Dagblaðið Vísir - DV - 04.06.1993, Blaðsíða 15

FÖSTUDAGUR 4. JÚNÍ 1993
15
Þar er veiði sem
vanin er
Nú hefur Hafrannsóknastofnun
sent frá sér sinn árlega boðskap.
Eins og venjulega hljóðar hann upp
á samdrátt í þorskveiðum, að við-
lagðri eyðingu stofnsins, og eins og
venjulega fyllumst við andakt yfir
hinni allt sjáandi visku og setjum
okkur í steúingar til að herða sult-
arólina enn meira.
Uppbygging stofnsins
I 88 ár hafa verið haldnar skrár
yfir afla á íslandsmiðum. Meðan
útlendingar veiddu hér við land var
eflaust erfitt um vik að ná til alls
afla og koma honum á bækur, en
eigi að síður höfum við tölur til að
miða við frá þeim árum. Á tvenn-
um stríðstímum minnkaði veiðin
verulega og það tók um það bil jafn
mörg ár eftir stríð og stríðin höfðu
staðið að ná veiðinni upp í sama
magn og verið hafði áður en hildar-
leikurinn skall á. Eftir að veiðin
hafði jafnað sig hélst jafnan góð
veiði allt þangað til misvitrir menn
drógu úr sókninni af annarlegum
ástæðum. Dregið var úr sókn 1939
vegna þess að ný heimsstyijöld var
skollin á og 1974 vegna þess að haf-
in var stjóm á þorskveiðum, „til
þess að byggja upp stofninn" á vís-
indalegan hátt. Þegar fiskveiði-
stjórnunin brast á 1974, hafði
þorskaflinn verið aö jafnaði um 400
þúsund tonn á ári í aldarfjórðung.
Síðan hefur hann verið að minnka
og nú er veiðiráðgjöfin komin nið-
ur í 150 þúsund tonn á ári.
KjaUaiinn
Sigurjón Vaidimarsson
sjálfstætt starfandi blaðamaður
Hér hafa verið rakin þijú stærstu
dæmin í íslenskri fiskveiðisögu um
hvað gerist þegar hætt er að veiða
úr fiskstofnum það sem þeir gefa
af sér. Fyrri tíma menn á íslandi
höfðu veitt þessum viðbrögðum
náttúnmnar athygh og formuðu
hugsun sína á einfaldan og snjallan
hátt: Þar er veiði sem vanin er.
Þeir hlustuðu á náttúruna sem er
sífellt að tala til okkar. Við nútíma-
menn kjósum frekar að hlusta á
menn með pappír uppá vitið og
þekkinguna.
Hmn og endurvöxtur stofna í
Barentshafi er sem opin bók um
náttúmöflin í hafinu. Ef við leik-
menn þomm að lesa hana, án af-
skipta hafrómanna, verðum við
fróðari um margt og hæfari th að
gera eigin spár, rétt eins og athug-
uhr menn spá í veðrið af því sem
náttúran hefur kennt þeim.
Rangar fullyrðingar um
veiðiþol
Það hggur ekki í augum uppi
hvers vegna við eigum að trúa
Hafró í blindni. Þeir segja: „Við
byggðum upp síldarstofninn." Við
spyijum: „Er það sannaö?“ Hins
vegar er sitthvað sem segir okkur
að taka ráðum þeirra með fyrir-
vara. Þeir hafa oft leitt okkur á
vihigötur með spám og jafnvel fuh-
yrðingum um veiðiþol stofna sem
síðar reyndust rangar. Þeir hafa
lengi haldiö fram að hrygningar-
stofn verði að vera af ákveðinni
stærð til þess að gefa af sér æski-
lega nýliðun, en hafa samt fyrir
löngu viðurkennt að það er ágiskun
sem ekki styðst við nein vísindi.
Geta þeir sagt okkur hvaðan stóra
ufsagangan kom, sem fyllti nokkra
togara á sólarhring og hvarf svo
meðan veiðin var enn í fuhum
gangi, og hvert hún fór? Margar
spumingar vöknuðu þegar þeir
góðu menn upplýstu að þeir hefðu
lengi vitað um rækjuna á „gráa
svæðinu", áður en Færeyingar fóru
að moka henni upp. Hvers vegna
leyndu þeir íslenska rækjuveiði-
menn þeirri þekkingu? Valda þar
einhveijar annarlegar hvatir sem
hugsanlega hafa einnig áhrif á
veiðiráðgjöfina í heild?
Siguijón Valdimarsson
„Hrun og endurvöxtur stofna 1 Bar-
entshafi er sem opin bók um náttúru-
öflin í hafinu. Ef við leikmenn þorum
að lesa hana, án afskipta hafrómanna,
verðum við fróðari um margt og hæf-
ari til að gera eigin spár.“
„í 88 ár hafa verið haldnar skrár um afla á íslandsmiðum" segir í texta
greinarhöfundar.
Þetta reddast allt
Fyrir nokkrum árum var það
viðkvæði manna þegar ráðist var
út í margháttuð áform að vonlaust
væri að reyna að skipuleggja eða
gera áætlanir. Þannig væru til að
mynda fiárhagsáætlanir alger
óþarfi. Þær stæðust hvort sem er
aldrei. Þetta skipti reyndar engu
máli því að löng reynsla hefði þegar
sýnt að „þetta reddaðist allt að lok-
um“.
Um langt árabil var þessum rugl-
uðu hugmyndum haldið við af öh-
um fiöldanum. Og sem ávaht þá
voru þeir örfáu sem dirfðust að
hreyfa efasemdum um þessa hug-
mynd eða töldu sig vita betur jafn-
óðum kveðnir niður sem einhver
kjánalegur minnihlutahópur með
afbrigðhegar skoðanir.
Nú vita flestir hvað var rétt og
hvað var rugl. Óöabruðhð og fyrir-
hyggjusnauð ævintýramennskan
hefur leitt til fiöldagjaldþrota fyrir-
tækja og einstaklinga.
Viðhorf sem spilla
Hugmyndin um að hlutimir
reddist af sjálfu sér er hér tekin
sem eitt dæmi um mikinn fiölda
spihtra og ruglaðra viðhorfa í at-
vinnulífi og mannlífi almennt. Við-
KjaUarinn
Jón Erlendsson
yfirverkfræðingur
Upplýsingaþjónustu Háskólans
nokkru sinni að leiða til sérstakra
úrbóta á þeim sem slíkum. Virka
sem eitur sem eyðileggur hehsu og
líf án þess þó að nokkur geri sér
fyllhega grein fyrir orsök og afleið-
ingu. Fá því ótrufluð að vinna
ómældan skaða. Augljós rakaleys-
an eða langvarandi dómur reynsl-
unnar dugar ekki nærri þvi ahtaf
th að hrekja delluna.
Lákja má spihtum viðhorfum við
gaha í vél sem sakir gahans spýtir
úr sér ónýtum afuröum. Hver heh-
vita maður getur séð aö htið gagn
er í að eyða miklu púðri í að skoða
og gera við ónýtar afurðimar sam-
anborið við það að gera við biíáða
véhna sem ryður þeim úr sér. Sam-
bærilegur hlutur er mönnum loks
prðinn ljós á sviði gæðastjómunar.
í gæðasfiómun beina menn aö-
„Líkja má spilltum viðhorfum við galla
í vél sem sakir gallans spýtir úr sér
ónýtum afurðum.“
horfa sem áratugum saman draga gerðum th úrbóta einkum að fram-
úr eða sphla árangri án þess leiösluferlunum en draga úr að
sama skapi gæðaeftirhti með end-
anlegum afurðum. Komast þannig
hjá því að mestu að framleiða gah-
aða vöm. Vart þarf nema gripsvit
th að skhja augljós rökin í þessu
máh. Samt tók þessi áherslubreyt-
ing í gæðamálum áratugi.
Lífseigt rugl
Það er sérkennheg tilfinning sem
fylgir því að verða vitni að lífseiglu
spihtra viðhorfa. Ein meginskýr-
ingin á þessu fyrirbæri er að mínu
mati sú að mönnum hættir th að
beina um of athygli og atorku að
svoköhuðum „hagnýtum og af-
mörkuðum viðfangsefnum". Sam-
kvæmt þessu verklagi eða „vinn-
usth“ forðast menn að taka á
grundvaharorsökum. Eru þess í
stað iðnir við að fóndra við misjafn-
lega léttvægar afleiðingar þeirra.
Plástra svöðusár í stað þess aö
sauma þau saman. Ná því aldrei
neinum verulegum árangri.
Þetta verklag kynna menn síðan
sem „raunsætt" og „hagnýtt". Rétt-
ara væri oftlega aö tala um „uppg-
jöf ‘ eða „skaölegt metnaöarleysi".
Jón Erlendsson
Einkavæðing
Þjóðleikhússins
„Éghefætíð
verið unn-
andi leiklistar
og reglulega
sótt sýningar
hjá Þjóðleik-
húsinu. Leik-
húsið á aht
gott skihð.
Það er hins Guðlaugur Þór
veear alvee Þórðarson, lormað-
ljóstaðkyrr- urSUS.
staða og stöðnun á hla við hvers
kyns menningarstarfseml Því
verða menn að vera opnir fyrir
nýjum hugmyndum og breyting-
um, ekki síður í Þjóðleikhúsinu
en annars staöar. Einkavæðing
er ekkert töfraorö í þvi sambandi
en gæti engu að síður komið aö
einhverjum notum.
Markmið Þjóðleikhússins hlýt-
ur að vera að gefa sem flestum
skapandi hstamönnum tækifæri.
Að mínu mati er það ekki sjálfgef-
iö að rfldð sé heppilegasö aðilinn
th að reka leikhúsiö. Hagkvæm-
ari leiðir eru þekktar og sjálfsagt
færar. Og það getur ekki verið
markmið í sjálfu sér aö leikarar
þar séu ríkisstarfsmenn.
Aðalatriðið er að það er ekki
sjálfgefiö að núverandi rekstrar-
form Þjóöleikhússins henti leik-
listinni né þeim sem vhja njóta
hennar. Að mínu áhti kemur það
fylhlega th áhta að leyfa fijálsum
leikhópum að sjá um sýningar f
Þjóðleikhúsinu. Ríkið gæti hins
vegar séð um rekstur hússins og
aðstöðuna þar. Þessari hugmynd
ættu menn ekki að hafna að óyfir-
veguðu ráði Hún gæti í senn eflt
leikhstina í landinu og reynst
hagkvæm.“
mm atm ■■ ■
■' ■ i tyoimorK
án vegvísa
„Ég veit
ekki hvernig
fiármálaráð-
herra ætlar
að einkavæða
Þjóðleikliús
íslendinga.
Mér skhst að
hann ímyndi
sér að leik, Víöar Eggertsson,
hópar at- leikhússt|óri á Akur-
vinnutnanna ®yri-
i lehdist geti orðið þar verktakar.
Ég hef enga trú á að svo geti orö
ið þvi það kóstar þessa leikhópa
jafn mikið að fullbúa leikrit th
sýningar og þaö hefur kostaö
Þjóðleikhúsiö; munurinn er ein-
göngu sá aö leikararnir hafa gert
sýningar af vanefnum i sjálfboða-
vinnu og hópamir skammlifir.
Það er öllum menningarþjóðum
í Evrópu kappsmál aö hlúa að
þjóðleikhúsum sínum; þar grein-
ir á mihi siðaðra manna og vilh-
manna. Þjóðleikhúsið er flagg-
skip íslenskrar leiklistar. Við það
miða aðrir sig, jafnt atvinnuleik-
hópar og áhugaleikarar. Það er
lún nauðsynlega fyrirmynd. Ef
hún hverfur þá stöndum við eftir
í listrænni eyðimörk án vegvísa.
Þetta er svipuð hugmynd og ef
sjávarútvegsráðherra ætlaði aö
biðja Félag íslenskra dorgara aö
fylla skipsrúm stærstu togar-
anna, sigla norður á hjara verald-
ar og höggva þar vök í fsinn th
að dorga upp í þorskkvótann.
Annars er það urahugsunarvert
hvemig sfiómmálamenn hafa
umgengist Þjóðleikhúsið. Stofii-
un þess var mikhvægur og tákn-
rænn áfangi í huga aldamótakyn-
slóðarinnar í sjálfstæðisbarátt-
unni. Nú er það aumt bakhús
nýrrar bilageymslu.“ -kaa