Dagblaðið Vísir - DV - 15.01.1990, Blaðsíða 15

MÁNUDAGUR 15. JANÚAR 1990.
15
Tjaldið fellur
Þijú mikilvægustu umræðuefni
íslendinga árið 1989 voru fyrir-
komulag fiskveiða viö ísland, mál
Magnúsar Thoroddsen og hrun
sósfalismans í Austur-Evrópu. Hið
fyrsta sneri að lífsbjörg okkar, ann-
að að stjómskipan landsins og hið
þriðja að því umhverfi, sem viö lif-
um í.
Hér hyggst ég ræða stuttlega um
hrun sósíalismans í Austur-Evr-
ópu. Ekki er ofmælt, að nú sé járn-
tjaldið falhð. Leiksýningunni er
lokið. Leikararnir hafa veriö rekn-
ir, ep leikskáldið hvílir í gröf sinni
í Highgate í Lundúnum, þar sem
reiðir áhorfendur geta ekki náö til
þess, og mæla nú kaldhæðnir menn
fyrir munn þess: „Öreigar allra
landa, afsakið."
Sósíalismi hlaut
að mistakast
Miklu máh skiptir að skilja, að
sósíalismi mistókst ekki, vegna
þess að þeir menn, sem völdust til
að framkvæma hann, hafi verið
óskynsamir eða illgjamir. Hann
mistókst, vegna þess að hann
krafðist meira af mannlegri skyn-
semi en er á valdi hennar. Menn
greinir á um, hvað sósíalismi sé.
Líklega em þó allir sammála um,
að hann feh í sér sameign og opin-
bera ráðstöfun á helstu fram-
leiðslutækjum, hráefnum og auð-
hndum. En hvernig á að ráðstafa
þeim, ef ekki hefur myndast á þeim
verð, sem segi til um hlutfaUslegan
skort þeirra og brúi biUð á mUli
framboðs og eftirspurnar?
Á hverjum degi þarf að taka
margar og flóknar ákvarðanir úti
í atvinnulífinu. í sjálfstýrðu eða
frjálsu hagkerfi kapítalismans er
frjáls verðmyndun leiðarstjarnan.
En í miðstýrðu hagkerfi sósíalism-
KjáUarinn
Dr. Hannes Hótmsteinn
Gissurarson
lektor í stjórnmálafræði
ans renna stjórnendur að miklu
leyti bUnt í sjóinn.
í sjálfstýrðu hagkerfi sér sam-
keppni á markaði líka um að skUja
hafra frá sauðum. Menn græða eða
tapa eftir því, hversu hagsýnir og
framsýnir þeir hafa verið. Ef menn
láta ekki segjast við endurtekið tap,
þá verða þeir gjaldþrota. Því má
segja, að í kapítaUsma felist sjálfs-
leiðrétting. En í miðstýrðu hagkerfi
er enginn viðhlítandi mæUkvarði
til á hagræna frammistöðu. Þar er
einstaklingum ekki umbunað fyrir
skynsamlegar ákvarðanir og refsaö
fyrir óskynsamlegar, og afieiöingin
verður óhjákvæmilega, að miklu
fleiri ákvarðanir verða óskynsam-
legar en í hinu frjálsa hagkerfi. Þar
er engri sjálfsleiðréttingu tU að
dreifa. Þar standa stórar verk-
smiðjur ónotaðar, vegna þess að
hráefni skortir, og biðraðir mynd-
ast við verslanir á sama tíma og
miklum birgðum er safnað af
óþarfri vöru.
Sósíalistar engir mannvinir
Þar eð stjórnendur sósíalistaríkj-
anna hafa svo litla þekkingu við
aö styðjast um framleiðslugetu fyr-
irtækja og neysluþarfir heimila,
geta þeir aldrei 'skipulagt fram-
leiðsluna af viti. Afleiöingin verður
almenn óánægja, sem valdhafar
reyna síðan að halda niðri með
margvíslegum áróðri og með
beinni kúgun, þegar önnur ráð
þrýtur. í miðstýrðu hagkerfi eru
vísindi, listir, íþróttir og dómstólar
allt tekið í þjónustu yaldhafanna.
Þar er enginn óháður valdhöfum
og enginn óhultur fyrir þeim. Kúg-
un er eðlisnauðsyn kerfisins, ef svo
má að orði komast.
Fyrr eða síðar kalla skipuleggj-
endurnir á fangaverðina: Gosplan
leiðir til Gúlags. Sósíalismi mis-
„Sósíalismi mistókst ekki, af því að
sósíalistaforingjar væru vondir. Hitt er
sönnu nær, að sósíalistaforingj ar verða
að vera vondir, af því að sósíalismi
hlaut að mistakast.“
Árni Bergmann ritstjóri og Ólafur Ragnar Grímsson, formaður Alþbl.
og fjármálaráöherra. - „Töluðu þeir ekki um moggalygi fram á síðasta
dag?“ spyr greinarhöfundur.
tókst ekki, af því að sósíalistafor-
ingjar væru vondir. Hitt er sönnu
nær, aö sósíalistaforingjar verða
aö vera vondir, af því að sósíalismi
hlaut að mistakast.
Sósíalismi hvílir á óheftu valdi,
sem lagt er í hendur sósíalistafor-
ingjanna í trausti þess, aö þeir fari
vel með það. En þeir eru menn eins
og aðrir og falla sumir fyrir freist-.
ingum. Fréttir berast þessa dagana
af munaðarlífi austrænna valdhafa
og háum upphæðum inni á sviss-
neskum bankareikningum þeirra.
Þurfti þetta í raun og veru að koma
á óvart?
Við skulum enn fremur gera okk-
ur grein fyrir tveimur staðreynd-
um. Valdhafar í Kremlkastala hafa
ekki tekið skyndilegum hamskipt-
um. Þeir sætta sig ekki við aukið
lýðræði af manngæsku, heldur af
því að þeir hafa gefist upp á raun-
verulegum sósíalisma. Og í mörg-
um löndum Austur-Evrópu er eng-
in hefð fyrir lýðræðislegu stjórnar-
fari. Þar eru víða engar venjur,
reglur eða stofnanir, sem geta sjálf-
krafa komið lagi á þjóðlífið. Við
megum því ekki vera of bjartsýn á
framvinduna.
Aðgát skal höfð
Hvernig eigum við að bregöast
viö hinum miklu tíðindum úr
austri? í fyrsta lagi skulum við
muna, að Ámi Bergmann, Ólafur
Grímsson og þeir félagar eru boð-
flennur í heimi lýðræðissinna. Þeir
þögöu að mestu leyti um kúgunina
í þeim löndum, þar sem þeir voru
heimagangar, þangað til kúgararn-
ir féllu. Töluðu þeir ekki um
moggalygi fram á síðasta dag? í
ööru lagi er óheppilegt að veita
löndum Austur-Evrópu þróunar-
aðstoð. Slik aðstoð rennur jafnan
til ríkisins, ekki fólksins.
Hitt er heppilegra, að opna vest-
ræna markaði fyrir vöru að austan
og fjárfesta í Áustur-Evrópu, þar
sem vinnuafl er ódýrt. í þriðja lagi
eigum við að taka meira mark á
því, hvað Kremlverjar gera en hvað
þeir segja. Við skulum afvopnast,
þegar þeir afvopnast, en ekki fyrr.
Hér sem fyrr gildir gamla reglan:
Jafnframt því sem við leyfum okk-
ur að vona hið besta, hljótum við
að búa okkur undir hið versta.
Hannes Hólmsteinn Gissurarson
Að skatHeggja mannréttindi
Lesandi góður. Um síðastliöin
áramót urðu þau merku tíðindi í
íslandssögunni að hið opinbera
ákvað að sekta framtakssama ein-
staklinga: um 100.000 krónur þá
sem stofna hlutafélag eða sam-
vinnufélag og um 50.000 krónur þá
sem tilkynna sjálfstæðan atvinnu-
rekstur eða sameignarfélag til
firmaskrár.
Viðmótið gagnvart
atvinnurekstrinum
Þeir sem reka atvinnufyrirtækin
eru jú bara ribbaldar, illmenni,
svindlarar eða aumingjar, eins og
ailir vita. Þeir eru aumingjar sem
ekki geta rekið fyrirtækin sín og
fara á hausinn. Þeir sem reka þau
með hagnaði eru ribbaldar og ill-
menni og fá líka sekt; því hærri
sekt sem hagnaðurinn er meiri.
Og hinir, þeir sem reka fyrirtæki
sín á núilinu ár eftir ár, hijóta að
vera svindlarar og hafa óhreint
mjöl í pokahominu því svoleiðis
fær ekki staðist. Þannig er nú við-
mótið gagnvart þeim sem standa í
atvinnurekstri. Síðustu aðgerðir
fj ármálaráðuneytisins undirstrika
þetta lífsviðhorf.
Það vill nú þjóðinni til „heilla“
að enginn af ráðherrum í núver-
andi ríkisstjórn hefur „eyðilagt
mannorð sitt“ með því að standa
fyrir atvinnurekstri. Atvinnu-
rekstrarstarfsemi er líka eitthvað
fyrir „aðra“. Það kostar sem sagt
frá 1. janúar 1990 fimmtíuþúsund-
kall eða hundraðþúsundkall sá lúx-
us að neita sér um að vinna hjá
ríkinu.
Væri nú ekki nær að selja at-
vinnútækifærin hjá ríkinu fyrir
fimmtíuþúsundkall stykkið og ráð-
herrastólana fyrir eitt hundrað
KjaUarinn
Brynjólfur Jónsson
hagfræðingur, rekur Starfs
þjónustuna hf. í Reykjavík
þúsund? Er það eitthvað vitlausari
hugmynd?
Hvar eru
hagsmunasamtökin?
Að skattleggja fyrirtæki í fæð-
ingu er hagfræðilegur glæpur og
því meiri sem skattlagningin er
hærri. íslenskt atvinnulíf er að
verulegu leyti byggt upp af smáfyr-
irtækjum, sérstaklega úti á landi.
Ég hef starfa minna vegna kynnst
verulegum hópi fólks sem farið
hefur út í sjálfstæðan atvinnu-
rekstur. Það gerir enginn vegna
þess að hann eigi svo mikið af pen-
ingum sem ómögulegt er að losna
við.
Þeim sem eiga eitthvert fé á milli
handanna bjóðast líka ýmsar
hættulausar ávöxtunaraðferðir
sem eru miklu þægilegri og
áhyggjulausari en að vasast í at-
vinnurekstri. Atvinnurekstrinum
fylgja jú bara áhyggjur, basl og
skattar.
Erlendis leggja stjórnvöld sig
fram við að hvetja einstaklinga til
að hefja atvinnurekstur með alla-
vega hlunnindum: styrkjum, eftir-
gjöf á sköttum og svo framvegis,
en ekki á íslandi heldur þveröfugt.
Ef við íslendingar högum okkur
ekki eins og aðrir gagnvart at-
vinnustarfseminni í landinu getum
við einfaldlega ekki gert sömu kröf-
ur til hennar og þeir.
Það er sárt til þess að vita að
svona grundvallarmannréttindi,
eins og þau að stofna fyrirtæki,
geti einn maöur afnumið með einu
pennastriki, án samráðs við saim
ráðherra sína. Og samráðherrarn-
ir, allir nema Júlíus Sólnes, láta sér
fátt um finnast.
Hvar eru hagsmunasamtök at-
vinnulífsins? Hvar eru nú tals-
menn hinnar frjálsu samkeppni?
Hvað um atvinnumálastefnu ríkis-
stjórnarinnar???
Um skattpíningu
atvinnufyrirtækja
Það eru tvö atriði öðrum mikil-
vægari fyrir stjórnvöld sem hafa
þarf í huga þegar verið er að skatt-
pína atvinnureksturinn í landinu.
Fyrra atriðið er aö fyrirtækin séu
til staðar og ekki gjaldþrota. Hið
síöara er að þau fyrirtæki, sem
aldrei eru stofnuð, veröa aldrei
skattpínd.
Satt best að segja virðast flestir
ráðherrar í ríkisstjórn íslands ekki
gera sér grein fyrir þessu eða lifa
í einhverjum þeim fílabeinsturnum
að þetta skiptir þá ekki máli.
Það þýðir ekkert, eins og staðan
er í dag, að segja við fólk að það
eigi að stofna ný atvinnufyrirtæki
en byrja á því að staðgreiða ríkinu
fimmtíu til hundrað þúsund krón-
ur.
Stjórnarskrárbrot?
Það er stór spuming hvort félaga-
frelsi er lengur í landinu. Atvinnu-
starfsemi ber aö tilkynna sam-
kvæmt lögum til ríkisins og ríkið
sjálft skattleggur síðan harkalega
þessar sömu félagatilkynningar.
Þeir sem ekki geta, eða vilja, borga
skattinn verða því frá að hverfa.
Þarna er beinlínis verið að skatt-
leggja grundvallarmannréttindi,
réttindip til þess að sjá sjálfum sér
farborða með eigin atvinnustarf-
semi eins og íslendingar hafa flest-
ir gert frá landnámsöld. Ef þetta
er ekki brot á sijómarskránni þá
er það vegna þess að hún er gölluð.
Lesandi góður. Alþingi er nýbúið
að samþykkja lög sem taka gildi 1.
mars 1990 þess efnis að lágmarks-
hlutafé í hlutafélögum skuli vera
400.000 krónur. Það er 20-fóld
hækkun á lágmarkshlutafé. Það er
gott mál og mér vitanlega hefur því
ekki veriö mótmælt.
Þrjár ástæður hafa forvígismenn
fiármálaráðuneytisins gefið fyrir
þessum gríðarlegu hækkunum á
skráningargjöldum. í fyrsta lagi
segja þeir að þessar hækkanir hafi
ekki áhrif á visitölur. Sú staðhæf-
ing er rétt en engan veginn svara-
verð. í öðru lagi er sagt að hér sé
um tekjuöflun að ræða fyrir ríkis-
sjóð.
Því er til að svara að minni hækk-
anir á þessum skráningargjöldum
heföu gefið ríkinu mun meiri heild-
artekjur þannig að tilgangurinn
getur ekki verið að ná inn sem
mestum tekjum í ríkissjóð. í þriðja
lagi er því haldið fram að verið sé
að koma í veg fyrir að „skussarn-
ir“ fari af stað með óhugsaða at-
vinnustarfsemi.
Því er til að svara að þeir munu
fara af stað eftir sem áður. Þeir
munu bara ekki tilkynna fyrirtæk-
in á eðlilegan hátt og allt verður
morandi í ótilkynntri og ólöglegri
atvinnustarfsemi eftir skamman
tíma, öllum til ógagns og óþurftar
og þá sérstaklega ríkinu.
Þessar gerræðislegu ákvarðanir
fiármálaráðuneytisins gagnvart at-
vinnurekstrinum eru gjörsamlega
óverjandi og útilokað að skilja
hvernig hægt er að reka frambæri-
lega atvinnumálastefnu í nafni rík-
isstjómarinnar undir þessum
kringumstæðum.
Brynjólfur Jónsson
„Þeir munu bara ekki tilkynna fyrir-
tækin á eðlilegan hátt og allt verður
morandi 1 ótilkynntri og ólöglegri at-
vinnustarfsemi eftir skamman tíma.“