Alþýðublaðið - 08.01.1969, Blaðsíða 6

6 ALÞÝÐUBLAÐID 8- janúar 1969
\
s
N
$
S
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
I
)
s
$
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
>
s
s
S
s
s
s
s
i
s
s
s
s
S
s
s
s
I
\
s
s
S
s
S
S
s
Þorsteinn Thorarensen:
Gróandi þjóðlíf.
Myndir úr lífi og viðhorfum
þeirra sem uppi voru um alda
mótin.
Bókaútgáfan Fjölvi, Revkja-
vík 1968. 520 bls.
Á einum stað í nýju bók
sinni, upphafi þriðja kafla,
ræðir Þorsteinn Thorarensen
um hlutverk sagnaritarans og
vanda hans að einangra efni-
við sinn, greina upphaf og
endi, orsök og afleiðingu í
samfelldu sögunnar. Djúpt
íiggja rætur í jörð, alda rís
af öldu, segir höfundur. Og:
„Það er einmitt í þessari
sterku en síkviku orsaka-
keðju sem sagan hefur býð-
ingu fyr.r nútímann. Hug-
myndaveröld samtíðarinnar í
öllum sínum fjölbreytileika
og laufskrúði hlýtur að vera
vaxin upp af limi hins liðna.
Ef einhver þjóð vill vera upp
lýst og kunna skilgreining
góðs og ills í margvíslegu
samspili framsóknar og að-
halds, er henni lífsnauðsyn-
legt að þekkja sinn eigin hug
sjónalega uppruna. Sé skorið
á þau tengsl með því að við-
halda vanþekkingu — aö
koma ekki til skila til afkom-
endanna reynslu liðins tíma,
er hætt við að stefni í ógöng-
ur. Þá má búast við að þjóð-
in verði rótslitin og ummvnd-
ist í hugsunarlausan skríl
sem verður sóttnæmur fyrir
tildri og tízkufyrirbrigðum og
bækur
varnarlaus bráð lýðskrumar-
anna sem geta í áróðri sín-
um afmyndað hin sögulegu
rök í slagorðum og fölskum
táknmyndum eftir því cem
henta þykir til sefjunar
hverju sinni.
Fyrir sagnaritarann eru
þessi orsakatengsl sífellt
vandamál. Það er hlutverk
hans að reyna að skilja lífs-
hrær ngar fólksins, vonir
þess og þrár á hverjum tíma,
og í viðleitni sinni að tengja
samrjn orsök og afleiðingu
teymist hann út í að leita að
og þræða sig eft r nýjum og
nýjum upphafsþáttum. Þaö
er líkt og að vera á göngu í
fjallshlíð og alltaf birtist nýtt
og nýtt leiti, ný tögl og hlíð-
arranar sem lokka með dular-
fullu seiðmagni lengra og
lengra. En þá verður að gæta
varúðar að láta ekki tevma
sig of langt, svo heildarmynd-
in verði óyfirsjáanleg, heldur
krefst frásögnin þess, ef hún
á að verða skýr og glögg, að
einhvers staðar séu takmörk
sett, enda yrði það hvort sem
er vonlaust að leita að upp
hafi allra upphafa.“
Það má ætla að með þess-
um ummælum sé Þorsteinn
Thorarensen í senn að lýsa
stefnumiðum sinnar stórtæku
söguritunar undanfarin ár,
en Gróandi þjóðlíf er þr!ðja
bindi í aldamótasögu hans
sem enn sér hvergi nærri fvr-
ir endann á, og reynslu sinni
við samningu bókanna. „í
þessu ritverki hefur verið
stefnt að því að draga upp
myndina af stjórnmálabaráttu
og lífsviðhorfum íslenzku
þjóðarinnar á aldamótatíma-
bilinu,“ segir Þorsteinn um
verk sitt í heild, en aldamóta
tímabil hans er raunar allt
ske.ðið 1874—1918; hann er
að fjalla um þau aldamót sem
verða í sögu þjóðarinnar með
endurheimt' sjálfsforræðis á
öllum sviðum þjóðlífsins.
Enda er það einungis fyrsta
bindi verksins, í fótspor feðr-
anna sem kom út 1966, sem
fjallar um aldamótin siálf,
menn og atburði í upphafi
aldar, og rekur þó ýtarlega
forsögu þeirra atburða- hér
heima og í Danmörku. í
seinni bindunum, Eldi í æð-
um-frá 1967 og Gróandi þjoð-
lífi, nær frásögnin í hvorri
bókinni um sig fram að alda-
mótum eða svo.
Jafnframt virðist glöggt að
verkið hafi breytzt í meðtör-
unum frá upphaflegri stefnu
— eða öllu heldur hafi efni
þess vax.ð mjög og miklazt
fyrir höfundinum, Þetta kem-
ur fram bæði í fyrirferð og
efnisskipan bókanna. Sú
fyrsta var hátt á fjórða
hundrað bls. að stærð, önnur
á fimmta, þriðja á sjötta
hundrað bls. í fótspor feðr-
anna lýsti aldarhætti í Revkja
vík og helztu atburðum í ís-
lenzkum stjórnmálum í upp-
haf. þessarar aldar með dönsk
stjórnmál á ofanverðri öld-
inni sem leið að baksviði,
greindi frá stjórnkerfi lands-
höfðingjatímans, heimflutn-
ingi stjórnarinnar, baráttunni
um uppkastið og ráðherra-
dómi Björns Jónssonar eftir
sigur hans 1908. Hver kaf'i
bókarinnar var tiltölulega
sjálfstæður um efni og greindi
frá mönnum og atburðum í
tiltölulega stuttu og skipu-
legu máli, frásögnin byggð
upp um æviatriði, mannlýs-
ingar hinna helztu sem við
söguna komu, konunganna
Kristjáns IX og Friðriks VIII.
Magnúsar landshöfðingja
Stephensen, Hannesar Haf-
stein og Björns Jónssonar.
í öðru bindi verksins, Eldi
í æðum, „sögu uppreisnar-
manna um aldamót“ eins og
Þrjár af söguhetjum hókarinnar Gréandi þ
TRYGGVI GUNNARSSON.
BENEDIKT SVEINSSON,
JON A. G/