Dagblaðið Vísir - DV - 31.08.1984, Síða 12

12
DV. FÖSTUDAGUR 31. ÁGUST1984.
Útgáfufélag: FRJÁLS FJÖLMIDLUN HF.
Stjörnarformaöurog Útgáfustjóri: SVEINN R. EYJÓLFSSON.
Framkvæmdastjóri og útgáfustjóri: HÖRÐUR EINARSSON.
Ritstjórar: JÓNAS KRISTJÁNSSON og ELLERT B. SCHRAM.
Aöstoðarritstjórar: HAUKUR HELGASON og ELÍAS SNÆLAND JÓNSSON.
Fréttastjórar: JÓNAS HARALDSSON og ÓSKAR MAGNÚSSON.
Auglýsingastjórar: PÁLL STEFÁNSSON og INGÓLFUR P. STEINSSON.
Ritstjórn: SÍÐUMÚLA 12—14. SÍMI 686611. Auglýsingar: SÍÐUMÚLA 33. SÍMI
27022.
Afgreiðsla,áskriftir, smáauglýsingar, skrifstofa: ÞVERHOLTI11. SÍMI 27022.
Sími ritstjórnar: 686611.
Setning, umbrot, mynda-og plötugerö: HILMIR HF., SÍÐUMÚLA 12.
Prentun: Árvakurhf.,Skeifunni 19.
Áskriftarveröá mánuði 275 kr. Verö í lausasölu 25 kr. Helqarblaö 28 kr.
Fríedman ogkerfið okkar
Koma hins fræga nóbelshagfræðings, Miltons Fried-
mans, hefur vakið athygli. Friedman er hér vel þekktur
af margra ára umræðu. Lærðir og leikir deila um kenn-
ingar hans. Þjóðviljinn hefur sakað núverandi ríkisstjórn
um að éta upp eftir Friedman. Svokölluðum frjálshyggju-
mönnum vex fylgi hér sem víðar.
Ráðherrarnir okkar geta margt lært af Friedman — en
líklegt er að þeir vilji þaö ekki.
Við búum við séríslenzka útgáfu af sósíalisma — allra
flokka.
Jafnvel flokkar, sem kalla sig málsvara einstakling-
anna, eru gegnsýröir af ríkjandi stefnu. Grundvallaratriði
pólitíkur á Islandi er að hafna úrræðum markaðarins en
stýra með því að úthluta fé skattborgaranna til gæðinga
stjórnmálamanna og gælufyrirtækja án tillits til arðsemi.
Friedman bendir á tjónið, sem þjóðfélagið hlýtur af því
að hafna markaðslögmálunum. Hann hefur víða flett ofan
af stjómarstefnu, einnig hjá hægri mönnum. Þó mun fá-
títt jafnóhagkvæmt „kerfi” í nokkru landi eins og það,
sem við höfum.
Frjálshyggjukenningar Friedmans hafa farið um lönd-
in sem ferskur andvari. Víða um Vesturlönd hafa hægri
flokkar sótt sig og sums staðar framkvæmt einhvera
hluta af Friedmanisma — en aðeins nokkurn hluta.
Friedmanhjónin segja í bókinni „Harðstjórn tregðunn-
ar”, sem kom út í fyrra, að grundvallarbreyting hafi orð-
ið á almenningsálitinu hin síðari ár. Hvers vegna hafa
áhrif þessarar breytingar því orðið eins lítil og raun ber
vitni?
Þau segja, að nýjar ríkisstjórnir njóti aðeins sex til níu
mánaða „hveitibrauðsdaga”.
Eftir það standi breytingar á „þríeyki”, jámbryddu,
þar sem fari þeir, sem hafa hagnazt á fyrra kerfi, svo og
stjórnmálamenn og embættismannaliðið. Samtrygging
þessara hagsmunahópa stöðvi frekari breytingar.
Við höfum þótzt sjá slíks merki í starfi núverandi ríkis-
stjómar, sem fór vel af stað, en óvíst er um framhaldið.
Hagsmunahóparnir hafa hert að ríkisstjórninni síð-
ustu mánuði. „Gæðingar” ráðherranna eru víða fyrir og
láta ekki sitt ógrátandi. Stjórnarstefnan einkennist æ
meira af „reddingum” þeim til handa. Ráðherrar missa
sjónar af þjóöarhag.
Því hefðu þeir gott af nokkurri endurnæringu. Þeir
þurfa að hlýða á Friedman rétt einu sinni. Auðvitað má of
mikið af öllu gera. Ekki er unnt að mæla með blindum
stuðningi við það, sem Friedman segir. Hann bendir á
meinin, en gengur stundum of langt í frjálshyggju sinni.
En við þurfum að tileinka okkur það, sem til góðs er, áður
en það verður of seint.
Þótt ólíku sé saman jafnað má minna á áhrif róttækra
skoðana til góðs í ýmsum efnum. Róttækar kvenfrelsis-
konur hafa stuðlað að réttarbótum konum til handa, þótt
forðast verði fyrir hvern mun að éta allt eftir þeim.
Forystumenn stjómarflokkanna eiga þessa daga við-
ræður um verkefnalista ríkisstjómarinnar.
Kannski koma þau Friedmanhjón á réttum tíma og
geta með málflutningi sínum næstu daga minnt ráða-
menn á, hvað þjóðinni er fyrir beztu. En jafnlíklegt er, að
forystumenn séu of samdauna kerfinu til að heyra.
Haukur Helgason.
,Mór virðistþviaugljóstað bankarnir eru einungis að hugsa um eigið skinn.
Eru vextimir upp-
haf og endir alls?
Þegar ég var viö laganám spuröi
ég eitt sinn virtan málflutnings-
mann, sem nú er látinn, hvernig
hann skilgreindi okur. Hann sagöi;
Maöur, sem tekur lán í fyrsta skipti,
veit að hverju hann gengur. Hann
metur þaö meö sjálfum sér, hvort
hann getur greitt vextina og ber þá
saman viö áætlaöan hagnaö, annaö
hvort af völdum veröbólgu eöa
endursölu. Nú getur maöurinn ekki
staðið í skilum, — og þarf aö fá lán
sitt endurnýjað. Þá eru honum e.t.v.
settir nýir kostir af lánardrottni,
bæði meö vexti og önnur kjör. Þá er
hægt að tala um okur, sagöi þessi
lögfræðingur, enda er þaö iðulega
erlendis aö samningar, geröir undir
þessum kringumstæöum, hafa verið
ógiltir af dómstólum, og það jafnvel
þótt bankar eigi í hlut.
Þetta rifjaöist upp fyrir mér þegar
ákveðiö var aö hækka vextina. Ég fæ
nefnilega ekki séö að neina nauösyn
hafi boriö til þess aö hækka vexti,
nema þá til þess eins aö auka tekjur
bankanna, og þegar ljóst er að vextir
á Islandi eru raunvextir eru vandséö
rökin fyrir vaxtahækkuninni.
Þensla hjá hverjum?
Hin opinberu rök voru aö það ætti
aö slá á þensluna. En hjá hverjum?
Vextir voru þegar hærri en þeir
hafa veriö frá því fyrir stríð og
sú þensla, sem er í þjóðfélaginu, á
sér ekki rætur í of lágum vöxtum.
Þvert á móti. Þaö sem einfaldlega er
aö gerast er aö fólk, sem býr viö
skert lífskjör, hefur tekiö lán til þess
að halda lífskjörunum í stað þess aö
draga saman neysluna. Þetta var
tímabundiö ástand og heföi hætt af
sjálfu sér.
Þá má halda því fram aö einhver
þensla sé á byggingamarkaðnum í
Reykjavík vegna mikilla nýbygg-
inga í Grafarvogi. Hins vegar hefur
lóöaframboöiö þar orðið til þess aö
slá á allar hækkanir íbúöa í Reykja-
vík og veröbólgueyöandi áhrif lóða-
framboðsins eru þannig mun meiri
en sú tímabundna þensla sem verður
aö sumarlagi þegar menn reyna aö
koma grunni sínum upp úr jöröu fyr-
irfrost.
Eöa eru menn e.t.v. búnir aö
gleyma síldarárunum?
En á hverjum lendir þá vaxta-
hækkunin?
Hún lendir einfaldlega á þeim sem
verða aö taka lán, hvort sem þeim
h'kar betur eöa verr, — atvinnufyrir-
tækjunum sem hafa verið rekin meö
tapi undanfarin ár og því misst eigið
fé í tapreksturinn og þurfa nú rekstr-
arlán til þess að halda fyrirtækjun-
um gangandi. Vaxtahækkunin dreg-
ur ekkert úr þörf þessara fyrirtækja
fyrir rekstrarlán. Hún dekkir
vissulega myndina fyrir stjórnend-
Kjallarinn
HARALDUR BLÖIMDAL
LÖGFRÆÐINGUR
um fyrirtækjanna, — en fjárþörfin
minnkar ekki, heldur þvert á móti,
því aö nú þarf að greiða meira í
rekstrarlán en áöur. Hagnaöur fyrir-
tækjanna verður minni, — eöa mögu-
leiki þeirra til þess að greiða fólkinu
hærra kaup.
Þessa dagana er veriö aö ræöa um
vandamál Jökuls h/f á Raufarhöfn.
Þaö fyrirtæki er djúpt sokkið í
skuldafen. Halda menn virkilega aö
vaxtahækkun hjálpi þessu fyrirtæki
eitthvaö?
Bankar hugsa um eigið
skinn
Mér viröist því augljóst aö bank-
arnir eru einungis aö hugsa um eigið
skinn. Vaxtahækkunin er sett fram
af gömlum vana, Jóhannes er oröinn
svo vanur aö biöja um vaxtahækkun
aö hann setti hana jafnframt fram
eins og Cato gamh baö um eyöilegg-
ingu Karþagó. Raunar var Seðla-
bankinn andvígur vaxtalækkun
ríkisstjórnarinnar þegar hún var
framkvæmd í upphafi stjórnartíma-
bilsins. Vaxtalækkunin reyndist vera
rétt spor. Og menn spyrja sjálfa sig:
Hvaö olh því að nú er aUt í einu skipt
um stefnu og tekin upp stefna sem er
svo fjarlæg eöUlegustu leið?
Og setjum þó svo aö einhver þensla
hafi veriö sem nauðsynlegt var að
slá á. Mátti þaö ekki bíða aðeins?
Var ekki veröbólgan á niðurleið og
leiö ekki fólkinu betur meö minnk-
andi vöxtum og verðbólgu? Voru
ekki kjarasamningar framundan?
Ef vaxtalækkunarstefnunni gömlu
heföi verið haldiö áfram er ég sann-
færður um aö auðveldara hefði verið
aö ná betri samningum við launþega.
Ljóst er aö launþegar hafa tekið á sig
þungar byröar. Atvinnureksturinn
hefur gert þaö á sama hátt. Ríkis-
sjóöur hefur hins vegar ekki dregið
úr skattheimtu eða sveitarfélögin úr
sinni. Þaö er hægt aö fyrirgefa um
stuttan tíma.
En menn eru verulega glám-
skyggnir ef þeir trúa því aö það sé
besta leið til-þess aö ná góöum kjara-
samningum fyrir landiö aö gera
hvort tveggja í senn aö hækka kostn-
aðatvinnurekenda og launþega.
Ég sagöi fyrr aö þá kæmi ákvæöi
okurlaganna fyrst til framkvæmda
þegar lánveitandinn færi aö notfæra
sér neyð skuldarans. Og ég get ekki
aö því gert aö mér detta okurlögin
nokkuð oft í hug þegar ég minnist
síðustu vaxtaákvaröana Seðlabank-
ans. Eg get ekki séö að þessi vaxta-
kjör séu ákveöin með hliösjón af
kjörum þeirra sem bundnir eru
bönkunum í báöa skó meö afuröa-
lán og fjárfestingarlán.
Og má svo hafa til hliösjónar aö ís-
lenskir bankar lána aldrei í neinni
erlendri mynt eöa taka lán í annarri
mynt en doliurum, en eru þó bæöi
vaxtakjör og gengisáhætta meiri þar
en annars staðar. Þó mun Lands-
virkjun hafa tekið eitt lán í jenum. Sú
mynt hefur ein hækkaö meira en doll-
arsíöustumisseri.
Nokkrir menn hafa brotist undan
ráöríki bankastarfsmanna og tekiö
lán gegn vilja þeirra í annarri mynt.
Vandamál þeirra manna eru lítil hjá
dollaraskuldurunum.
Og þegar litiö er til þess að bank-
amir taka stórar f járhæöir fyrir þaö
eitt aö vera umsjónarmenn með
þessum erlendu lánum má þá ekki
hugsa sér aö þeir taki einhvern þátt í
gengistapinu? A.m.k. finnst mér
furöulegt aö auka vaxtatekjur þess-
ara stofnana vegna þess, að fyrir-
tæki eru pínd til þess aö taka erlend
lán í dollurum.
Haraldur Blöndal.
„Ég fæ nefnilega ekki séð að neina
w nauðsyn hafi borið til þess að hækka
vexti, nema þá til þess eins að auka tekjur
bankanna, og þegar ljóst er að vextir á íslandi
em raunvextir em vandséð rök fyrir vaxta-
hækkuninni.”