Dagblaðið Vísir - DV - 23.02.1985, Qupperneq 11

DV. LAUGARDAGUR 23. FEBRUAR1985.
51
Arkady Tévténkó, hœstsatti diplómat sam nokkru sinni hefur strokið frá Sovétrikjunum, gafur í bók sinni
tækifæri til að skyggnast bak við Kremlarmúrana.
Ussuri-ánni þar sem nokkrir sovéskir
hermenn voru drepnir. Mikhail
Kapitsa, sem var sendiherra Sovét-
ríkjanna í Pakistan 1961, sagði
Tévténkó síðar að á fundi í æðsta
ráðinu hefði Andrei Grechko,
marskálkur og þáverandi varnarmála-
ráðherra, lagt til að Rússar losuðu sig
við „gulu hættuna í eitt skipti fyrir öll”
með þvi að varpa á þá megatonna-
sprengju af þeirri tegund sem dreifir
hvað mestu geislaryki. Slík sprengja
hefði ekki aðeins drepið milljónir Kín-
ver ja heldur og þúsundir Sovétborgara
í Asíuhluta Sovétríkjanna og íbúa ann-
arra nágrannalanda Kina. Vit var haft
fyrir marskálknum sem 1976 vék fyrir
Dimitri Ustinoff.
í forréttindastétt
Þegar Gromýkó fór til New York
1969 bauð hann Tévténkó að vera ráðu-
nautur hans en Tévténko starfaöi þá í
sovéska sendiráðinu. Tévténkó ferðað-
ist víða á vegum Gromykós og í því
hlutverki varð Tévténkó þess áskynja,
1971, að ýmsir vildu Sadat Egypta-
landsforseta feigan en þætti vanta
einhvem nógu Moskvuhliðhollan til
þess að taka við ef Sadat félli frá.
Frétti hann af samsæri gegn Sadat en
Sadat varð fyrri til og lét handtaka
varaforseta sinn og sex ráðherra fyrir
landráð.
Sem ráðgjafi Gromýkós komst
Tévténkó í æðsta stiga forréttinda-
stéttarinnar sem nýtur ferðafrelsis til
útlanda meir en aðrir borgarar, hefur
aðgang aö sérverslunum með
munaðarvörur frá Vesturlöndum, nýt-
ur hærri launa, betra húsnæðis og jafn-
vel sumarhúsa, fær bíla og jafnvel
einkabílstjóra, aögang aö betri sjúkra-
húsum og sérskólum fyrir böm sín.
„ Háll sem áll"
Tévténkó tók þátt í móttökunum
þegar Richard Nixon heimsótti
Moskvu í maí 1972 og fylgdist með
viðræðum Gromýkós og Henry
Kissingers. Einhvem tíma stríddi
Tévténkó sendiherra Sovétmanna í
Washington, Anatoli Dobrynin, á því
að það væri ekki erfitt að vera í hans
starfi og eiga við Kissinger. Dobrynin
tók það alvarlega meint og sagði að
Kissinger væri ekki alltaf þægilegur
við samninga. Það þýddi ekki annað en
vera stöðugt á varðbergi gagnvart
Kissinger sem ætti til að nota það sem
sagt væri gegn manni aftur síðar. —
„Og hann er háll sem áll,” bætti
Gromýkó þá við, en þó ekki óvingjam-
lega, sem mat við flesta menn ef þeir
tóku sjálfa sig, hann og málefnið alvar-
lega og það gerði Kissinger jafnan.
Uppnefndu Rússamir Kissinger
„Kisu”. Uppnefna þeir þó helst þá sem
þeir bera virðingu fyrir eða líkar á
annan máta við.
Stöðuhækkanir
I öðrum hluta endurminninganna
sem birtast í Time segir Arkady
Tévténkó að einkum tveir atburðir hafi
komið sér til að ákveða að flýja. Báðir
atburðimir hafi verið stöðuhækkanir.
Hann segist hafa verið orðinn fullur
andúðar á sovéska kerfinu og æðstu
mönnum þess. Þessi andúð hafi þó
magnast þegar Gromýkó utanríkisráð-
herra gerði hann að persónulegum
stjórnmálaaðstoðarmanni sinum. Þá
fékk Tévténkó að sjá og fylgjast með
Kremlarleiötogum og lífemi þeirra og
valdahroka.
„Eg sat við sama borð og Brésnev,
Gromýkó og aðrir meðlimir stjóm-
málanefndarinnar og ég lærði heilmik-
ið um mennina sem voru herrar Sovét-
ríkjanna,” skrifar Tévténkó. „Eg sá
hve auðveldlega þeir kölluðu illt gott
og hve auðveldlega þeir margbreyttu
merkingu þeirra orða. Hvemig hræsni
og spilling einkenndi líf þeirra, hve
einangraðir þeir voru frá fólkinu sem
þeir réðu yfir. Gromýkó hafði ekki
stigið fæti sínum á götur Moskvu-
borgar í næstum 40 ár. Næstum allir
aðrir voru ekkert öðruvísi.”
Tévténkó lýsir einkalífi og opinberu
lífi ráðamanna af fullum viðbjóði. Þeir
hafi byggt upp hemaðarmátt Sovét-
ríkjanna á kostnað almennings. Þrátt
fyrir að á Vesturlöndum sé þeim skipt í
„hauka” og „dúfur” þá sé aldrei neinn
ágreiningur hjá þeim um markmið,
aöeins um aðferðir. Þeir trúa á sigur
sovésks sósíalisma sem lokatakmark.
Tvö bróf
Lina kona hans var góð vinkona
Lidíu konu Gromýkós. Þær fóm oft
saman að versla. Lidía sagði Línu að
vara sig á KGB-leyniþjónustunni.
Gromýkó hafði líka ímugust á leynilög-
reglunni.
„Haltu þig sem lengst í burtu frá
þessum KGB-týpum,” sagði Lína við
mann sinn.
Vorið 1973, þegar mánuður var
þangaö til Tévténkó færi til New York
sem aðstoðaraöalritari hjá Sameinuðu
þjóðunum.kallaði einn yfirmanna KGB
á hann. Eftir aö hafa óskað honum til
hamingju með nýja embættið lagði
yfirmaðurinn, sem hafði hers-
höfðingjatign, til að Tévténkó hjálpaði
KGB-foringjum innan Sameinuðu
þjóöanna upp valdastigann og hjálpaði
þeim ef CIA eða FBI, bandarísku leyni-
þjónustumar, reyndu að spilla fyrir
þeim.
Fyrst reyndi Tévténkó að eyða því
enda vildi hann sem minnst með KGB
hafa. Hann sagði að hann yrði að hugsa
fyrst og fremst um starf sitt innan
Sameinuöu þjóðanna. KGB-hers-
höfðinginn vildi ekki heyra á það
minnst.
Svo dró hann fram tvö bréf. „Þú
hefðir líklega áhuga á þessum,” sagöi
hann. „Viö tökum þau auövitað ekki
alvarlega en okkur fannst að þú ættir
aðvitaaf þeim.”
Annað bréfið hafði verið sent til aðal-
nefndar Kommúnistaflokksins og
rægöi Tévténkó niður í svaöið fyrir líf-
emi sem ekki væri hægt að halda uppi
á opinberum launum hans, og fyrir að
hafa trúarlegar myndir heima hjá sér.
Hitt ásakaöi hann um að hafa lofað
rússneskum gyöingi að flytjast úr
landi fyrir 1.000 dollara mútur.
Við lestur bréfanna varð Tévténkó
ofsareiður. En hershöföinginn lægði
reiöiöldurnar og sagöist vera fullviss
um að ekkert væri til í ásökununum.
Þegar Tévténkó gekk út úr byggingu
aðalstöðva KGB vissi hann þó að leyni-
lögreglan haföi hann í greipum sér.
Nóg af hinu Ijúfa lífi
Eitt það fyrsta sem Tévténkó þurfti
að gera þegar til New York var komið
var að spjalla við yfirmann KGB þar.
Það var aðstoðarsendifulltrúi Sovét-
rikjanna á þingi Sameinuðu þjóðanna,
Boris Aleksandrovich Solomatin. „Ef
þú ert samvinnuþýður við okkur getur
það ekki annað en hjálpað þér og
frama þínum,” sagði hann við
Tévténkó.
En Tévténkó segist hafa fengiö nóg
af hinu ljúfa lífi yfirstéttarinnar eftir
nokkur ár.
„Það líf er ótrúlega ljótt,” skrifar
hann. „Það ýtti jafnvel undir svik við
vini sína. Fyrir yfirstéttina eru svik
nauðsynlegur hluti lífsins. Grunsemdir
og baktjaldamakk er orðið að mikilU
listgrein. Ef MachiaveUi væri á lífi í
dag og byggi í Sovétríkjunum þá væri
hann nemandi, ekki kennari.”
„Meinarðu þetta,
Arkady?"
Að lokum var svo komið að hann
þoldi ekki við lengur. Hann ákvað að
reyna að flýja. Á diplómatadinner eitt
kvöldið tók hann bandarískan vin sinn
afsiöis.
„Eg hef ákveðið að segja skUið við
stjórn mína,” sagði hann.
Vinurhm gapti. „Hvað? Meinarðu
þetta, Arkady?”
Tévténkó meinti það sem hann sagði
og þeir ákváöu að vinurinn þreifaði
fyrir sér með hvað menn í Washington
segðu um að fá svo háttsettan flótta-
mann. Þeir ætluðu svo að hittast eins
og af tUvUjun i bókasafni Sameinuöu
þjóðanna.
I bókasafninu nokkrum dögum síöar
laumaði vinurinn tU hans skUaboöum
um að Washington vUdi sennUega taka
við honum. Eftir nokkra slika fundi
fékk Tévténkó aö vita hvemig hann
ætti að hitta bandaríska leyniþjónustu-
menn sem vUdu tala við hann.
Njósnir
SamtaUð viö þá oUi Tévténkó nokkr-
um vonbrigðum. Þeir vUdu fá hann tU
að halda starfi sinu en njósna um land
sitt. Hann sagði að lokum já.
Bandariski tengihður hans, sem
hann kaUar Johnson, sannfærði hann
um að starfinn fæUst ekki í neinu sér-
staklega skuggalegu. Hann þyrfti bara
að lesa skeyti frá Moskvu, eins og hann
gerði daglega hvort sem værí, og segja
Bandaríkjamönnum eitthvað um
hugðarefni Kremlarleiðtoga. I staðinn
lofaöi Johnson að láta fylgjast með því
hvort KGB fylgdist eitthvað sérstak-
lega með honum.
Njósnastörfunum gegndi Tévténkó
án þess aö eftir væri tekið i talsveröan
tíma. Hann sagði CIA-tengUiönun ná-
kvæmlega frá því hvemig Sovétrfkin
hygðust berjast gegn óvinveittum
skæruUðum i Angóla. Hann sagði hon-
um frá þvi að æ minna fengist af oUu úr
oUuvinnslusvæðunum við OralfjöU og
aö erfitt myndi reynast aö auka oUu-
vinnsluna á minni svæðum.
Bandaríkjamennimir vUdu fá
upplýsingar um hverjir sovésku
embættismannanna hjá Sameinuðu
þjóðunum væm í þjónustu KGB. Það
reyndust ærið margir: sjálfur giskar
Tévténkó á að meira en helmingur
þeirra séu útsendarar eða starfi i
tengslumviðKGB.
„Fólk öfundar okkur"
I árslok 1975 hafði Tévténkó enn ekki
sagt konu sinni frá því að hann væri
bandarískur njósnari. - Einu sinni
þegar þau voru í frU á Miami spuröi
hann hana hvað henni fyndist um að
hann færi aftur til Moskvu eða gerði
„eitthvað annað”.
Hún brást hin reiðasta við. „Hvað
ertu að tala um? Við verðum að vera í
New York eins lengi og við getum. Eg
skal minna þig á að jafnvel meðlimir
stjómmálanefndarinnar hafa ekki að-
gang að slíkum hlutum sem við höfum í
NewYork.”
„En fólk öfundar okkur,” sagöi
Tévténkó.
„Þú ert hugleysingi,” svaraði Lína.
„Allir yfirmennimir nota tíma sinn
erlendis til að auðga sig, kaupa hluti.
Hvað heldurðu að ég geri þegar Lidía
kemur til New York með Gromýkó?
Fari á söfnin? Nei, við verslum. Eg
gef henni peninga, okkar peninga. Og
þú nýtur verndar Gromýkós, alveg
eins og ég verndar hennar. Með
Gromýkóhjónin bak við þig getur þú
átt von á dásamlegum frama. ”
Tévténkó lýsir Bandaríkjunum sem
krambúð fyrir sovéska stjómarerind-
reka sem þangað komust. Venjulegur
meðalháttsettur embættismaður i
Moskvu fái tæpa 300 dollara, eða um
12.000 krónur, í tekjur á mánuði. En i
New York séu tekjumar 700 til 800 doll-
arar. Auk þess geti menn keypt
sovéskan bíl fyrir 2.000 doUara, eða um
80.000 krónur, og látið hann bíða eftir
sér þegar þeir snúi aftur tU Sovétríkj-
anna. Annars kosti bQar sjöfalt þaö
verðheimafyrir.
Sovétmenn i Bandarikjunum senda
aUt sem hugsast getur heim frá
velferðarrikinu. Þvottavélar, mynda-
vélar, uppþvottavélar, hljómtæki, föt,
skó og fleira og fleira. TU þess aö geta
þetta spara þeir oft næstum óhóflega í
mat og skemmtunum.
Rakvólin
Oft hélt Tévténkó að komist hefði
upp um hann. Hann var eitt sinn
sendur á vegum SÞ tU Kúbu tU að
hlusta á erindi um aðskilnaðarstefn-
una. Þá varð hann hræddur. CLA gæti
ekki varið hann þar.
Johnson reyndi að róa hann. „Jafn-
vel þó þeir taki þig tU Moskvu getum
við hjálpað þér. Ég veit að þú veist það
ekki, en við höfum okkar aðferðir,
okkar leiðir.”
Johnson fékk lánaða hjá honum rak-
vél sem hann skilaði svo nokkrum
dögum síðar ásamt annarrí.
„Þessa færð þú ekki úti i búð,” sagöi
hann brosandi og benti á aðra þeirra.
Hann tók hana upp, stUlti blöðin á
minnstan rakstur, ýtti á handfangiö og
sneri því. Handfangið opnaðist og inni í
því var örfilma. „Þama stendur aUt
um hvað þú þarft að gera ef þú gleymir
því sem við höfum þegar farið yfir. Á
filmunni eru simanúmer, staðaheiti,
nöfn á fólki sem þú getur haft samband
við í Moskvu ef þú þarft. ’ ’
Tévténkó fór tU Kúbu með
rakvélarnar tvær, þá venjulegu og þá
Sjá næstu síðu
„Ég hef ákveðið að segja skilið við
stjórn mína."
„Þú ert hugleysingi. Allir yfir-
mennirnir nota tlma sinn erlendis til
að auðga sig, kaupa hluti."