Dagblaðið Vísir - DV - 31.08.1985, Blaðsíða 8

8
DV. LAUG ARDAGUR 31. ÁGUST1985.
l^pB Fgálst.óháÖ dagblað
Útgáfufélag: FRJÁLS FJÖLMIÐLUN HF.
StjórnarformaðurogOtgáfustióri: SVEINN R. EYJÓLFSSON.
Framkvæmdastjóri og útgáfustjóri: HÖRÐUR EINARSSON.
Ritstjórar: JÓNAS KRISTJÁNSSON og ELLERT B. SCHRAM.
Aðstoðarritstjórar: HAUKUR HELGASON og ELÍAS SNÆLAND JÓNSSON.
Fréttastjórar: JÓNAS HARALDSSON og ÓSKAR MAGNÚSSON.
Auglýsingastjórar: PÁLL STEFÁNSSON og INGÓLFUR P. STEINSSON.
Ritstjórn: SÍÐUMÚLA 12—14. SÍMI 686011. Auglýsingar: SfOUMÚLA 33. SÍMI 27022.
Afgreiösla, áskriftir, smáauglýsinqar, skrifstofa: ÞVERHOLTI11. SfMI 27022.
Sími ritstjórnar: 686611.
Setning, umbrot, mynda-og piötugerð: HILMIR HF„ SfÐUMÚLA 12.
£rentun: Árvakur hf„
skriftarverð á mánuði 360 kr. Verö i lausasölu 35 kr.
HelgarblaðéOkr.
Niðurskurður-uppskurður
Tími er til kominn, aö menn fari aö hugleiða nýjar leið-
ir til að koma okkur úr öldudalnum. Þetta sagði Magnús
Gunnarsson, formaður Vinnuveitendasambandsins, í
ræðu í Keflavík fyrir skömmu. Margt lærdómsríkt kom
þar fram.
Miklar breytingar hafa orðið á efnahag okkar á fáum
árum. Þær fá mjög á marga landsmenn. Hvað hefur
gerzt?
Island var löngum eins og illa rekið einokunarfyrirtæki,
þar sem menn höfðu nær ótakmarkaðan aðgang að auð-
lindum. Þar er átt við, að landsmenn sóttu án mikilla tak-
markana í auðlindir hafsins. Markaðsverð á afurðum
okkar erlendis var hátt, svo sem í Bandaríkjunum, á
aðalmarkaðnum.
Nú gerðist það, að ljóst varð, að takmarka þurfti að-
ganginn að auðlindum sjávar. Nú gildir kvóti. Þetta er
grundvallarbreyting.
Keppinautar okkar á mörkuðum erlendis hafa eflzt.
Kanadamenn sækja á í Bandaríkjunum.
Vandinn, sem af þessu hlýzt, hefur komið berlega í ljós.
Landsmenn hafa orðið fyrir áföllum. Þau koma fram í
mikilli rýrnun kaupmáttar launa síðustu árin. Hinn
almenni launþegi er þegar látinn borga brúsann. Áföllin
eru mikil í sjávarútvegi.
Hrapið hefur opinberað þá geysilegu yfirbyggingu, sem
orðin var á þjóðfélaginu, meðan gósentíminn stóð.
Forystumenn, bæði í stjórnmálum og almennt, hættu á
ákveðnum „punkti” að hugsa um arðsemi framkvæmda.
Arðsemin var ekki talin skipta mestu, meðan við mokuð-
um upp verðmætum. Einokunarfyrirtækið fór illa að ráði
sínu. Við gleymum okkur í dansinum kringum gullkálf-
inn.
Nú hafa margir, einkum hinir yngri, fjallað um, að
niðurskurð þurfi á hinni opinberu yfirbyggingu, sem hlað-
in var á gósentímanum. Nú nefna menn gífurlegar tölur
um það, sem þá fór í súginn. Skrifað er um halla á ríkis-
búskapnum í ár og fyrirsjáanlegan halla á næsta ári. Að
sjálfsögðu verður mönnum fyrst fyrir að nefna, að niður-
skurð þurfi, meiri og harðari niðurskurð á opinberum út-
gjöldum en við höfum áður kynnzt. Við höfum of háa
skatta. Við höfum tekið allt of mikil erlend lán.
Magnús Gunnarsson fór í fyrrnefndri ræðu lengra en
þetta. Hann sagði, að líklega kæmust menn ekki öllu
lengra í niðurskurðartali. Þess í stað þyrfti að leggja
áherzluna á „uppskurð”. Hugsa þyrfti meira um grund-
vallar kerfisbreytingar.
Hann nefndi þrjá þætti. I fyrsta lagi þyrfti uppskurð á
ríkisrekstrinum.
Þar á meðal nefndi hann sem dæmi, að leggja mætti
niður stofnanir eins og Vegagerð ríkisins og Vita- og
hafnamálastofnun. ÍJtboð gætu komið í staðinn. Þá ætti
að vera eitt embætti, sem meö slík mál færi, embætti
„landsverkfræðings”. Þar yrði sérhæft starfslið, sem út-
byggi útboðsgögn fyrir framkvæmdir hins opinbera og
sæi um, að eftir skilmálum yrði farið.
Magnús nefndi nauðsyn á því að sveitarfélögin yrðu
sameinuö í stærri heildir í tilvikum þar sem slíkt hefði í
för með sér lækkun á framkvæmdakostnaði á íbúa.
Þróunin í sveitarfélögunum hefur verið, að minni hluti
heildartekna þeirra fari í fjárfestingu en meiri hluti í
rekstur.
Loks nefndi Magnús Gunnarsson, að fyrirtækin þyrftu
aö íhuga, hvort samstarf eöa sameining væri ekki hag-
kvæm í auknum mæli. Haukur Helgason.
Úr rstvélinni
Lýðræði
i reynd?
Ég ætla ekki aö ræða af hverju en
um daginn skrapp ég á öldurhús. Það
er eitt af húsunum sem ekki má
lengur selja styrktan pilsner vegna
þess að viðskiptavinimir gætu verið
svo vitlausir að kaupa hann.
Eins og ég sagði í upphafi ætla ég
ekki að ræða ástæðumar fyrir þess-
ari heimsókn minni en læt þess þó
getiö að ég ætlaði aö hitta þar mann
og þess vegna keypti ég mér flösku
af hvítvíni og settist út í homi. Eg
smakkaði á víninu og fylltist skelf-
ingu við tilhugsunina um að þetta
gæti orðið löng bið.
Á þessari öld skrifræðisins má
reikna með því að hver einstaklingur
með kosningarétt þurfi að eyða fimm
til tíu prósentum vökustunda sinna á
ári hverju á biðstofum eða í biðstööu
á víðavangi. Allir vita hversu óyfir-
stiganlega erfitt og leiðinlegt það
getur verið aö sitja tímum saman á
hörðum trébekkjum í reyklausum
biðstofum. Eflaust er þaö einstakl-
ingsbundiö hvernig menn stytta sér
höfum haldiö út gleöskap í alla nótt
og við gef umst ekki upp nú. ”
—.. . það, sem þessir helvítis
bjánar ekki fatta er það að þeir geta
tölvuvætt eins og þeir vilja en þaö
erum samt við sem vinnum verkin,
þrátt fyrir allt. Það gerir mig alveg
vitlausan að þurfa aö hlusta á þessa
menn gefa skipanir og leiðbeiningar
um mál sem þeir vita ekkert um.
Ekkert miðað viö okkur sem vinnum
við þetta á hver jum degi, að minnsta
kosti. Hvers vegna ættu þeir að
stjórna okkur þegar við getum unnið
án þeirra en ekki þeir án okkar. Það
væri auðvitaö mesta vitið aö nota
tölvuvæðinguna sem átakspunkt og
krefjast þess að þeir taki upp lýð-
ræðislegri starfshætti. Ef við veljum
timann rétt hittum við á lykilaugna-
blik þar sem þeir verða að beygja sig
fyrirokkur. Þaðværu. . .
— Það er runnið upp einmitt eitt
slíkt lykilaugnablik nú, greip sessu-
nautur hans fram í og leit upp.
— Hvað meinarðu, runnið upp?
Ólafur B. Guðnason
en kennslubækur i mannasiöum
hefðu mælt með en ekki svo að hann
meiddi manninn neitt aö ráði.
— Þú skilur ekki hugtakið lýðræði.
Það er það sem að þér er. Þú ert bara
venjulegur fasisti sem hótar að berja
alla sem mótmæla þér.
— Kæri vinur, þú misskilur mig
alveg. Eg endurtek, ég er ekki aö
hóta þér heldur að benda þér á hvaða
afleiðingar gerðir þínar munu fyrir-
sjáanlega hafa. Heyrðu, slifsið þitt
er kolskakkt. Hérna, leyfðu mér aö
laga.
Og hann tók í slifsi ræðumannsins
og sleppti ekki takinu meðan hann
útskýrði fyrir honum hvaö hér væri í
raun og veru á seyði.
— Sjáðu til, elskulegi vinnufélagi.
í lýðraeðisþjóöfélagi er það hverjum
þegni nauðsynlegt að gaumgæfa
allar hliðar málanna áður en hann
tekur ákvörðun. Lýðræði er ófram-
kvæmanlegt ef þegnunum er neitaö
um aögang að fyllstu upplýsingum
stundir undir slíkum kringum-
stæðum en ég reyni oft aö hafa með
mér bók ef ég sé langa bið fyrir.
Eg hafði enga bók. Mér fannst vín-
ið vont. Svo ég greip til þess ráös,
sem oft hefur gefist vel og veitt mér
góða skemmtun, að hlera.
Eg held að hópurinn við næsta
borö hafi verið vinnufélagar að lok-
inni árshátíö eða afmælisveislu. Að
minnsta kosti var það ljóst, af
þreytulegum andlitum, titrandi
höndum og rámum röddum, að hóp-
urinn hafði skemmt sér sam-
viskusamlega alla nóttina og að
þetta var endaspretturinn. Tveir
ungir menn myndu fyrirsjáanlega
ekki komast í mark, þeir voru sofn-
aöir, annar með andlitiö ofan í ösku-
bakka (ég sá ekki hvort bakkinn var
fullur).
Einn maður var þar í hópnum,
grannleitur og þunnhærður, sem hélt
ræðu, eintóna röddu. Félagar hans
umhverfis borðið virtust ekki hlusta
á hann með neinni merkjanlegri
ánægju heldur með einbeitnisvip
eins og þeir hugsuðu með sér: „Við
Það var ekki laust við titring í
rödd ræðumannsins.
— Lykilaugnablikiö er nú. Hér
geta málin þróast á tvo vegu. Annar
möguleikinn er sá aö þú þagnir og að
við tökum upp léttara hjal. Hinn
möguleikinn er sá að þú haldir áfram
þessu vinnustaðalýðræðisþrugli þínu
og þá kýli ég þig.
Ræðumaðurinn starði á sessunaut
sinn, heillaður, eins og afkróuð hæna
á mink. Hann sleikti þurrar varir
sínar, renndi fingrunum gegnum hár
sitt en gat ekki þagað.
— Vinnustaðalýðræðisþrugli! Það
er alveg dæmigert fyrir þig að taka
svona á málunum og svo hótarðu
mér...
— Nei. Eg hóta þér ekki. Þér er
fullkomlega frjálst að halda áfram
ræðunni þinni. Það sem ég er að
gera, er að gera þér grein fyrir af-
leiðingum geröa þinna, vinur. Eg
myndi gera það sama ef ég sæi þig
vera aö stíga oní skurð.
Og hann lagði handlegg sinn yfir
herðar ræðumannsins og klappaði
honum á kinnina. Kannski ögn fastar
um allt það sem þeim kemur við því
annars geta þeir ekki tekið yfirveg-
aðar ákvarðanir. Meöan ég sat undir
ræðu þinni fann ég hjá mér knýjandi
þörf til þess að kýla þig og stööva
þannig ræðuna. Mér fannst eðlilegt
að gera þér grein fyrir því að kjafts-
höggið vofði yfir þér því að sem þegn
lýðræðisríkis áttu kröfu á fyllstu
upplýsingum sem tiltækar eru um
mál sem snerta þig. Meira get ég
ekki gert því nú, þegar þú hefur
fengið upplýsingarnar, verður þú
sjálfur, einn og óstuddur, að taka
ákvörðun um hvaö þú ætlar að gera.
Þér er að sjálfsögöu frjálst að halda
ræðunni áfram, nú þegar allir þættir
málsins liggja fyrir. En kallaðu
þetta ekki hótun, þetta var aöeins
lýðræðisleg upplýsingamiðlun.
Ræöumaöurinn var orðinn helblár
í andliti þegar viðmælandi hans loks
sleppti slifsinu. Því miður kom
maöurinn, sem ég var að bíða eftir,
einmitt í þessum svifum svo ég veit
ekki hvaöa ákvörðun ræðumaðurinn
tók. En mér fannst þessi umræða um
lýöræðið athyglisverð.