Dagblaðið Vísir - DV - 13.07.1991, Síða 15

LAUGARDAGUR 13. JÚLÍ 1991.
15
Afleiðingar svörtustu skýrslunnar:
Gætum lent aftur á braut
verðbólgu og gengisfellinga
Hvað leiðir af hinni svörtustu
skýrslu Hafrannsóknastofnunar
um nauðsyn á mikilli skerðingu
aflans? Við skulum skoða, hver
áhrifm í efnahagsmálum hljóta að
verða og hver þau gætu orðið. Mið-
að við kröfur verkalýðsforingja síð-
ustu daga, verður ekki annað séð
en aö hættan sé mikil á, að kaup-
hækkanir, sem þjóðarbúið getur
alls ekki staðið undir eftir þetta
áfall, verði samt keyrðar fram. Ef
farið verður að mestu eða öllu að
tillögum fiskifræðinga er útséð, að
ekki verður grundvöllur fyrir
neinni aukningu kaupmáttar, þótt
það væri talið fyrir skömmu. Yrðu
kauphækkanir umfram getu
keyrðar fram, lentum við hara aft-
ur í sama farinu: Þar sem engin
aukning kaupmáttar getur orðið,
þýða kauphækkanir umfram getu
bara það gamla, að verðbólgan tek-
ur á rás og gengi krónunnar fellur.
Þess konar ástand þekkjum við
mætavel frá tímunum fyrir þjóðar-
sáttina.
Verður fylgt að mestu
Málílutningur fiskifræðinga er
eindregnari en oftast hefur verið
áður, þegar fiskifræðingarnir hafa
mælt með minnkun veiði. Nú er
líklegt, að ríkisstjórnin fari að
mestu eftir þessum tiUögum, þótt
erfitt verði. Hins vegar hefur
reynslan yfirleitt verið áður, að
meira hefur aflazt en beinar heim-
iidir hafa verið til. Að öllu saman-
lögðu felst 10-14 prósent samdrátt-
ur aflaverðmætis í tillögum Haf-
rannsóknastofnunar. Mestu veldur
skerðing þorskafla um fimmtung,
en tillögurnar reikna einnig með
minni afla af ýsu, ufsa og grálúðu.
Ekki eru gerðar tillögur um loðnu-
afla að sinni, en Þjóðhagsstofnun
reiknar með 500 þúsund tonnum
af loðnu á næsta ári, stærð sem er
í mikilli óvissu. Þjóðhagsstofnun
reiknar svo með minnkun afla-
verðmætis á næsta ári um 9-10
prósent, sem sé að mestu verði far-
ið að tillögum fiskifræðinganna.
Hvað þýðir þetta?
Gæti orðið
1-2 % minnkun
framleiðslu
Hagfræðingar hafa reiknað með,
að útflutningur vöru og þjónustu,
eins og það kallast, dragist efdr
þetta mildð saman. Ef við lítum svo
bara á dæmi fiskifræðinganna um
minnkun þorskaflans sjáum við
strax, að við erum komin niður í
að minnsta kosti 7 prósent sam-
drátt útflutnings á næsta ári. Þegar
þessi samdráttur er settur inn í
dæmi, sem á að gefa framleiðsluna
í landinu, kemur strax í ljós, að
framleiðslan, svokölluð landsfram-
leiðsla, minnkar að minnsta kosti
um nálægt hálft prósent á næsta
ári. Þetta er að mati þess sem þetta
skrifar minnsta minnkun sem get-
ur orðið ef við gefúm okkur að farið
verði að tillögum fiskifræðinganna.
Ef dæmið yrði reiknað með meiri
svartsýni og skoöað að vafi er um
loðnuveiðina og óöryggi um, hvort
undirbúnings framkvæmdir vegna
álverksmiðju fara af stað að marki
á næsta ári, gæti minnkun lands-
framleiðslunnar orðiö meiri, eða 1-2
prósent. Þetta er mikið áfall.
Engin aukning
kaupmáttar
Kjarasamningar verða lausir i
september. Dæmið hér að framan
Þeir fá ekki umbun erfiðisins.
sýnir, að ekki er efnahagslegur
grundvöllur fyrir neinni aukningu
kaupmáttar, þótt hart sé að þurfa
að taka undir gamalt viðkvæði at-
vinnurekenda í samningum. Þær
stærðir, sem hér hafa verið nefndar
um útflutning og framleiðslu næsta
árs, renna ekki stoðum undir kaup-
máttaraukningu.
Það er þó bara óskhyggja hjá
Þjóðhagsstofnun, þegar hún spáir
aðeins 3 prósent verðbólgu á næsta
ári frá upphafi árs til loka. Þessi
forsenda virðist eiga við, ef nafn-
kauphækkanir yrðu í lágmarki og
ekki umfram lágmarksverðbólgu.
Semsé, að launþegar tækju hrap í
kaupmætti, eða að minnsta kosti
stöðnun, þegjandi og hljóðalaust.
Félag íslenzkra iðnrekenda spáði í
vor 6,5 prósent verðbólgu á næsta
ári frá meðaltali 1991 til meðalverð-
lags 1992. Þjóðhagsstofnun var fyrr
á árinu með svipaða tölu. En svarta
skýrslan sýnir, að þjóðarbúið þolir
jafnvel ekki slíka verðbólgu við
minnkandi framleiðslu. Verkalýðs-
foringjar virðast ekki á þeim bux-
unum miðað við síðustu yfirlýsing-
ar að semja svona, heldur stefna
þeir í meiri kauphækkanir. Talað
er um að jafna laun, en seint verð-
ur unnt að skerða laun hinna
hærra launuðu í þjóðfélaginu nema
með því að hækka laun hinna
lægstlaunuðu, láta hin hærri laun
standa nær óbreytt og eyðileggja
kaupmáttaraukningima síöan með
því að feUa gengi krómmnar og
láta aukna verðbólgu sjá um niður-
stöður.
Stöðugleikanum
lýkur
Þetta allt þýðir, að stöðugleika-
tímabilinu kann að vera lokið og
því er að likindum nú þegar lokið
í framhaldi svörtu skýrslunnar.
Launþegaforingjar eru búnir að
binda sig með alls konar yfirlýsing-
um. Þeir hafa þó kannski bara ver-
ið seinir að hugsa. En eftir þetta
töldu hagfræðingar, sem DV ræddi
við, ólíklegt annað en að verðbólg-
an færi af stað á næsta ári. Sumir
töluðu um 10 prósent verðbólgu,
sem mætti þykja vel sloppið, því
að verðbólguáhrifin gætu orðið
miklu meiri.
Hagfræöingar töldu fyrir aðeins
nokkrum vikum, að vöruútflutn-
ingur gæti aukizt um 1-2 prósent á
næsta ári. En þessi spá varð mark-
laus. Fyrst kom í ljós gjaldþrot Ála-
foss og hnm fiskeldisins. Ekki
Laugardagspistill
Haukur Helgason
aðstoðarritstjóri
verður unnt að gera ráð fyrir mikl-
um útflutningi vúlarafurða eða eld-
isfisks á næsta ári, en menn renna
nokkuð blint i sjóinn um það enn.
Ef við gefum okkur sem dæmi, að
útflutningur ullarvara og eldisfisks
minnki um helming á næsta ári,
er ljóst að engin aukning yrði það
ár á útflutningi í heild, þótt svarta
skýrslan hefði ekki komið til. En
nú er skýrslan komin, og samdrátt-
ur aflaverðmætis, sem hún veldur,
kemur sem algerlega nýtt áfall og
færir útflutninginn úr núlli í mínus
til dæmis sjö prósent. Semsé í stað
þess, að útflutningurinn standi í
stað eins og horfur voru þó á, eftir
að vandi Álafoss og fiskeldis varð
staðreynd, minnkar útflutningur-
inn um að minnsta kosti sjö pró-
sent á næsta ári, eftir öllum sólar-
merkjum að dæma.
Stefnir í
25milljarða halla
Þessar og aðrar hremmingar
koma Ula við ríkissjóð og ekki sízt
Landsbankann. Rætt er um vanda
rækjuvinnslu, fiskvinnslu í Ólafs-
vík og vanda Síldarverksmiðja rík-
isins til viðbótar því sem nefnt var.
Landsbankinn hefur lagt mikið fé
í afskriftasjóð, sem stendur undir
áfoUunum í bUi. Ekki er ósenni-
legt, að nú stefni í 25 milljarða
króna haUa ríkissjóðs á næsta ári.
Ríkisstjórnin reynir á næstunni að
draga úr þeim halla með einhverj-
um niðurskurði og skattlagningu í
formi hækkunar opinherra gjalda.
Hallinn á ríkissjóði gerir stöðuna
miklu verri en eUa væri. Með haU-
anum er verið að ýta undir verð-
bólgu. Við lifum um efni fram og
sláum lán erlendis til að mæta haU-
anum. Það þýðir skuldasöfnun og
verðbólgu.
Fátt er svo með öllu Ult...Sam-
dráttinn mætti nýta tíl hagræðing-
ar í þjóðarbúskapnum. Tækifærið
má nota bæði í opinberum rekstri
og atvinnuvegunum. Menn geta tíl
dæmis sagt: „Ríkissjóður er á
hausnum, svo að endurskoða verð-
ur búvörusamninginn." í stað þess
aö sýna sjávarútveginum linkind
og láta drabbast tU dæmis með því
að feUa gengið, mætti nú stuðla að
samruna fyrirtækja í útvegi.
Fækka verður skipum. Fiskiskipa-
flotinn er 40-50 prósent of stór.
Dv-mynd JAK
Fiskvinnslustöðvum þarf einnig að
fækka.
Tímabært að tengja
viðECU
Rætt hefur verið að tengja gengi
íslenzku krónunnar við ECU, mynt
EMU, myntbandalags Evrópu. Það
væri upplagt, að þetta yrði gert við
fyrsta tækifæri, því að ella gætu
menn farið að semja upp á gengis-
fellingar. Tenging við ECU þýðir
nefnilega, að gengisfeUingar verða
úr sögunni hér á landi sem hag-
stjórnartæki. Ef við tengjumst ECU
til dæmis með einhliða yfirlýsingu
í vetur, þýðir ekki fyrir kjarasamn-
ingamenn að stíla upp á gengisfell-
igu. Menn verða þá að semja eitt-
hvað raunhæft, ef þeim verður
kunnugt um þessa tengingu, þegar
þeir setjast að samningaborðinu
innan skamms.
Við verðum enn að þola sam-
drátt. Það skeið hefur staðið síðan
1988. í ár verður lítilsháttar aukn-
ing landsframleiðslu, „hagvöxtur",
en ekki nóg til þess, að sagt verði,
að við komumst út úr vandanum,
heldur verður um kyrrstöðu að
ræða. Ef marka má Þjóðhagsstofn-
un, lýkur þessu samdráttarskeiði
árið 1993, þegar hagvöxtur verður
vegna byggingar álversins.
Undirbúningur álversins er met-
inn sem eitt prósent af landsfram-
leiðslu þegar á næsta ári. Án hans
mundi samdráttur framleiðslunn-
ar verða 2-3 prósent, ef marka má
Þjóðhagsstofnun.
Auðvitað eru launþegar að gefast
upp á því ástandi, þar sem þeir eru
sífellt krafðir fórna. Tal verkalýðs-
foringja um kauphækkanir er því
skiljanlegt. En ekki verður séð, að
efnahagurinn stæði undir slíku.