Alþýðublaðið - 24.07.1968, Qupperneq 5

íl valdi heldur einnig að kippa
stoðunum undan sjálfri lýðræð-
isskipaninni. Ábyrgðarleysi
þess veldur svo því að stjórn-
málamenn telja þögn við ráða-
geVðir þeirra t^.'rn samþykfeii
Og í versta tilfelli vaknar fólkið
upp við harðstjórn og einræði,
stutt af lögreglu og her. Stjórn-
ÚRSLIT nýafstaðinna for-
setakosninga komu piörgum á ó-
vart. Það að annar hlaut kosn-
, ingu frekar en hinn er í sjálfu
sér ekkert undrunarefni, því
þannig er lýðræðið og frjálsar
kosningar. Það sem meira kom
á óvart var hinn mikli munur,
sem var á atkvæðamagni fram-
bjóðenda. Og nú spyrja menn
sig hvað valdi. í kosningum sem
þessum, þarf ekki getur að því
að leiða, að orsakirnar eru fjöl-
margar. Ein sú veigamesta virð-
ist þó vera sú, ,að hér hafi verið
kosið milli stjórnmálamanns og
embættismanns. Dr. Gunnar
Thoroddsen hefur staðið í eld-
línu stjórnmálanna í áratugi og
verður skoðaður sem stjórn-
má'lamaður þótt hann hafi gegnt
mikilvægum embættum fyrir
þjóð sína, bæði í sambandi við
Háskólann og utanríkisþjónust-
un. Dr. Kristján Eldjárn hefur
bæði sem kennari og þjóðminja-
vörður tryggt sér sess í emb-
ættissögu landsins og bætir nú
við sig því embætti, sem virðu-
legast þykir.
Ef forsetaeinbættið er skoð-
að stranglega frá valdalausu
embættissjónarmiði virðist' í
rauninni eðlilegra að kjósa emb-
ættismann til þess að fylla skarð-
ið. En ef embættið er skoðað
frá valdasjanairmiði, m|/;ð úr-
slitaþýðingu á gang lýðræðis-
hátta hins íslenzka ríkis og stöðu
þess á’ alþjóðavettvangi, — þá
verður valið ekki jafnauðvelt.
★ EICKI VALDALAUSIR.
Embættismenn eru ekki vald-
lausir menn í þjóðmálum. Eftir
því sem sérhæfing þjóðfélags-
ins eykst og störf verða marg-
brotnari með nýrri tækni og
þekkingu, reynir meira og meira
á að hver þáttur þjóðfélags-
heildarinnar standi fyrir sínu.
t rauninni getur enginn sett
sig- inn í störf allra þeirra ein-
inga, sem mynda nútíma þjóð-
félag, nema í stórum dráttum.
Stjórnmálamennirnir sem þjóð-
in treystir til þess að taka rétt-
ar ákvarðanir.. fyrir kjósendur
sína og þjóðina í heild, verða
því oft að treysta gersamlega á
þekkingu og réttsýni þeirra
Æskan
og
landið
Málgagn S.U.J.
manna, sem kanna og undirbúa
hin ýmsu. mál — og þekkja
þau til hlítar — vegna
menntunar og reynslu. Hjá rík-
isvaldinu eru þessir menn emb-
ættismennirnir. Vegna sérþekk-
ingar sinnar geta því embættis-
mennirnir valdið úrslitum um
ákvörðun stjórnmálamannsins.
Ef mikilsvirtur embættismaður
mælir með einhverju ákveðnu
máli eða framkvæmd, þá er
mjög líklegt að endanlegur úr-
skurður sé í rauninni fenginn.
★ HVER ER MUNURINN?
Spurningin er þá þessi. Er
einhver munur' á valdsviði
stjórnmálamannsins og embætt-
ismanns? Svarið liggur að sjálf-
sögðu að hluta í persónuleika
livers manns, en einnig er eðl-
ismunur. Sumir menn eru þann-
ig, að persónuleiki þeirra ræð-/
ur umhv.eríinu. Fyrir slíka
menn eru orður og titlar úrelt
þing, nærvera þeirra sjálfra er
ein næg sönnun valds þeirra.
En almennt gildir að stjórnmála-
maður er kosinn fulltrúi stuðn-
ingsmanna og þjóðar í barátt-
unni um lífsnauðsynjar, auð og
völd. Sérhver þeirra reynir að
auka áhrif sín og völd sem mest
(og þeiir duglegri geta boðið
meira en hinir og hljóta því
mest fylgi. Stjórnmálamaður
verður því bæði að gæta hags
fylgismanna sinna gagnvart
öðrum hagsmunahópum og
heildarhags þjóðarinnar. Því að
sjálfsögðu er hagur þjóðarinn- '
ar að meira eða minna leyti hag
ur fylgismanna hans. Embættis-
maður er einnig bæði fulltrúi
stjórnmálamannanna, sem
stjórna ríkisvaldinu, og fulltrúi
þjóðarinnar gagnvart stjórn
ríkisvaldsins, þannig að hagur
þjóðarinnar í heild, sé aldrei
ofurliði boriu í valdastreitu
hagsmunahópa hennar. Af þessu
sést að hvorki stjórnmálamaður
eða embættismaður geta fríað
sig frá valdi. Munurinn milli
þeirra er þó sá, að annar er
kosinn þeint af þjóðinni, og er
ábyrgur gagnvart henni í kosn-
igum, en hinn er skipaður til
starfs af þeim, sem þjóðin hef-
ur kosið.
★ BÁÐIR GETA HAFT
MIKIL VÖLD.
Stjórnmálamaðurinn er því
eðlislega í nánara sambandi við
þjóðina heldur en embættis-
maður. Hann túlkar hin al-
mennu sjónarmið fólksins fyrir
sérfræðingum og einnig túlkar
hann gerðir sérfræðingsins fyrir
fólkinu. En ef hagsmunatog-
streifa stjórnmálamanns sveig-
ir hann á ákveðna þröngskorð-
aða braut, þá getur séi’þekking
embættismannsins á málinu,
upp.lýst hann um þjóðargildi
þess.
Báðir geta því haft mikil
völd. En það er einn megin- þátt í stjórnmálum, er því fólk
munur. Þar sem stjórnmálamað- ekki aðeins að afneita sínu eig- Framhald á 13. síðu.
ur er fulltrúi fólksins, þá geíur^
hann 'skotið málum til þess til
úrskurðar. Og ef hann er í
nokkrum vafa um afstöðu
þess, þá boðar hann til um-
ræðna og jafnvel kosninga. Á
þessu byggist grundvöllur lýð-
ræðisins. Verksvið embættis-
manns nær ekki til kosninga,
þótt það komi . svo til hans
kasta, að sjá um framkvæmd
hlutana, þegar samþykki er
fengið. í lýðræði er þetta sam-
þykki oftast miðað við meiri-
hluta.
Lýðræði byggist á þessu sam-
bandi fólksins og fulltrúa þess,
stjórnmálamannsins. Gi’eini-
lega leggur þetta stjórnmála-
manninum þær skyldur á herð-
ar að kanna og þekkja vilja
fólksins. En lýðræðið gerlr líka
eina grundvallarkröfu á. fólkið.
Það verður að fylgjast með og
taka þátt í stjórnmálum. Lýður-
inn getur ekki ráðið, nema
liann taki þátt í vali fulltrúa
sinna. Með því að taka ekki
Fisklöndun.
Islenzkur efnahagur
„Þú fólk með eymd í arf“
kvað skálct einu sinni. Þótt
efnahagsmál sóu ef til vill
ekki það, sem yrkisefni er oft
ast sótt í, þá hafa skáld ekki
orðið hvað sízt til þess að
brýna þjóðina í þ.essum efn-
um. Mörigum finnst efnahags-
mál þess eðlis, að þau hæfi lítt
menningu siðáðs fóLks. Þau
séu í eðli sínu dans um gull-
kálfinn, fjalli um auðæfi sem
mölur og ryð grandair. Slík
auðæfi sæmi ekki sem keppi-
kefli kristinni þjóð. And-
styggð á aiuðsöfnun og auð-
hyggju kemíur víða fram, þæði
hjá fólki sem er nægjusamt
hversdagslega og hjá mein-
lætamönnum og eiinsetumönn-
um. Frægt er dæmið um
Grikkjann, sem bjó í tunnu.
Einn voldugasti maður fyrr og
síðair lofaði honum gulli og
gersemum ef hann vildi hætta
tunnulifnaðinum. Tunnubú-
inn bað hann aðeins færa sig,
því hann skyggði á sólina.
Menn greinir sem sagt
mjög 'á um mikilvægi efna-
hagsmála. En eins og aðrar lif
andj verur þarf maðiurinn lík
lega í sig og á. Og þeir sem
lifa í harðbýlu og oft köldu
landi þurfa sérstakl'ega mikið
í sig og á. Efnaliagsmál fjalla
um þetta vandamál. í grund-
vallairatriðum virðist því
liggja Ijóst fyrir, að ef þeim
er ekki sinnt þá er tilvera
okkar íslendinga úr sögunni.
Þeir, sem ekki vilja taka svo
djúpt í árinni, geta minnst
þess, að gild rök liggja fyrir
því að þjóðveldi okkar og sjájf
stæði leið á sínum tíma und-
ir lok, vegna efnahagslegs ó-
sj álfstæðis.
Það virðist því liggja beint
við, að við þurfum bæði sem
menn og sem íslendingar að
sinna efoabagsmálum. í raiun
inni eru þvi efnahagsmál ekki
verra yrkisafni en hvað ann-
að, sérstaklega ekki fyrir
þjóðlag skáld.
En er þá eymdin það, sem
einkennir íslenzk efnahags-
mál? — Hvað um það sem
var, þegar Einar Benedikts-
Son orti kvæði sitt og hvað
um það, sem er núna, eftir
eitt mesta harðæri, sem menn
muna, þá verður því ekki neit
að að töluverð reisn og jafn
vel glæsibragur, hefur verið
á íslenzkum efnaliag undan-
farið. Síðustu árin hefur at-
vimnulífi verið gerbreytt mið
að viö breytta tíma og þarf-
ir. Vísindi og tækni hafa gert
það kleift, að nýta má þau
geysi auðæfi, sem við landið
og hjá landimu eru. Og þó er
nýtiingim ennþá á byrjunar-
stigi, — byrjunarörðugleikarn
ir eru miklir. Fullvinnsla sjáv-
araf.urðanna gerir kröfur á
samræmingu og skipulag, sem
við erum ennþá að búa lil og
byggja upp, og mörgum finmst
lítið leggjast fyrir eimstakan
í þeirri þróun. Slíkar breyting
ar gera miklajr kröfur á h.eild
arsýn og félagshyggju manna,
-og sumir okkar telja þetta
stefna beint gegn forsendu ís-
landsbyggðar, — frelsisást og
' virðingu fyrir einstakldngn-
um. En einhvers staðai- stend
ur“ Sameinaðir störidum við
sundraðir föllum vér,“ og við
íslendingar teljum okkur einn
ig hafa mjög nærlækt dæmi
1 urn þetta í okkar eigin sögu.
Hitt meginmálið efnahags-
lega, utan fiskvinmslunnar, er
nýting vatnsorkunnar. Mikið
spor var stigið, í þessa átt með
virkjun í sambandi við stór-
iðnað. Með dugnaði og hug-
rekki má búast, við að þetta
verði efnahagmum miikið gæfu
spor og okkur til mikils verk
legs þroska. Samislarf við er-
lenda menm er að sjálf sögðtu
öðru vísi en innlent samstarf
' þar kemur til mismumandj
tunga og siðir. En samstarf
þar sem báðir leggja eitthvað
af mörkum, er í sjálfu sér
æskilegt, því þá eiga báðir
rétt á hlut. Það má svo deila
um það, hvort við berum
skarðan hlut frá borði, og bú
ast má við að þar sem oftar
‘sýnist sitt hverjum. Em við,
sem teljum okkur afkomend-
ur hetja að konunga sið, meg
,um varla gera íorfeðrum okk
ar þann ósóma að telja okkur
ekki geta haldið jöfnum Id . t
við erlienda menn og hafna
samstarfi á Iþeirri forsendu. G.
24. júlí 1968 —

ALÞÝÐUBLAÐIÐ 5