Alþýðublaðið - 03.02.1968, Side 5

Min klukka, klukkan þín
Þjóðleikhúsið:
ÍSLANDSKLUKKAN
Sjóhleikur í þrem þáttum
eftir Halldór Laxness
Leikstjóri: Baldvin Hall-
dórsson
Leikmynd: Gunnar Bjarna-
I son
Búningateikningar: Lárus
Ingólfsson
r r
ÞAÐ er kunnara on frá þurfi
að segja, viðtekin skoðun sem
vart er ástæða til að ræða upp
á nýtt í löngu máli, að íslands-
klukkan sé fyrst og fremst
myndabók eftir skáldsögunni,
eða öllu heldur sagnaflokknum,
trílógíunni með sama nafni. Vin-
sældir sínar á leikurinn sjálf-
sagt að verulegu leyti að þakka
skáldsögunni — og áreiðanlega
nýtur leikurinn þess hvenær
liann var frumsýndur, við sjálfa
vígslu Þjóðleikhússins; sýning
hans þá fær á sig glæsibrag í
minningunni sem seinni sýning-
um verður torvelt að jafnast. við.
, í uppfærslu leiksins nú, átján
árum eftir frumsýningu, er f.vlgt
sömu meginstefnu og áður, og
reynt eftir föngum að einfalda
leikinn í meðförunum, en liann
þótti víst langur og svifaseinn
í öndverðu. Sömu úrfellingar eru
gerðar úr prentuðu gerð lians
og áður, og fleira stytt og ein-
faldað; hefur það tekizt allvel
þó að vísu hefði mátt ganga ögn
lengra í sömu átt og gera fleiri
breytingar. Fimmta atriði ann-
ars þáttar, á Þingvöllum, þyrfti
að mínu viti að skipta til að
votta þá tímatöf sem þar verður
í leiknum, eins og gert er í öðru
, atriði fyrsta þáttar; niðurlagi
þess, handtöku Jóns, hefði raun-
ar mátt sleppa með öllu og
sömuleiðis niðurlaginu á fyrsta
atriði annars þáttar, ræðu Guð-
ríðar ráðskonu í Bræðratungu
og hinum vandræðalegu áflog-
um hennar við júngkærann.
Þetta eru að vísu smáatriði sem
ekki skipta heildarsvip ieiksins
svor sem neinu máli. En í heild
sinni er sýningin mjög svo á-
ferðarfalleg og gengur furðu
greitt fyrir sig á sviðinu, skipt-
ingar allar fyrir opnum tjöídum.
Sýningunni er sniðánn stakkur
eftir vexti hringsviðsins, sagði
Baldvin Halldórsson leikstjóri í
viðtali fyrir sýninguna, og var
það orð að sönnu; því má bæta
við, honum hetur farizt prýðis-
vel í öllum meginatriðum að
sníða sýningunni þennan stakk.
En einkennilegt er það tiltæki
að fá höfundinn til að lesa nokkr-
ar setningar úr skáldsögunni
við atriðaskipti, mörg hvor en
ekki öll. Sjálfsagt er þetta gert
í skýringarskyni við leikinn sem
að vísu er öldungis óþarft, og
verður upplesturinn einungis til
að tefja fyrir framvindu hans,
sólunda á ný þeim sýningartíma
sem sparast í meðförum lians
— því að kurteisi leikhúsgesta,
þó ekki væri annað, heimtar að
þeir klappi milli atriða, en á
meðan verður að bíða með seg-
ulbandið svo enginn missi nú
af upplestri skáldsins. Og ein-
kennilegu, ástæðulausu van-
trausti lýsir þessi aðferð á
dramatísku lífi frásögunnar sjálf
rar eins og hún kemur íyrir á
sviðinu, handverki höfundarins
þegar hann samdi leikgerð henn-
ar fyrir átján árum. Það er
alveg hárréft sem hann hefur
margsagt sjálfur: söguháttur ís-
landsklukkunnar er kominn
furðu nærri aðferð leikhússins,
sögufólk hennar hefur beðið
þess albúið að stíga upp á leik-
svið og taka þar til máls, ljós-
lifandi, og hefur tekizt að koma
við í leiknum furðulega rniklu
af efni skáldsögunnar. Á það
efni sjálft hlýtur áherzla hverr-
ar sýningar að falla, dramatískt
líf þess á leiksviðinu — sýn-
ingarsfefnan má með engu móti
vera einvörðungu að „illústr-
era” skáldsöguna. Á hitt minnir
sýningin, ekki sízt með upplestr-
inum, að íslandsklukkan mundi
efalaust njóta þess vel, ef gert
yrði einhvers konar tónlistar-
ívaf við sýningu hennar — og
væri það að vísu mikið hagleiks-
verk svo tónlistin yrði ekki fil
að draga leikinn óhæfilega á
langinn. En þá tilraun hcfur
Þjóðleikhúsið látið undir nöfuð
leggjast að sinni.
Persónur íslandsklukkunnar
biðu þess albúnar að stíga íram
á leiksvið, og á sviðinu birtust
þær okkur í mynd og líkingu
nokkurra tiltekinna leikara, sem
trúlega hafa síðan mótað meir
eða minna hugmyndir manns
um söguna og sögufólk. Hingað
til liefur íslandsklukkan verið
leikin, þau skipti sem hún hefur
verið tekin upp, með óbreyttri
áhöfn að kalla; nú er hún hins
vegar flutt með nýrri hlutverka-
skipan, nýjum leikurum í f'est-
um og öllum veigamestu hlut-
verkunum. Áreiðanlega er það
örðugt hlutskipti að takast nú
þessi hlutverk á hendur. Og því
verður ekki neitað að þá ber
hærra í minningunni Brynjólf
Jóhannesson og Þorstein Ö.
Stephensen en Róbert Arnfinns-
son og Rúrik Haraldsson á sviði
Þjóðleikhússins þessu sinni.
Einkum virtist mér Rúrik gjalda
samanburðarins við forvera sinn
í hlutverkinu, misráðinn maður
á þessum stað þótt ekki sé gott
að greina hvaða leikara Þjóð-
leikhúsið hefði fremur á að skipa
í hlutverk Arnasar. Hefði ekki
Gísli Halldórsson sómt sér vel
í hlutverkinu — en hann hefur
varla sézt á leiksviði nú um
skeið? í. meðförum Rúriks, við
áherzluþungan leikmáta hans,
allan útvorlis, varð Arnas Arn-
æus fýrst og fremst veraldar-
maður, heimsborgari og stjórn-
málamaður, en hlutur hins fá-
tæka bókamanns, íhugula grufl-
ara, ástmans Snæfríðar íslcnds
Valdiinar Helgason og Sigríður Þorvaldsdóttir.
sólar varð undir; og er það mik-
il missa því veraldarmaðurinn
er víslega ekki nema ytraborð
hlutvertcsins. Og eimklennilegl}
tómahljóð fengu hinar pólitísku
ræður Arnasar í flutningi Rúr-
iks, yfir von Úfíelen í sjötta
— Jóni Hreggviðssyni í áttunda
atriði þriðja þáttar: „Og þú get-
ur sagt frá mér að ísland hafi
ekki verið selt; ekki í þetta
sinn. Þeir skilja það seinna.”
Hvað sem öðru líður felst „boð-
skapur“ íslandsklukkunnar, róm-
antísk þjóðrækni verksins, að
verulegu leytj í lýsingu Arna
Árnasonar meistara, bæði í sögu
og leik.
Þóra Friðriksdóttir, Gunnar Eyjólfsson, Róbert A-nfinnsson og Jón Júlíusson.
Að líkindum hefði Róbert Am-
finnsson verið betur kominn í
hlutverki Arnasar, Rúrik í lilut-
verkj Jóns Hreggviðssonar. Þar
fyrir er hinn nýi Jón Hregg-
viðsson heilsteypt og þróttmikil
mannlýsing, ekki einungis mót-
uð af iþrótt hins reynda og
snjalla leikara heldur er Róbert
Arnfinnsson raunverulega heima
kominn í hlutverkinu. En yfir-
gengilega lífsorku, fimbulkraft
Brynjólfs Jóhannessonar hefur
Jón Hreggviðsson ekki lengur
til að bera; Jón Hreggviðsson er
víslega karlmenni, enginn
sprelljkarl, en hann ep enginn
silakeppur heldur. En vel má
það vera að nýsköpun Róberts
í hlutverkinu gjaldi ómaklega
þessa samanburðar, hinn fyrri
Jón skyggi á þann nýja sem læt-
ur minna yfir sér, en er engu
síður heil og sönn mannlýsing,
mótuð með laundrjúgu skopi
öðrum þræði, mikilli alvöru und-
ir niðri.
í öðrum hlutverkum eiga ný-
ir leikarar hægara um vilc —
sumir liverjir ef ekkj allir. Þó
er varla lagður þyngri kross á
neinn leikara í sýningpnni en
Jón Júlíusson í hlufverki Jóns
Guðmundssonar úr Grindavík:
Grindvíkingur Lárusar Pálssonar
er í minningu þeirra sem sáu
orðinn óaðskiljanlegur sögunni,
varanlega samsamaður pevsón-
unni með sama nafni. Það er
engum ætlandi að fara í íötin
hans. Þar fyrir er þetta kærkom-
ið hlutverk góðitm skopleikara
og skopleikaraefni er Jón Júlí-
usson ótvírætt; allt á litið tokst
lionum furðuvel að koma Grir.d-
Framhald á bls. if.
3. febrúar 1968 — ALÞÝÐUBLAÐIÐ 5