein við okkur í
grænni lampaglætunni. — Svo kom dauðinn í allri
sinni óbilgirni, en Jóhanni mínum þó svo líkn-
samur, að ekkert þjáningakast var honum sam-
fara.
Ég bað mennina tvo, sem kistulögðu Jóhann,
um að mega hafa hann hjá mér nóttina eftir. Alla
þá nótt sat ég við kistuna og horfði á undurfagra
andlitið hans, þar sem sérhver þjáningarhrukka
var nú horfin.
Það var svo ótal margt, sem ég þurfti að segja
við Jóhann þessar síðustu klukkustundir, áður en
þeir kæmu aftur að sækja ástvin minn.
15
LJÓÐ
Þrátt fyrir ad Jóhann §£gurjónsson
væri i’yrst og fremst leikritaskáld
ligg ja eftir hann nokkur afburða
falleg ljðð. Hér eru fjögur þeirra
Sorg
Vet, vet, yfirhtnm fölltiu borg!
Hvareru þín streeti,
þínir turnar,
og Ijóshafið, yndi nœturinnar?
Eins og kórall t djúþum sjó
varst þú undir bláum himninum,
eins og sylgja úr drifnu silfri
hvílir þú á brjóstum jarðarinnar.
Vei, vei!
ídimmum brunnum vaka eitursnákar,
og nóttin aumkvast yfirþínum rústum.
Jóreykur Itfsins þyrlast til himna,
menn íaktýgjum,
vitstola konur ígylltum kerrum.
— Gefið mérsaltað eta
svo tungan skorpni ímínum munni
og minn harmurþagni.
Á hvítum hestum hleyptum við upp á bláan himtnbogann
og lékum að gylltum knöttum;
við héngum ífaxi myrkursins,
þegarþað steypist ígegnum undirdjúpin;
eins og tunglsgeislar sváfum við á bylgjum hafsins.
Hvareru þaufjöll, sem hrynja yfitr mína sorg,
hálsar, sem skýla minni nekt með dufit?
ísvartnœtti eilífðarinnar flýgur rauður dreki
og spýr eitri.
Sól eftirsðl hrynja ídropatali
og fœða nýtt líf og nýja sorg.
Jonas Hallgrímsson
Dregnar eru litmjúkar
dauðarósir
á hrungjöm lauf
t haustskógi.
Svo voru þínir dagar
sjúkir en fagrir,
þú óskabam
ógæfunnar.
Heimþrá
Reikult er rótlaust þangið,
rekst það um víðan sjá,
straumarog votirvindar
velkja þvt til og frá.
Fuglar flugu yfir hafitð
með fögnuði og vœngjagný,
— hufu út í himinblámann
hratt eins og vindlétt ský.
Þangið, sem hofði á hópinn,
var hnipið allan þann dag. —
Bylgjan, sem barþað uþþi,
var blóðug um sólarlag.
Sonnetta
Vorið er liðið, ilmur ungra daga
orðinn að þungum, sterkum sumarhita,
œskan erhorfitn, engir draumar lita
ókomna tímans gráa sinuhaga.
Við erum fæddir úti á eyðiskaga,
eiltfðarsjórinn hefur dimma vita,
fánýtar skeljar fyrir blóð og svita
fengum við keyptar, það er mannsins saga.
Þó hef ég aldrei elskað daginn heitar
— eiltfðar nafnið stafar bamsins tunga —
fátœka Itf! aðþínum knjám ég krýp,
áþekkur skuggablómi, er /jóssins leitar,
— leggurinn veldur naumast eigin þunga —
fómandi höndum þínageisla ég gríp.