Dagblaðið Vísir - DV - 28.10.1989, Blaðsíða 11

LAUGARDAGUR 28. OKTÓBER 1989.
c££l HÚSNÆÐISSTOFNUN RÍKISINS
LJ SUÐURLANDSBRAUT 24 -108 REYKJAVÍK • SÍMI - 696900
Sjötíu ár frá því Bam náttúrunnar kom út:
Þversumman af öllu
sem ég hef skrifaö
i
wam y
- X,
- sagði Halldór Laxness síðar um frumraun sína
„Þetta er blóðlaus og merglaus
bók,“ skrifaði ritdómari í blað sitt
haustið 1919 og var að veita ungu
skáldi, Halldóri frá Laxnesi, ráðn-
ingu. Og hann bætti Um betur með
því að segja: „listin þohr engan
barnaskap“ og var helst að skilja að
hann frábiði lesendum fleiri verk frá
hinum unga höfundi.
Bókin, sem vakti andúð ritdómar-
ans, var Bam náttúrunnar. Hún kom
út fyrir réttum 70 árum og var reynd-
ar lengi vel ekki í uppáhaldi hjá höf-
undi sínum. Hann sagði þó í formála
að bókinni, þegar hann hafði loks
sætt sig við að hún yrði gefin út að
nýju árið 1964, að Barn náttúnmnar
vær besta bók hans. „Liggja tfl þess
þær orsakir að hún geymir óm
bemskunnar,“ sagði þar og skáldið
hafði tekið æskuverk sitt í sátt.
Ef til vill
óskabam þjóðarinnar
Það vom þó ekki allir ritdómarar
á því að veita Halldóri frá Laxnesi
ráðningu fyrir frumsmíð sína þegar
hún birtist almenningi. Hafi ein-
hvem langað til að sjá hvemig spá-
mannlegar vaxinn maður htur út þá
var tækifærið til þess þegar rit-
dómari Alþýðublaðins lyfti penna
sínum til að ljúka ritdómi um Bam
náttúrunnar með þessum orðum:
„Og.hver veit nema að Hahdór frá
Laxnesi eigi eftir að verða óskabarn
íslensku þjóðarinnar.“
Þetta hefur lengi verið ein frægasta
setning í íslenskum ritdómi ef frá era
talin orð Kristjáns Albertssonar þeg-
ar hann hóf ritdóm sinn um Vefar-
ann mikla á orðunum „Loksins, loks-
ins... “.
Vel má vera að enn séu spámenn
í sveit íslenskra ritdómara. í það
minnsta er vissara að hta eftir spá-
dómlegum orðum í ritdómum til að
missa ekki af fréttunum.
Bam náttúrannar var. tímamóta-
verk í þeim skilningi að þar með
hófst ferih fremsta skálds sem skrif-
að hefur á íslensku. Hún olh samt
sem áður engum straumhvörfum í
íslenskum bókmenntum enda höf-
undurinn sextán ára þegar hann
bókin varð til.
Áðumefndur ritdómari Alþýðu-
blaðins sagði að „viðvaningshöndin
væri auðfundin á ahri bókinni. En
þrátt fyrir alla gahana, hlýtur les-
andinn að dáðst að dugnaði og
dyrfsku unglingsins, og ég hygg, að
vér megum vænta hins besta frá hon-
um, þegar honum vex aldur og
viska.“
Útdráttur, niður-
staða og þversumma
Hahdór hafði líka orð vinar síns
fyrir því síðar að Bam náttúrunnar
„væri í senn útdráttur, niðurstaða
og þversumma af öhu sem ég hefði
skrifað síðan; að síðari bækur mínar
væra ahar eintóm greinargerð fyrir
þeim niðurstöðum sem komist er að
í Bami náttúrunnar.“
En hvemig var svo þessi bók sem
Hahdór Laxness hóf feril sinn á?
Sagan er rómantísk, fuh af náttúra-
lýsingum í anda norrænna skálda á
þessum tíma. Norska skáldið Knut
Hamsun er hvergi langt undan og
Selma Lagm-löf er þama líka.
Aðalpersonumar eru Randver Ól-
afsson og bóndadóttirin Hulda.
Randver er glæsimenni sem hefur
komist í álnir í Ameríku en ekki
fundið hamingjuna og leitar hennar
þess í stað hjá náttúrubarninu
Huldu. Hún er ólærð á allan kristin-
dóm enda ahn upp í sjálfræði í ó-
spilltri náttúra. Hún vill fara út í
heim til að kynnast veröldinni en
Randver vih verða bóndi á íslandi.
Niðurstaðan verður á endanum sú
að þau kjósa að eyða ævinni við erf-
iði og lítilþægni sveitafólks.
Ættfræði
sögupersóna
Fólk líkt Randver og Huldu kemur
aftur og aftur fyrir í verkum Laxness
og er komið til þroska í bestu verkum
hans. Á það hefur verið bent að
Hulda á margt skylt með Sölku
Völku, Snæfríði íslandssól, Úu og
Uglu. Randver á með sama hætti til
skyldra að telja í Steini Elhða í Vefar-
anum mikla, Amaldi í Sölku Völku,
Amas Amæus og Búa Árland.
Þannig má ‘í ættfræði skáldsagna-
persónanna finna rök fyrir hug-
myndinni um að Barn náttúrunnar
sé útdráttur, niðurstaða og þver-
summa af öllu því sem Hahdór Lax-
ness skrifaði síðar.
Hahdór kahaði söguna á sínum
tíma ástarsögu en taldi þá nafngift á
misskhningi byggða - þegar sagan
birtist öðru sinni - eða í besta falli
strákapar í auglýsingamennsku.
„Það verður með aungvu móti ráðið
af sögunni að höfundurinn hafi verið
kynþroska þegar hann samdi hana,“
skrifaði hann í formála útgáfunnar.
Hins végar taldi hann ekki úíilokað
að bókin sýndi „innræti skóladrengs
úr nágrenni Reykjavíkur með annan
fótinn í bænum síðasta árið í stríðinu
fyrra.“
Áhugaleysi
um skólalærdóm
Bókin er sem sé verk skóladrengs
sem engan áhuga hafði á náminu en
lá þess í stað í erlendum bókmennt-
um. Eitt af því sem menn fundu
Bami náttúrunnar til foráttu vora
enskuslettumar enda las höfundur-
inn ahar enskar bækur sem hann
komst yfir. Frágangur bókarinar var
einnig heldur hraklegur, stafsetning-
arvhlur margar og greinarmerkja-
skipun óskhjanleg.
Skýringin var m.a. sú að útþráin
greip höfundinn meðan bókin var í
prenntun og hann sá aldrei prófarkir
að henni og sá raunar sjálfa bókina
ekki fyrr en hálfu ári eftir að hún
kom út.
Hann var að kynna sér heims-
menninguna í Kaupmannahöfn með-
an prentvhlupúkinn fór sínu fram á
síöum bókarinnar. Hahdór sagði síð-
ar að maður sem eyddi skóladögum
sínum í að skrifa bækur á borð við
Bam náttúrannar hefði varla verið
th stórræða í greinamerkjaskipun og
réttritun.
Hahdór lauk við Bam náttúrunnar
um áramótin 1918 th 1919. Um vorið
var hann langt kominn með aðra
sögu sem aldrei fékk nafn og er nú
hvergi th. Hann bauð Reykvíkingum
að hlýða á upplestur úr bókinni 10.
maí í Bárunni þar sem Ráðhús
Reykjavíkur er nú að rísa. Skáldið
var að afla sér fjár th utanfararinnar
og seldi aðganginn á 1,50 krónur en
fáir komu að hlýða á söguna sem
enginn hefur heyrt síðan.
En þrátt fyrir tæpan íjárhag þá
komst Hahdór Laxness utan og náði
einnig að kosta útgáfuna á Bami
náttúrunnar um haustið. Þar með
hófst eftirminnhegasti ferhl íslensks
skálds - þótt aðeins spámenn gran-
aði hvað færi á eftir.
-GK
Kaupmannahöfn veturinn 1919 til
1920. Laxness enn á rómatísku ár-
unum sem og félagar hans, þeir
ísleifur Sigurjónsson og Jón Páls-
son.
Halldór frá Laxnesi nýkominn til Kaupmannahafnar 1919. Á meöan lék
prentvillupúkinn lausum hala á síðum Barns náttúrunnar.
. OG
FELAGASAMTOK
EINDAGIUMSÓKNA UM LÁN
a) til byggingar leiguíbúöa
eða heimila fyrir aldraöa,
b) dagvistarstofnana fyrir
börn og aldraða,
c) kaupa eöa byggingar
sérhannaðra íbúða fyrir
fólk, 60 ára og eldra,
er ]• desember nk.
vegna framkvæmda sem heQast eiga á næsta ári.
SAMEINAÐA/SÍA