Alþýðublaðið - 07.05.1967, Qupperneq 8

8
7. maí 1967 ~ Sunnudags ALÞÝÐUBLAÐIÐ
ERLENDUR VILHJÁLMSSON:
Er ég ræð málefni aldraðra vil
ég einnig biðja menn að hafa í
hu'ga að ég ræði ekki fyrst og
fremst um ellilífeýri og eítirlaun,
heldur miklu frekar um önnur
vandamál er fylgja háum aldri.
Allir njóta nú á íslandi ellilíf-
eyris og í undirbúningi er löggjöf
um lífeyrissjóð fyrir alla lands-
menn — og hafa allir stjórnmála-
flokkar lýst sig fylgjandi hug-
myndinni og tilnefnt menn til að
undirbúa löggjöf um slíkan lífeyr
issjóð. En þegar slík löggjöf hefur
verið sett óg hún komin til
framkvæmda, má öruggt teljast
að fullnægjandi verði séð fyrir
fjárhagsþörf aldraðra, en þeir
eins og aðrir aldursflokkar hafa
fleiri þarfir en viðunandi fjárhag,
svo er hitt að viðunandi, f járhag-
ur lcallar á nýjar þarfir.
Hvert aldursskeið ‘hefur sín
vandamál og hjálpar hið opinbera
oft til að leysa þau sbr. bax-na-
vernd og æskulýðsráð. Tómstunda
heimili íyrir æskufólk og sérstak-
ar skemmtanir fyrir unglinga —
íólk á vinnualdri sér um sig sjálft
— en of lítið er gert fyrir aldraða,
bæði hvað snertir fjárhagshliðina
og að gera háan aldur og það er
honum fylgir léttbærari þ.e. hina
félagslegu hlið í velferðarmálum
aldraðra.
í nágrannalöndum okkar hefur
allslaðar verið sett sérstök og yfir
grips mikil löggjöf um þessi mál.
Og þeirra reynsla er sú, að þó
einstakar stofnanir eða félög
sinni hluta af einstökum þáttum
þessara mála, komi ekki festa eða
kraftur í þessa starfsemi fyr en
löggjöf hefur verið sett um hana
og þá farið vel á því að sameina
krafta frá ríki, sveitarfélögum ein
staklingum og félögum. Tekur
kirkjan oft mikinn þátt í þessari
starfsemi. Sérstakar stofnanir eða
nefndir gefa sig að þessum mál-
um í hvex-ju sveitarfélagi og nefni
ég þær velferðarnefndir aldraðra,
vegna skorts á betra nafni.
Inníakið í staríi velferðar-
nefnda nágrannalanda er byggt á
ixugsuninni, að eldra fólk sé líka
lifandi og eigi að taka þátt í líf-
inu eins og aðrir en setjast ekki
upp og bíða, þeir segja að það sé
að vísu gott og blessað að bæta ár
um viö lífið en hinu megi ekki
gleyma, að bæta lífi við árin.
Aldrað fólk og
sfaða þess
Staða og þýðing hinna öldruðu
hefur breytzt mjög í gegnum ald-
irnar og var og er mjö>g mismun-
andii hjá hinum ýmsu þjóðum.
Sumum þjóðum er eingöngu
. stjómað af hinum öldruðu — þeir
ráða lögum og lofum og þeim er
sýndi virðing og umhyggja. Þann-
ig var til dæmis um Kínverj-a og
Gyðinga og standa Gyðingar enn
þann dag í dag í fremstu röð
þeirra þjóða, er hvað mesta um-
hyggju sýna öldruðum. Hjá ýms-
um öðrum þjóðum er þessu hátt-
að á annan veg, þar sem hinir
öldruðu eru taldir gagnslausir og
til einskis nýtir og meðhöndlaðir
skv. því. Möi'g stig eru þarna á
rnilli en ef miðað er við nútíma
velferðarþjóðfélag, höfum við ís-
lendingar ekki af neinu að státa,
nema að síður sé og stöndum
langt — já mjög langt að baki
næstu nágrönnum okkar í Norður-
og Vestúr-Evrópu.
í íslenzku þjóðfélagi hefur olt-
ið á ýmsu hvað viðkemur öldruð-
um. Fyrr á öldum í bændaþjóð-
félagi þeirra tíma, var staða
þeirra meira metin og sess þeirra
öruggari en er iðnvæðingin hefst
og kaupstaðir og Reykjavík mynd-
ast, verður stór breyting á högum
aldraðra. Ilinir yngiú höfðu bæði
líkamlegt þol og þann hraða er
nútímarekstur krefst. Ýmsar at-
vinnugreinar krefjast ungra
manna, þolinna, hraustra o>g við-
bragsfljótra og ýta hinum öldr-
uðu til hliðar. Bókmenntahreyf-
ingar og stjórnmálaflokkar köll-
uðu í mjög ríkúm mæli á hina
ungu og tóku þá fram fyrir hina
öldruðu. Með myndun þéttbýlis
rofna hin stcrku bönd er áður
tengdu fjölskyldui: saman, þar
sem hver lifði í skjóli annars og
hinir öldruðu höfðu allt aðra
stöðu en nú er.
Þessi breyting skapar stór og ný
vandamál en hérmeð er ekki öll
sagan sögð, því það er ekki aðeins
svo að þjóðfélagsleg staða hinna
öldruðu hafi breytzt stórlega held
ur hefur þeim fjölgað tölulega og
ennfremur orðið rniklu stærri
hundraðshluti þjóðarinnar en áð-
ur. Lítum nánar á það atriði.
Læknisfræði hefur fleygt fram
með risaskrefum á þessari öld.
Sjúkdómar er áður hjuggu djúp
skörð í barnafjöldann ei'u nú við-
ráðanlegri og fjöldi annarra sjúk-
dóma t.d. lungnabólga og berklar
eru mikið til sigraðir með nýj-
um lyfjum, er valdið hafa bylt-
ingu í læknisfræðinni og breytt
mannsævinni. Bætt húsakynni,
betri matur og almennara hrein-
læti og margt margt fleira hefur
líka stuðlað að því, að barnadauði
minnkar, o>g fleiri komast á full-
orðins ár. Þeir veikbyggðu lifa
lengur en áður gerðist og allt
þetta verður til þess að hinum
öldruðu fer hratt fjölgandi bæði
að fjölda og hlutfallslega þ.e.
verða stærri hundraðshluti af
vinnandi fólki.
Fjöldi aldraða á íslandi, er þó
hlutfallslega lítill eða um 7,2% af
fólksfjöldanum árið 1964. í Sví-
þjóð um 11% og í Danmörku um
10%. 1 Noregi mun þessi hundr-
aðstala svipuð.
í öllum þessum löndum hækkar
hundraðshluti aldraðra mjög ört
og mikið örar en hér á landi, og
til þess að skýra þetta svolítið nán
ar skal ég geta þess að áætlað er
að Dönum fjölgi um 10% næstu
20 árin, en á sama tíma mun
/
Erlendur Vilhjálmsson,
deildarsíjóri í Tryggingar
stofnun ríkisins, flutti fyr
ir skömmu erindi í ríkis
útvarpið sem mikla at-
hygli vakti. Fjallaði það
um velferðarmál aldraðra
og var hið skeleggasta um
þau. Alþýðublaðið hefur í
því tilefni fengið góðfús-
legt leyfi Erlends til að
birta það.
öldi'uðu fólki fjölga um 40%.
Vegna mikils barnafjölda á ís-
landi, miðað við hin löndin, má
búast við að þróunin verði jafnari
hér, eða þar til að hinir mjög svo
fjölmennu aldui-sflokkar fæddra
1945-1955 fara að segja til sín í
hópi hinna öldruðu, eða upp úr
næstu aldamótum.
Niðurstaða þessara hugleiðinga
er því eftirfai’andi:
1. Nauðsyn ber til að hið opinbera
gefi meiri gaum að málefnum
aldraðra en hingað til.
2. Fleiri verða aldraðri en áður.
3. Vegna bx-eyttra þjóðfélagshátta
verða liinir öldruðu meira út-
undan en áður, sérstaklega með
tilliti til sambands við fjöl
skyldu sína og annað fólk.
4. Verkefnið hjá okkur, er leysa
þarf er hlutfallslega minna en hjá
öðrum þjóðum, þar sem hinir öldr
uðu eru hlutfallslega færri en
hjá graiinaþjóðunum, og við
höfum hlutfallslega fleira fólk
á tekjualdri en þessar þjóðir til
að bera byrðarnar af lausn máls
ins.
Og að loknum þessum inngangi
skal ég snúa mér að einstökum
þáttum í velferðarmálum aldraðra.
Húsnæ$ismál
atdraðra
Flestir eru nú sammála um, að
sú hugmynd um elliheimili, er
mest var á lofti haldið fyrir 40 —
50 árum síðan, sé úrelt og dauð.
Keppikefli ætti nú að vera, að
gera hinum öldruðu kleift að
dvelja í heimahúsum svo lengi,
sem hægt er, en frumskilyrði þess
er hentugt húsnæði fyrir aldraða.
Hér á landi hagar svo til, að
langflestir eiga sína eigin íbúð, er
keypt var eða byggð þegar fjöl-
skyldan var í vexti, tekjur í há-
marki og börnunum að fjöl'ga, þá
miðuð við fjárhagsgetu og þörf
en þegar komið er á lífeyrisaldur
og börnin farin að heiman, verður
hin stóra og dýra íbúð bæði óhent
ug og fjái-hagslega of þung byrði.
Eldri hjón þurfa ekki til eigin af-
nota 4-6 herbergja íbúð, önnur
2-3 herbergja myndi henta betur.
Margir veigra sér þó við að
skipta, bæði vegna vanafestu og
ekki síður vegna skorts á hent-
ugum smáíbúðum, er sérstaklega
væru ætlaðar öldruðum.
Þó svipað gildi um íbúðir fyrir
aldraða og aðra aldursflokka, er
þó ýmislegs að gæta þegar íbúð er
byggð sérstaklega fyrir aldrað
fólk. Skal ég rétt aðeins drepa á
örfá atriði af mörgum til þess að
menn fái hugmynd um við livað ég
á.
Nauðsynlegt er að íbúðin sé á
jarðhæð og ekki hæria uppi en á
2. hæð ef ekki er lyfta í húsinu,
stigar séu ekki brattir og handrið
beggja vegna stigans. Max-gt eldi'a
fólk er veilt fyrir hjarta, svima-
gjarnt og farið að förlast sjón.
Stigi er yngri menn hlaupa upp,
sér til gamans, getur orðið þrek-
x-aun hinum aldraða. Eldhús þurfa
að vera þannig útbúin að hinn
aldraði þurfi ekki að bogra né
teygja sig eða fara upp í tröppur
til að ná í nauðsynlega hluti. Bað
herbergið þarf að vera þannig út
búið, að hinn aldraði geti án hjálp
ar athafnað sig. Þessi atriði og
mörg fleiri, þarf að liafa í huga í
sambandi við íbúðir fyrir aldraða,
atriði sem ekki þarf að taka tillit
til þegar byggt er fyrir yngra
fólk. Mörg þessara atriða eru að-
eins hagræðing o>g kosta lítið, sem
ekkert fé.
Það er þó ekki alltaf greitt að-
göngu eða aðlaðandi hugmynd, þó
rétt kunni að vera, að skipta á
sínu gamla húsnæði, sem svo
margar minningar eru bundnar
við og fá sér annað minna. Vana-
festa og tryggð og skortur á hent-
ugu húsnæði, verður því oft til
þess, að hinn aldraði gefst fyrr
upp en eha liefði þurft að vera
og sækir um dvöl á ellilieimili.
Reykjavíkurborg hefur nú tek-
ið í notkun fáa tugi ibúða, ætlað-
ar öldruðu fólki, án þess þó, að
þær hafi veiúð ‘ byggðar með það
sjónarmið sérstaklega að vera ein
göngu ætlaðar öldruðu fólki og
hyggst borgin að byggja fleiri
íbúðir fyrir aldraða og verður þá
væntanlega tekið tillit til þeirrar
hagræðingar, sem er svo nauð-
synleg fyrir aldraða.
Þegar íbúðir eru byggðar sér-
staklega fyrir aldraða, þarf og að
hafa í huga staðsetningu þeirra,
bæði hvað viðkemur borgax'hlut-
um og svo hvort byggt skuli ein-
göngu fyrir aldraða eða blanda
saman yngra fólki og öldruðu. Á
Norðurlöndum eru uppi tvær
stefnur og notaðar jöfnum hönd-
um, annars vegar að byggja ein-