Dagblaðið Vísir - DV - 06.05.1988, Blaðsíða 4

4
FÖSTUDAGUR 6. MAÍ 1988.
Viðstópti
Eriendar skuldir opinbetra aðila:
Oryggi framar öllu
eða spákaupmennska
Töluverðar breytingar urðu í fyrra
á samsetningu erlendra lána ríkis-
sjóðs og sjóða og stofnana ríkisins.
Astæðan var sú að Seðlabankinn
ákvað snemma árs að samsetning
lána eftir gjaldmiðlum skyldi taka
sem mest mið af gjaldeyriskörfunni
íslensku. Gengi krónunnar er miðað
við þá körfu og því eðlilegt að miða
við hana ef gæta á varúðar í stað
þess að reyna spákaupmennsku.
En það lá líka önnur ástæða að
baki. Seðlabankinn spáði mikilli
hækkun dollarans á árinu 1987 eftir
lægð hans árið á undan. Því var mik-
ið kapp lagt á að breyta dollaralánum
yfir í aðra gjaldmiðla til þess að er-
lend lán hækkuðu ekki með dollar-
anum. Eins og kunnugt er varð ekki
af þessari hækkun dollarans. Hann
hélt áfram að lækka. Þar með varð
ríkið, sjóðir og stofnanir af þeim
gengisgróða sem þessir aðilar hefðu
fengið ef þeir hefðu haldið í dollaral-
ánin.
Dollarinn 27% á viðskipta-
voginni
Dollarinn er ekki orðinn nema tæp
27 prósent á viðskiptavoginni. Hún
mælir inn- og útflutning til og frá
einstökum löndum. Japanskt yen er
rúm 5 prósent á voginni, pundið rúm
14 prósent, Evrópubandalagsmyntir
eru 32,5 prósent og myntir annarra
Evrópuríkja eiga þau rúmu 11 pró-
sent sem eftir eru.
Þegar skipting skulda ríkissjóös
milli einstakra gjaldmiðla er skoðuð
kemur í ijós að þar eru Bandaríkja-
doliar og yen mun umfangsmeiri en
á viðskiptavoginni. Sama má segja
um skuldir Landsvirkjunar. Þessir
tveir gjaldmiðlar vega síðan enn
þyngra í skuldum Framkvæmda-
sjóðs, sem endurlánar fjárfestinga-
lánasjóðum atvinnuveganna. Þung
byrði af lánum, sem bundin eru yen-
um, hafa af þessum sökum komið
afskaplega illa við einstök atvinnu-
fyrirtæki.
Dollaralán hagstæðust í fyrra
Á síðasta ári uröu dollaralán einna
hagstæðust erlendra lána. Þar á eftir
komu lán bundin vestur-þýska
markinu og öðrumgjaldmiðlum Evr-
ópubandalagsins. í þeim flokki má
einnig telja gjaldmiðla Austurríkis
og Sviss sökum þess hvað þeir eru
fastbundnir markinu. Lán í yenum
og pundum voru hins vegar mun
óhagstæðari. Þannig hækkaði pund-
ið um ein 27 prósent á árinu.
í töflunni hér á síðunni má sjá
skiptingu erlendra lána ríkissjóðs,
Landsvirkjunar, Framkvæmdasjóðs
og Iðnlána- og Iðnþróunarsjóðs eftir
gjaldmiðlum. Til viömiðunar er viö-
skiptavogin, sem, samkvæmt stefnu
Seðlabankans, er eðlileg viðmiðun
ef gæta á öryggis. Þá eru og tekin
dæmi af tveimur fyrirtækjum í at-
vinnurekstri, Flugleiðum og Eim-
skip. Atvinnufyrirtæki þurfa að taka
mið af því í hvaða gjaldmiðh tekjur
þeirra eru þegar þau ákveða í hvaða
gjaldmiðli þau taka lán. Þrátt fyrir
að stór hluti af tekjum Flugleiða sé
í dollurum er það ekki jafnhátt hlut-
fall og þáttur dollarans í erlendum
skuldum fyrirtækisins. En þótt doll-
arinn hafi svikið fyrirtækið með
tekjurnar í fyrra lét hann vel að
skuldastöðunni. -gse
■ Evrópa
□ TongtEMS
m EMS
□ Pund
□ SDR
□ Yon
5 Dollar
16.00% 0%
Rlkissjó&ur
■ Evrópa
□ TengtEMS
CD EMS
E2 Pund
□ SDR
□ Yen
□ Dollar
22.00%
Landsvirkjun
■ Evrópa
□ TongtEMS
CB EMS
0 Pund
□ SDR
□ Yen
B Dollar
lönléna og iðnþróunarsjóóur
■ Evrópa
u Tengt EMS
Q EMS
\A Pund
U SDR
□ Yen
B Dollar
42.00%
Framkvæmdasjóður
■ Evrópa
□ TengtEMS
(D EMS
E2 Pund
□ SDR
□ Yen
5 Dollar
Flugleiðir
I Evrópa
□ TengtEMS
tD EMS
□ Pund
□ SDR
□ Yen
5 Dollar
1.00%
900%
1.00%
2.00%
Eimskip
■ Evrópa
□ TengtEMS
□ EMS
E2 Pund
□ SDR
□ Yen
5 Dollar
Viöskiptavog
Á þeeaum kökuritum má sjá hluttallsisga sklpt-
Ingu erlendra iána nokkutra aðíla eftir því við
hvaða mynttr þœr eru bundnar. Tll viðmlðunar
er blrt kökurlt sem sýnlr skiptlngu gjaldmiðla i
viðskiptavoginni sem gengi íslensku krðnunnar
er miðað vlð. Eína og sjá má af kökunum er
misjafnt hversu vel það hefur tekist. Gjaidmiðlun-
um er sklpt þannlg: Evrópumyntir utan Evrópu-
bandalagslns eru tatdar saman, utan hvaö
svissneskur franki og austurriskur shlllingur eru
sérstaklega dregnir út ur (tengt EMS) vegna
tengala slnna við þýska markið. EMS er mynt-
bandalag Evrópubandalagsins. Breska pundið
helur lengst af verið utan þess og er þvi merkt
sérstakiega. SDR er karfa meö myntum nokkurra
hetstu iönrikjanna. Japanska yenið og dollarinn
eru slðan sérstaklega merkt
Eriend lán hitaveitnanna:
Áhættunni dreift eftir
maigra ára hrakfarir
„Við komum mjög illa út úr erlendum
lánum á sínum tíma og við erum ekki enn
lausir úr súpunni," sagöi Ingólfur Hrólfs-
son, hitaveitustjóri Hitaveitu Akraness og
Borganess. Þaö fyrirtæki hefur tekiö erlend
lán í samvinnu við Hitaveitu Suðurnesja og
Hitaveitu Akureyrar. Saga þeina er um
margt lýsandi fyrir misráðnar ákvarðanir
um í hvaða gjaldmiðli erlend lán eru
slegin.
„Viö tókum skammtímalán í dollurum
áriö 1980 þegar hann var eðlilegur. Stuttu
síðar rauk hann upp og þó undarlegt megi
virðast hækkuöu vextimir líka. Viö skipt-
um ekki yfir i annan gjaldmiöil vegna þess
að menn töldu alltaf aö hann hefði náö toppi
og myndi fara iækkandi innan tíðar. Þaö
gerðist hins vegar ekki. Áriö 1983 bauðst
okkur lán i yenum sem þá voru hagkværa.
Það stóð hins vegar stutt og yenið rauk
upp. Viö tókum nýtt dollaralán árið 1985
þegar dollarinn var farinn að falia. Við tók-
um síðan að skipta yfir i Evrópugjaldmiðl-
ana árið 1986 og aftur 1987 þegar því var
spáð aö dollarinn færi að rísa á ný. Evrópu-
myntimar hækkuðu hins vegar en dollar-
inn hins vegar hélt áíVam að falla,“ sagöi
Ingólfur.
Ekki spákaupmennska
IngólfUr segir að ástæðan fyrir þvi aö lán-
in em nú í mörgum gjaldmiðlum sé fyrst
og fremst sú að dreifa áhættu. Það hafi aldr-
ei verið teknar ákvarðanir ura í hvaöa
gjaldtniðlum erlendu lánin ættu að vera meö
einhvern ágóða í huga. „Maður hefur ekki
rétt til þess að vera með neina spákaup-
mennsku þegar maöur er með peninga
almennings milli handana;“ sagði Ingólfur.
Varðandi ráðleggingar alþjóðadeildar
Seðlabankans sagði Ingólfur að hann hefði
aldrei fengiö annað en heiðarlegar ráðlegg-
ingar þaðan. Hann hefði hlustað á erlenda
bankamenn, sem teldu sig séríræðlnga i
gjaldeyrismálum, halda á lofti vitlausari
spám en Seðlabankann. -gse
Islensku lánin
eru nú verri
en þau erlendu
- segir Sveinn Hjörtur Hjaitarson
„Eitt gott dæmi um fjármálapólitík í þsssu
landi er hvernig staðið var að skuldbreyting-
arlánum útgerðarinnar árið 1984. Þá tók
ríkisábyrgöarsjóður yfir lán sem vom í ýms-
um gjaldmiðlum og veitti í staðinn lán sem
bundin voru lánskjaravísitölu. Síðan þá hefur
lánskjaravísitalan hækkað um 123 prósent en
meðaltalshækkun SDR-gjaldmiðlanna hefur
hins vegar ekki orðið nema 65 prósent. Ef
einungis er litiö til síðasta árs þá hækkaöi
lánskjaravísitalan um rúm 22 prósent en SDR
ekki um nema 1 prósent. Þessi lán komu þeim
útgerðarfyrirtækjum, sem þau fengu, ekki til
mikillar hjálpar," sagði Sveinn Hjörtur Hjart-
arson, hagfræðingur hjá Landssambandi
íslenskra útvegsmanna.
Mörg fyrirtæki illa úti
Sveinn sagði alltaf ákveðna áhættu fólgna
í því að velja á milli gjaldmiðla varðandi er-
lend lán. Hjá henni yrði ekki komist en
Fiskveiðasjóður hefði reynt að minnka hana
með því að taka upp svokallaða „reiknaða
myntkörfu Fiskveiöasjóðs“. Með henni væri
áhættu þeirra, sem taka lán hjá sjóðnum,
dreift í réttu hlutfalli við samsetningu skulda
sjóðsins.
„Áður en myntkarfan var tekin upp, lentu
mörg fyrirtæki illa út úr erlendum lánum,
sérstaklega dollaralánum snemma á þessum
áratug. Lán sem bundin voru yenum fyrir um
tveimur árum reyndust einnig mörgum fyrir-
tækjum þung í skauti. Síðustu ár hafa íslensk
lán, sem bundin eru lánskjaravísitölu, hins
vegar orðið mun óhagstæðari en lán í nok-
kurri annarri mynt. Þau hafa verið bundin
við verðþenslu innanlands og haft háa vexti
á sama tíma og tekjur útflutningsfyrirtækj-
anna hafa ekkert aukist vegna fastgengis-
stefnunnar," sagði Sveinn Hjörtur. -gse