Dagblaðið Vísir - DV - 17.05.1986, Blaðsíða 20

\
Perla Reykjavíkur
Fyrir liðlega hundrað árum fékk
Siggi séni (Sigurður Guðmundsson
málari) þá hugmynd, að með
Reykjavík framtíðarinnar fyrir
augum væri snjallt að dýpka tjörn-
ina og búa til úr henni skipalægi,
og þurfti þá að grafa skipaskurð
milli sjávar og tjarnarinnar. Þessi
stórkostlega hugmynd varð aldrei
nema hugmynd og verður ekki
annað héðan af og má einu gilda.
En Sigurði málara blöskraði að
öðru leyti smekkleysi þeirra ís-
lendinga, sem bjuggu í Reykjavík,
og var þó ekki á miklu von, þar sem
hér var á þeirri tíð ekki annað en
þorp sem þá átti sér aðeins liðlega
hundrað ára sögu frá Innréttingum
Skúla Magnússonar landfógeta;
íbúarnir fiestir sveitamenn og
óvanir að hafa áhyggjur af því þótt
kúaskítur og lambaspörð sæjust i
hlaðvarpanum. En Siggi séní
horfði fránum augum á þá borg,
sem úr því þorpi mundi verða, þar
sem voru þegar helstu stofnanir
landsins, og þess vegna leist honum
ekki rétt vel á sóðaskapinn og ring-
ulreiðina og hann hellti úr skálum
reiði sinnar yfir smekkleysingjana
(a.m.k. í bréfum).
Þótt lítið mark væri tekið á Sig-
urði málara, enda tilögur hans
flestar ærið byltingarkenndar og
hefðu jafnvel getað leitt til ofskipu-
lags, var smám saman farið að
leggja til atlögu við sóðaskapinn
og ringulreiðina og hann hellti úr
skálum reiði sinnar yfir smekkleys-
ingjana (a.m.k. í bréfum).
Þótt lítið mark væri tekið á Sig-
urði málara, enda tillögur hans
flestar ærið byltingarkenndar og
hefðu jafnvel getað leitt til ofskipu-
lags, var smám saman farið að
leggja til atlögu við sóðaskapinn.
Skítahaugamir hurfu af Austur-
velli, umhverfi tjamarinnar var
lagfært og beggja vegna við hana
að austan og vestan risu fegurstu
hús Reykjavíkur á þeirri tíð, þegar
Reykjavík var að vaxa upp úr því
að vera þorp og í það að verða snot-
,,...Nú er eins og fólk (a.m.k. fólkið, sem tekið hefur að sér að
stjórna) hafi gleymt sögu Reykjavíkur og þjóðarinnar. Engu er lík-
ara en sumir vilji að gamli miðbærinn geti tekið við öllum bílum
Reykjavíkur og nágrennis...
ur smábær, sem að vísu mátti margt
að finna, en átti sér líka fegurð, ef
betur var að gáð, og menn fóru að
skipuleggja og byggja heilu gö-
turnar eftir kúnstarinnar reglum
og með húsum í fúnkísstíl nýja tí-
mans, þegar breytingar nýrrar
tækni á tuttugustu öld voru að
ryðja sér til rúms, en öll þau hús
voru að sjálfsögðu úr járnbentri
steinsteypu. Þessar breytingar hró-
fluðu þó ekkert við umhverfi
tjarnarinnar, þar sem svipmestu
húsin voru úr timbri og gæddu
umhverfið þokka sígildrar fegurð-
ar. Enn eru þau hús meðal fegurstu
húsa Reykjavikur og gimsteinarnir
í umgerð tjarnarinnar.
Fyrir þá sök, að þetta fékk að
vera í friði, jafnvel eftir að ný kyn-
slóð, sú sem fyrirleit timburhús, var
fram komin, og sökum þess að hug-
myndir um að gerbreyta slíku
umhverfi með stórbyggingum
hlutu engan hljómgrunn, eiga
Reykvíkingar perlu sem ég hygg
að sé einstök í miðju höfuðborgar,
þar sem er tjörnin og umhverfi
hennar. Ég hef að minnsta kosti
ekki séð neina slíka í þeim höfuð-
borgum Evrópu, sem ég hef komið
til.
Það er hreinn unaður að ganga
meðfram tjörninni í góðu veðri og
horfa á fuglalífið, og oft virði ég
fyrir mér húsin í kring og undrast
þokka þeirra (að undanskildu Odd-
fellowhúsinu og tveimur eða
þremur öðrum, sem eru þó engin
stórslys), og ég hugsa með mér;
Hversu margir höfuðstaðir heims-
ins geta státað af slíku yndissvæði
inni í miðri borg, skammt frá ið-
andi viðskiptalífi og kaffihúsum og
skammt frá sjó? Hvar er sú borg,
að fólk geti farið með börn sín að
fallegri tjörn til að gefa fuglum allt
árið um kring, þar sem sífellt er
ofurlítil vök í einu horninu, þó
tjörnin frjósi? Og á bakkanum í
horninu, þar sem börn gefa fuglum,
er gamalt leikhús Reykvíkinga, og
við hinn enda tjarnarinnar er garð-
ur og tré og blóm, en brú er milli
stærri tjarnar og minni tjarnar, þó
það sé í rauninni allt sama tjörnin,
en kríur fljúga stanslaust yfir á
sumrum og eiga sér egg í hólmum.
Þessa perlu eiga Reykvíkingar.
Og þessa perlu ber þeim skylda til
að vernda. Hana má alls ekki
skemma. Og þó hefur mér skilist,
að núverandi yfirvöldum borgar-
innar hafi dottið í hug að skemma
hana á sjálfu afmælisári borgar-
innar. Það er ótrúlegt, ef satt er,
að menn skuli enn láta sér detta í
hug að reisa stórhýsi á horni Tjarn-
argötu og Vonarstrætis og kalla
þannig aukna umferð að þessu frið-
sæla horni, þar sem þó nóg er af
bílum fyrir, og skemma jafnframt
svip þeirrar fögru umgerðar tjarn-
arinnar, sem fengið hefur til þessa
að vera óáreitt og ætti raunar að
vernda með friðunarlögum, svo
engar framkvæmdir megi þar gera
nema með samþykki friðunar-
nefndar, sem til þess væri sett að
vernda þetta umhverfi (og þannig
þyrfti að vemda allt gamalt um-
hverfi) og yrði að gera almenningi
fulla grein fyrir þeim aðgerðum,
sem kynnu að vera nauðsynlegar
vegna viðhalds eða endurbóta.
Hugmynd um stórhýsi við tjörn-
ina hlýtur að vera arfleifð frá
hugmyndum sumra manna fyrr á
þessari öld um ráðhús á því svæði.
Þeir menn sáu ekki fyrir sér út-
þenslu Reykjavíkur. Slíkt hús var
sem betur fer aldrei reist á bakka
tjarnarinnar, en nú skilst mér að
uppi séu tillögur um eitthvað því-
líkt, svo ótrúlegt sem það er, þegar
það ætti að vera sjálfsagt að byggja
slík stórhýsi í „nýja miðbænum“,
sem svo er kallaður, eða á ein-
hverjum þeim stað, þar sem nóg
svæði er fyrir bíla og ekki væri
verið að stórspilla því umhverfi,
sem fyrir er.
Þau félög eða samtök, sem hafa
kjörið sér það hlutverk að vernda
gamlan svip Reykjavíkur, hljóta
að rísa til varnar og afstýra því,
að hér verði hneyksli á afmælisári.
Það væri mikil hneisa fyrir núlif-
andi kynslóð Reykjavíkur, ef
umgerð tjarnarinnar yrði spillt fyr-
ir skort á viðsýni og smekkvísi.
Slíkt má aldrei verða. En ef koma
á í veg fyrir það, dugar ekki annað
en veita viðnám. Reykvíkingar
skulu minnast þess, að það hefur
verið furðulega harðsótt að koma
í veg fyrir spjöll á gömlum hverfum
borgarinnar, spjöll, sem eru ekki
unglingum að kenna, heldur full-
orðnu fólki með sögu Reykjavíkur
í höndum sér. Einungis með harð-
fylgi tókst að bjarga þeirri
skemmtilegu götumynd í hjarta
borgarinnar, sem nefnist
Bernhöftstorfan. En það tókst ekki
(þrátt fyrir undirskriftir fjölmargra
íbúa í Vesturbænum) að bjarga
Landakotstúninu. Þar voru ný hús
og stór byggð á bak við katólsku
kirkjuna í stíl, sem er ekki í sam-
ræmi við neitt í umhverfinu og fer
hörmulega með afstöðu kirkju og
umhverfis, en auk þess hafa fleiri
spjöll verið unnin á túninu vegna
bíla, sem skipuleggjendur telja sér
leyfilegt að klessa hvar sem þeim
sýnist. Það tókst ekki heldur að
bjarga Fjalakettinum. Og nú hefur
verið lögð fram tillaga um mið-
bæinn (með líkani af miðbænum
sem haft hefur verið til sýnis), þar
sem lagt er til að klessa háum hús-
um hvar sem hægt er að finna þeim
stað. Hvergi má sjá á auðan blett,
allra síst grænan. Og loks hefur
mönnum dottið það snjallræði í
hug, af umhyggju fyrir þarfasta
þjóni nútímans (eða nútímahug-
mynd Hitlers), að hafa bílageymslu
undir Austurvelli, en einhvern veg-
inn yrði að komast niður í þá
geymslu, og það táknar einfaldlega
ljótt op sem spilla mundi því arf-
helga umhverfi, þar sem Reykvík-
ingar og aðrir landsmenn hafa lifað
marga hátíðarstund, þar sem þjóð-
in fagnaði sjálfstæði 1918, um leið
og skæð sótt herjaði á hana, ís og
snær, þar sem margir féllu.
Nú er eins og fólk (a.m.k. fólkið,
sem tekið hefur að sér að stjórna)
hafi gleymt sögu Reykjavíkur og
þjóðarinnar. Engu er líkara en
sumir vilji að gamli miðbærinn
geti tekið við öllum bílum Reykja-
víkur og nágrennis (verið einskon-
ar allsherjar bílageymsla fyrir að
minnsta kosti helming lands-
manna), og guð varðveiti þá, sem
láta sér detta í hug að minnast á
almenningsfarartæki með betra
skipulagi en tíðkast hefur og þá í
andstöðu við einkabílastefnuna,
svo sem einn maður lét sig henda
á dögunum (Elías Davíðsson).
Einkabílamir skulu ríkja í skjóli
þeirra, sem ekki sjá fegurð í neinu
því, sem er gamalt og sígilt, en
ekki sígilt vegna þess að það er
gamalt, heldur vegna þess að það
var í upphafi vandað og vel gert
og af því varð það sígilt.
Mál er að linni. Reykvíkingar
eiga að taka höndum saman og
verja gömlu Reykjavík fyrir
falsspámönnum og niðurrifsmönn-
um. Skemmdarverkunum verður
að linna. Og Reykvíkingar verða
að sjá til þess, að perla borgarinnar
verði látin í friði.