Dagur - 22.09.1920, Qupperneq 2

86
DAGUR.
bændur eru ekki annara starfsmenn en
sjálfra sín, og geta því ekki fengið dýr-
tíðaruppbót hjá öðrum en sjálfum sér,
og að þeir hafa samkv. reikningi höf.
sjálfs — sem raunar er meira og minna
vitlaus — þegar fengið slíka dýrtíðar-
uppbót í fjórfaidri hækkun afurðaverðs,
þar sem fæstir starfsmenn landsins hafa
fengið nánda nærri svo milda launa
hækkun. Auðsjáanlega veit höf. ekki
heldur það, að það hefir aidrei svar-
að kostnaði fyrir bændur aiment, að
fóðra með útlendu skepnufóðri tii nokkr-
urra muna, ekki heidur áður en dýrtíð-
in skail á. Ró að það hafi bæði í og á
undan dýrtíðinni verið þrauta úrræði
sumra, þegar í skömmina var komið
vegna gálauslegs ásetnings, þó vita allir
sæmiiegir bændur, að slíkt er neyðar úr-
ræði, skárra en feliir að vísu, af tvennu
iliu, en tvímæiaiaust tjón engu að síðu.
Hitt er satt, að þótt fyrir mörg góð
ráð og bendingar ýmsra mætra manna
— eg skal aðeins nefna Torfa sál. í Ól-
afsdal og Guðm. Iandlækni Björrisson,
— þá sýnir reynslan að óbrigðult
ráð er enn ófundið gegn þessum land-
búnaðarins höfuðfjanda, fóðurskortinum
og horfeilir.um. F>ó skortir ekki svo mjög
góð ráð, sem hitt að menn fáist tii að
fara eftir þeim. En því til fyrirstöðu
er öllu fremur sá hugsunarháttur, sem
marg umrædd grein er bergrnálið af.
Sem betur fer sýnir reynslan, að mikill
meirihluti bænda er váxinn upp úr
honum, en hinir eru samt ofmargir enn,
sem eru svo skamt komnir í menningu,
að hann á hjá þeim ait of mikil ítök.
Það er þessi hugsunarháttur, sem er
undirrót horfellisins, og þess vegna á
hann ekki að þolast, heidur eiga allir
góðir menn að gera sift ítrasta til að
útrýma honum. Þáð á að »slá því föstu«,
að gálauslegur ásetningur , er glæpur
gagnvart skepnunum fyrst og fremst, en
líka gagnvart sjálfum sér, vandamönnum
og þjóð. Og því aðeins hefi eg talið
verjandi tíma til að fást við jafn ómerki-
lega ritsmíð og hugl. Þ. G., að þáer
eru, eins og áður er vikið að, afsprengi
þess hugsunarháttar, sem á að »uppræí-
ast og í eld kastast.*
En — »Rómaborg var ekki bygð á
eínum degi.« Og þessi hugsunarháttur
verður ekki heldur upprættur á svip-
stundu hjá »ögðunum.« Þess vegna
þurfa þeir aðhald en því þarf að vera
svo hagað, að engum sé bakað tjón að
óþðrfu, með því að skipa þeim að lóga
fénaði á þeim tíma,- sem sláturfjáraf-
urðir eru óseljanlegar og búið að eyða
meira og minna fóðri handa þeim skepn-
um, sem lóga þarf. Það ér einn versti
gallinn á forðagæzlulögunum, að þau
fyrirskipa fyrstu skoðun of seint. Hún
þarf auðvitað að fara fram þegar úr
réttum, svo að bændur geti feugið fult
verð fyrir ait það fé, sem þeir þurfa að
lóga, I öðru lagi þ#rf að borga forða-
gæzluna sómasamlega. Það þarf að vera
hægt að velja úr mönnum tii þess starfa;
það er virðulegt en tímafrekt trúnaðar-
starf, sem velferð heilla bygðarlaga get-
ur nðið á, að sé vel og samvizkusam-
lega leyst af hendi. í þriðja iagi þurfa
þeir,|er sjálfa skortir vit eða vilja til að
setja gætilega á, og ekki vilja hlýða fyrir-
niælum forðagæzlumanna urn ásetning
að hafa nægiiegt ríkt aðhald, svo
að þeim sé eínn kostur nauðugur, að
hlýða forðagæslumönnum. Aðhald !ög-
gjafarinnar hefir reynst lítils eða einskis-
virði. Til mála hefir komið, að gera
ásetningssamþyktir í sveitum; það er
seinfær ieið, og óvíst að hve miklu
haldi kæmi. Þriðja leiðin er sú, sem
stungið var upp á á fundi svarfdælskra
kaupfélagsmanna í vor og samþykt var
þar í einu hljóði að reyna hér og skora
á Kaupfélag Eyfirðinga að taka upp.
Hún byggist á þeirri trú, að kaupfélag-
ið, sem aliur þorri sveitabænda við Eyja-
fjörð er í, geti veitt það aðhald, sem
dugir. Ölium kaupfélagsmönnuni er
kunnugt, að þó að kaupfélagið hafi það
á stefnuskrá sinni, að útrýma skulda-
verzlun, þá er óhjákvæmiiegt fyrir marga
félagsmenn að fá þar lán seinni hluta
vetrar (úr nýári). Og þeir komast
manna sízt hjá að fá slík lán, sem helzt
leggja það i vana sinn, að tefla á tvær
hættur með ásetninginn, því að það er
gömnl og ný reynsla, að þeir sem ekki
eru sjálfbjarga með fóður, eru það ekki
heldur í öðrum efnum. Það eru heyja-
bændurnir en eklci horkóngarnir, sem fé
eiga í inniánsdeild kaupfélagsins — það
er eg viss um, þótt ekki hafi eg séð
skrá yfir þá. Ef kaupféiagið gerði það
að skilyrði fyrir öllum lánveitingum síð-
ari hluta vetrar (eftir nýár) til bænda
þeirra, er ekki eiga fé í innlánsdeild
kaupfélagsins jafnmikið og iáninu nemur
eða meir, eða gætu sett aðra tryggingu
en skepnueign sína, að þeir sýndu vott-
orð forðagæziumanns um, að þéir hefðu
nægiiegt fóður fyrir allan sinn fénað,
hversu hart sem yrði, þá má ætla að
það yrði eitt hið bezta aðhaid, sem feng-
ist gæti í þessu efni. Það sem óttinn
við fóðurskort getur ekki kent mönnum
af þvi að þeir vona að alt slarkist af,
það mundi vissan um að geta ekki
fengið lán, sem þeir ekki komast af án,
geta kent þeim. Og frá sjónarmiði kaup-
félagsins er þetta alveg sjáifsögð ráð-
stöfun. Það er ekkert vit í þvi fyrir
kaupfélag að lána stórfé á hverjum vetri
gegn væntanlegri borgun í afurðum bú-
penings, sem getur verið gjörfallinn
þegar að skuldadögunum kemur. Eng-
inn forsjáil lánveitandi lánar fé gegn
tryggingu í óvátrygðum húsum eða mun-
um, og þó væri áhættan við slík lán
ekki jafnmikil og hún er við lán að vetr-
inum gegn tryggingu í afurðum ófóður-
trygðs búpenings.
Tillögu í umrædda átt var mér og
tveimur merkum bændum, Sigurði Þor-
gilssyni á Sökku og Þórarni Kr. Eld-
járn á Tjörn, falið á áðurnefndum fundi
hér í vor að koma á framfæri við stjórn
K. E., í því skyni, að hún yrði iögð
fyrir deildir kaupfélagsins og tekin í
lög þess, eí fylgi fengisf, sem varia þarf
að efa. í erindi, sem fylgdi með, er
hún ýtarlegar rökstudd, en hér er kost-
ur á, og teknar til athugunar þær mót-
bárur, er okkur gat hugsast að gætu
komið til mála. Hiit var ekki rætt þar,
og verður ekki heldur hér, hvort bænd-
ur geti komist hjá, að tefla bústofni
sínum í hættu með ógætilegum ásetn-
ingi. Sú háskalega viliukenning, að þeir
geti það ekki, er hvervetna gægistfram
í hugl. Þ. G., er sem sé svo fráleit, að
hún er ekki svara verð. Þeir verða
að geta það, og geta það Iíka. Að
halda öðru fram, er ekkert annað en
en gjaldþrotsyfiriýsing fyrir landbúnað-
arins hönd.
Daivík 12. sept. 1920.
Sígurjón fónsson.
Uíi á þekju.
Er það ekkisatt, lesari góður, að hvorí
sem þú fer aðeins út fyrir þfnar eigin
húsdyr, ellegar þú ferðast víða um heim
verða alloft á végi þínum hnakkakertir
menn, sem iita hvorki til hægri né vinstri?
Þeir horfa hátt yfir hversdags umstang-
ið á götunni og stýra eftir ákveðnu
stryki. Ef þú ert svo óheppinn, að þurfa
að hefta för þeirra sem snöggvast og
taka þá tali, verður þú þess var, að
þeim líður illa á meðan, ekki sízt, ef
klæðaburður þinn er Iátlaus og fátæk-
legur og þú ert óframfærinn í látbragði.
Það hefir áhrif á málrórn þeirra. Augna-
ráðið verður þvingað. Það er eins og
eitthvað haldi því til baka. Og þegar
samtalinu er lokið, taka þeir strikið aft-
ur eftir nefinu.
Ef þú ert ekki, lesari, það sem kall-
að er »veraldarvanur«, getur það kom-
ið fyrir, að þér finnist á slíkum stund-
um, sem tilvera þín hljóti að vera glappa-
skot. Þó er að líkindum ekkert út á getn-
að þinn að setja í augum heimsins, og
þú ert skapaður { kross. Þú veizt ekki
annað, en að þú hafir líf og sál eins
og aðrir menn, hafir nokkurn veginn
óflekkaða samvizku, hafir rækt skyidur
þínar, eftir því sem þér hefir verið unt,
og sért, blátt áfram sagt, maður með
mönnum. Þess vegna verður þér und-
arlegt innan brjósts, þegar sú tilfinning
grípur þig frammi fyrir þessum hnakka
kerta manni, að þú hljótir að vera eitt-
hvert óæðra dýr. En vertu stiltur og
hugsaðu þig um. Þú átt vafalaust
marga þfna líka, sem komast i svipað-
an vanda.
Þú hefir að líkindum einhvern tíiria
staðið frammi fyrir einhverjum embætt-
ismanni og borið upp einhverja ein-
feldningslegá spurningu um eitthvað,
sem þér hefir verið ókunnugt um. Hefir
það þá ekki komið fyrir, að þú hafir
fengið útúrsnúning og háðsyrði í stað
svars, sem hafa gert þig ringlaðan og
komið þér í vandræði? Og hafir þú
þá látið í ljós óánægju þína, hefir em-
bættismanninum að líkindum fundist
meiri ástæða til þess að sinna embætti
sínu, heldur en að tala við slíka menn,
sem þú ert.
Og sennilega hefir þú einhvern tíma
átt erindi að reka, þar sem svo kallaðir
höfðingjar eiga húsum að ráða. Og þú
hefir verið svo óheppinn að lenda þar,
sem þú hefir þurft að bíða þess iengi,
að til dyra væri géngið. Og svo hefir
húsbóndinn verið vant við kominn eða
»ekki heima* ellegar hann hefir haft
gesti. Þú hefir verið beðinn að koma
seiiina og þér hefir fundist, að á bak
við orðin liggja, að í raun og veru
væri það skaðlaust, þó þú kæmir ekki
aftur. Og þó þér hafi tekist að Ijúka
erindi þínu, hefir þér fundist á viðmóti
þjónsins, sem til dyra kom, biðinni og
yfiriæti húsbóndans, að fólkið í húsinu
hlyti að vera á öðru tilverustigi en þú
sjálfur. Þér hefir orðið þungt um and-
ardráttinn og orðið því feginn að kom-
ast undir bert ioft.
Þú hefir séð unglinga, sem heima í
sinni sveit hafa verið talin meðaltetur,
fara í skóla, komast í gegnum gagn-
fræðadeild eða verða stúdenta, og þú
hefir orðið þess var, að þeir hafa ekki
getað lengur litið á sveitunga sína sern
jafningja, heldur sem ófullkomnari ver-
ur þeim sjálfum. Þeir hafa fengið nasa-
sjón af þeim hiutum, sein öllum þorra
sveitunga þeirra er ókunnugt um og
þeir li'ta þess vegna á þá sem biinda
menn og fávísa utan þeirra verkahrings.
Ennfremur hefir þú, lesari, rekið þig
á menn, sem eru »útva)dir« í þess orðs
biblíulegu ‘merkingu. Þeir hafa fundið
sérstaka náð fyrir augliti guðs, vegna
þess að þeir játa hina »einu sönnutrú*.
Þeir eru leystir af aiiri synd og eiga
að eins eftir það skrefið óstigið fram
fyrir hásæti drottins, sem liggur um
dyr grafarinnar. Þess vegna líta þeir
á aðra sem villuráfandi menn á. vegi
giötúnar, sem standi þeirn neðar fyrir
augiiti guðs.
Loks hefir þú að sjálfsögðu rekið þig
á búðarlokur, sem hafa álitið það vera
neðan við virðingu sína, að snúast vel
og lipurmannlega við þörfum þínum.
Svona mætti lengi teija. Einstaklinga
af þessu tægi hefir þú vafalaust hitt
oft og víða. Þá er ekki að finna frekar
í einni stétt en annari, þó hér hafi ver-
ið bent á vissa einstaklinga. Dramb-
semin er ekki bundin við stöðu eða
stétt eða ytri kjör nema að sáralitlu
leyti, hekfur á hún rót sína að rekja í
okkar eigið hugskot og hjarta. Ytri
kjörin veita að eins mismunandi að-
stöðu, til þess að beita drambinu.
Hvað er þetta, sem við köllum
dramb?
Eg vildi óska, að þú æitir ekki svona
óskaplega annríkt og að þú mættirgefa
þér tómstund til rólegrar íhugunar. Þá
gætir þú hjálpað mér, til þess að átta
mig á því, hvað drambið er í raun og
veru.
Látum okkur nú sjá. ÓII e)um við
fædd í þenna heim jafnnakin og alls-
laus, og að lokum verður hjá ölium
jafnhátt undir kistulokið. Fyrirhvorug-
an enda lífs okkar sjáum við svo langt
sem cina spönn. Um annað er því ekki
að ræða en bilið milli vöggu og grafar,
stundina. þá, hvort sem hún er lengri
eða skemri. Nú er mannsæfin hverf-
andi brot úr einu augnabliki mannkyns-
æfinnar, og líkami okkar hverfandi duft-
korn í víðáttu alheimsins. Hvernig get-
ur duftkornið, sem um örlítið augnbliks-
skeið er gefin lífsmynd og sjálfstæð
hyggja, fylst drambi? Er það ekki meðal
annars afleiðing af því, að við kunnum
ekki að hugsa utan rúms og tíma?
Þú mátt ekki, lesari góður, álíta, að
eg vilji með þessu gera lílið úr einstak-
lingslífinu og persónuleikanum. Ef við
gætum með skarpari íhugun á þessum
málum, heldur en okkur er tamt að
beita í hversdagsönninni, öðlasí gleggri
sýn út yfir unnvörpin, þar sem hrannir
tímans brotna á strönd eilífðarinnar,
myndi okkur lærast að skilja að mann-
kynslífið er og verður órofin heild frá
eilífð til eilífðar. Og samkvæmt því iög-
máli er hugsunarrétt að álykta, að sú
heild sé einn örlítill liður í annari stærri.
Að tilveran öll hljóti að vera í eöli sínu
samvinnufélag. Ef við komumst að þess-
ari niðurstöðu sjáum við, að engiun
eðlismunur er á gildi einstaldingsins og
giidi heildarinnar. Heildin er því aðeins
traust og óbrigðul, að allir einstakling-
ar séu traustir, og einstakiingarnir mega
sín því aðeins einhvers, að þeir standi
í sambandi við heildina.
Þegar þessa er gætt, verður drambið