Dagblaðið Vísir - DV - 14.01.1985, Blaðsíða 10

10
DV. MÁNUDAGUR14. JANUAR1985.
Utlönd
Útlönd
Útlönd
Útlönd
Bandaríkjamenn æfa landgöngu.
Talast við þó andi köldu
— Samantekt á viöræöum stórveldanna og tillögum íafvopnunarmálum
Þrátt fyrir árslangt hlé á meiri--
háttar vopnaviðræðum halda viðræð-
ur milli stórveldanna áfram í vissum
málaflokkum, á lægri stigiun. Eng-
inn árangur hefur þó orðið af þeim.
Sovétmenn gengu út af tvenns kon-
ar viðræðum í Genf síðla 1983: við-
ræðum sem beindust aö takmörkun-
um á langdrægum og meðaldrægum
eldflaugum. Utganga Sovétmanna
var til að mótmæla uppsetningu
Bandaríkjamanna á Pershing og
stýriflaugum í Vestur-Evrópu.
Viðræöur um aö minnka hefð-
bundinn herafla og hættuna á skyndi-
stríði í Evrópu og um efnavopn héldu
áfram á síðasta ári, en nú er hlé á
þeim þar til síöar í þessum mánuöi
eöa snemma í febrúar.
Hér á eftir er yfirlit yfir hvað stór-
veldin eru að tala um í þessum fimm
viðræðum og hvað þau hafa lagt til.
Það ætti að koma sér vel, nú að lokn-
um fundi utanríkisráðherra land-
anna í Genf.
Start
Viðræður Bandaríkjanna og Sovét-
ríkjanna í Genf um langdrægar skot-
flaugar (ekki stýriflaugar) hófust í
júní 1982 en lentu fljótt í þrátefli.
Langdrægar skotflaugar eru
hættulegustu kjarnavopnin vegna
þess að drægni þeirra, sprengikraft-
ur og síaukin nákvæmni stofnar
óvinaflaugum á jörðu niðri í mikla
hættu. Það þýöir að ef annaö stór-
veldið skýtur skotflaugum sínum af
stað þá verður hitt að svara í sömu
mynt áður en flaugarnar koma nið-
ur. Annars á það stórveldi á hættu að
missa allar sínar flaugar. Það þýðir
líka að það verður að koma flaugun-
um af stað þó það bara haldi að hitt
stórveldið hafi skotið sínum flaug-
um. Sagt hefur verið að smágalli í
tölvu geti komiö af staö stríði. Þessa
hættu hyggjast stórveldin minnka
með samningaviðræðum sínum um
þessar flaugar.
Bandarík jamenn lögðu í upphafi til
aö kjarnaoddum, staðsettum á sjó og
á landi, yrði fækkað þangað til hvort
stórveldiö heföi um 5.000 odda. Aö-
eins helmingur þeirra átti að vera á
landi. Síðan átti að f ækka skeytunum
sjálfum niður í 850. Bandaríkjamenn
segjast hafa 7.297 kjamaodda en
Sovétmenn hafi 7.700.
Síðar bauö Reagan forseti aö
fækka sprengiflugvélum og stýri-
flaugum í staðinn fyrir minnkun á
sprengikrafti Sovétmanna.
Bandaríkjamenn lögðu líka til svo-
kailaða „niðurbyggingu”. Sam-
kvæmt henni áttu báöir aðilar að lofa
að fækka einhverjum flaugum fyrir
hverja nýja sem þeir smíöuðu. Ráða-
menn í Washington sögðu kollega
sína í Moskvu hafa tekið illa í tilboð-
ið.
Moskvumenn lögðu til 25 prósent
niðurskurð. Þá áttu kjamavopn,
bæði þau sem er skotiö með skeytum
og þau sem sprengjuflugvélar bera,
að verða um 1.800 talsins. Kjama-
odda átti að skera niöur sem svaraði
því.
Meðaldræg kjarnavopn
Bandarísk-sovésku viðræðumar
um takmörkun á meðaldrægum
kjarnorkueldflaugum hófust í Genf í
nóvember 1981. Þeim hafði lítið mið-
að áfram þegar þær hættu, nákvæm-
lega tveimur árum síöar.
Sovétmenn æfa landgöngu.
Atlantshafsbandalagið hefur nú
byrjað á að staðsetja 572 Pershing 2
og stýriflaugar til að vega á móti
þeim flaugum sem Varsjárbanda-
lagið hefur fyrir í Evrópu. 1 desem-
ber 1984 höfðu Sovétmenn komið fyr-
ir 387 SS-20 flaugum, með þremur
kjarnaoddum hverri, í Evrópu og
sovésku Asiu. Bandaríkjamenn
höfðu komiö upp 54 Pershing flaug-
um og 48 stýriflaugum í Vestur-Evr-
ópu.
Fyrsta tilboð Bandaríkjamanna
var „húll-boðið”, svokallaða; að all-
ar slíkar flaugar yrðu upprættar.
Síðan buöu þeir að hvor aðiU fyrir sig
fengi að hafa mest 420 kjarnaodda án
tillits til þess hvar í heiminum þeir
væru staðsettir.
TilboðSovétmanna: að skera 22-20
flaugafjöldann niður í 162, þannig að
þeir hefðu jafnmargar flaugar og
Bretar og Frakkar. NATO afþakk-
aði.
Þá buðu Moskvumenn að fækka
SS-20 flaugunum niður i 120, en bara í
Evrópu. Ekki í sovésku Asíu.
Samkvæmt ákvörðun Atlantshafs-
bandalagsins 1979 á að staðsetja
bandarískar eldflaugar í Vestur-
Þýskalandi (108 Pershing, 96 stýri-
flaugar), Bretlandi (160 stýriflaug-
ar), Italíu (112 stýriflaugar), Belgíu
og Hollandi (48 stýriflaugar í hvoru
landi) ef ekki tekst að semja viö Sov-
étmenn um annað.
Bandaríkjamenn leggja nú að
Belgum og Hollendingum að láta
ekki undan kjamorkuandstæðingum
að hætta við uppsetningu flauganna.
40 þjóða afvopnunarráð-
stefnan
Þessi viðræðugrundvöllur er í raun
sjálfstæö stofnun, tengd Sameinuöu
þjóðunum. Meðal þátttökuríkja eru
öll kjamorkuvopnaveldin; Banda-
ríkin, Sovétríkin, Bretland, Frakk-
land og Kina. Þessar viðræður hófust
1978.
Aðalmál ráðstefnunnar er algjört
bann á notkun efna- og kjamavopna.
Annaö er að finna aðferö til að fylgj-
ast með að ríki fari eftir tilvonandi
banni á kjamorkusprengingum i til-
raunaskyni. Þar með væm taldar til-
raunir með sprengingar neðanjarð-
ar. Nú eru einungis slíkar tilrauna-
sprengingar leyfðar.
Viðræðurnar um kjarnorkuvopna-
tilraunirnar eru staönaðar en á síð-
asta ári kviknaði von um að ná mætti
Umsjón:
Þórir
Guðmundsson
einhverjum árangri varðandi efna-
vopnabann.
Bush, varaforseti Bandaríkjanna,
lagði fram fyrir tæpu ári uppdrátt að
samningi um hvernig mætti tryggja
að farið væri eftir banni við fram-
leiöslu efnavopna. Sovétmenn og
bandamenn þeirra höfðu lítinn
áhuga á þeim uppdrætti. Þeir sögðu
að hann væri þeim í óhag því hann
gerði ráð fyrir að þeir opnuðu allar
sínar verksmiöjur fyrir Vesturlönd-
um, en þeir gætu ekki farið að sama
skapi inn í verksmiðjur í einkaeign á
Vesturlöndum.
Sovétmenn hafa boðið tilslakanir
varðandi þetta atriði en Vestur-
landamenn segja þær ófullnægjandi.
Ráðstefna um afvopnun
í Evrópu
. Fundur 33 vestrænna, austrænna
og hlutlausra Evrópuþjóða, auk
Bandarikjanna og Kanda, hófst fyrir
ári til að íhuga tillögur sem beinast
að því að minnka líkurnar á skyndi-
árásum i Evrópu.
Tillögur NATO: pakki traustsupp-
byggjandi aðgerða. Aðilar skulu
samkvæmt þeim miðla upplýsingum
um land- og loftherafla sinn, skýra
frá hernaöarhreyfingum, bjóða and-
stæðingnum á heræfingar og leyfa
skoðanir innan herbúða sinna.
Sovétmenn vilja að báðir aðilar
lýsi yfir að þeir muni aldrei verða
fyrstir til að nota kjamavopn eða
annað ofbeldi gegn ööru ríki. Auk
þess vilja þeir láta lýsa svæði í Evr-
ópu kjarnorku- og efnavopnalaus.
Ráðstefnan batt enda á mikið japl
þegar aðilar samþykktu aö setja upp
tvo vinnuhópa til að ræða hlutina
ítarlega.
Herir og vopn í Mið-Evrópu
Þetta eru Vínarviðræður milli 12
NATO-þjóöa og sjö Varsjárbanda-
lagsþjóða. Arangur hefur veriö eng-
inn. Tilgangurinn með viöræðunum
er að fækka í herjum beggja aðila á
hættusvæðum í Miö-Evrópu.
Tillögur vesturvelda ganga út á að
minnka í heröflum ríkjanna í fjórum
áföngum, þangað til báöir aðilar
hafa 700.000 landhermenn og 200.000
við flugherinn. Þetta myndi þýða að
Varsjárbandalagið skæri niður um
260.000 menn en Atlantshafsbanda-
lagið 90.000.
Varsjárbandalagsmenn vilja ekki
slík lág þök, heldur niðurskurð um
ákveðin þúsund, enda hafa þeir fjöl-
mennari heri. Þeir hafa lagt til að
Sovétmenn skeri niður um 20.000
menn, Bandaríkjamenn um 13.000 og
900.000 manna þak.
Viðræðumar stöönuöu í níu ár
vegna þess að Atlantshafsbanda-
lagsmenn sögðu Varsjárbandalags-
menn svindla því þeir hefðu 160.000
manna stærri her en þeir segðu. I
apríl í fyrra bauð NATO þó að þeir
myndu ekki fylgja svo grannt eftir
fjölda manna ef austanmenn gæfu
eftir og leyfðu kannanir til aö fylgj-
ast með því að tilvonandi samningur
yrðiekkibrotinn.