Dagur - 22.10.1923, Qupperneq 3

48. tbl.
DAGUR
i n
þvf, hvenær og á hvern hátt skilnað
þeirra bar að höndum. Fyrstu greinir
þess atburðar gerðust 1919 er þeir
buðu sig fram f gagnstæðum flokkum.
En til fulls kvað hann, að þeir hefðu
skilið 2. febr. 1921, er hann flutti
fyrirlestur sinn: >Frjálsir menn f
frjálsu landi.* (M. Kr. leiðrétti að
leiðirnar hefðu skilið fyr, þ. e. á þing-
málafundinum 29. jan. sama ái).
Þá sneri ræðumaður sér að hug-
leiðingum um sjálfan sig og lffið.
Voru þær hugleiðingar bornar fram f
hógværum og kristilegum anda. Állur
meginkafli ræðunnar var einskonar
fræðilestur um skilning frambjóðand-
ans á siðlegri þróun mannsins f gcgn-
um lffið alt frá móðurknjám til þroska-
aldurs. Studdi hann kenningu sfna
með tilvitnunum f ritninguna og önnur
rit. Þetta var sú almenna fræðsla,
sem hann veitti áheyrendum. Mæst
rakti hann sögu sjálfs sfns. Sýndi
hvernig hann hefði f æsku mótast
af þeim iífsskoðunum, sem hann hetði
háldið æ sfðan. Að hann hefði aldrei
haft pólitfsk fataskifti. Eins og per-
sónulegt frelsi hefði verið grunntónn-
inn f lffi sfnu, eins væri pólitfskt frelsi
meginþáttur allra stjórnmálaskoðana
Binna. Ræðumaður gat þess, að hann
væri nú vaxinn til skilnings á sjálfum
sér og sér væri það Ijóst, að hann
væri sjálfum sér samkvæmur f þessum
grundvallaratriðum skoðana sinna og
skilnings á Iffinu.
Siðan komst ræðumaður inn á um-
ræður um jafnrétti, almenn mannrétt-
indi, þegntélagsleg réttindi og lagði
út f mjög margháttaðar og flóknar
útskýringar á samböndum þessara
réttindahugtaka og allskonar freisis.
Kvað vera gerðar tilraunir f heiminum,
til þess að taka fram fyrir hendurnar
á þeim, sem færastir væru um að
ráða iyrir sér sjáifir.
Loks drap frambjóðandinn lauslega
á Landsveizlun og innflutniagshöft að
þvf leyti, sem þær ráðstafanir komu
f bága við lftskoðun hans og stjórn-
málaskoðun,
í ræðulok gerði svo frambjóðandinn
grein fyrir framboði sfnu og taldi
liggja til þess þrjár ástæður. Sú fyrsta
og aðalástæðan væri að losa kjör-
dæmið og þjóðina við svo skaðlegan
mann af þingi, sem hann taldi >ágætis-
manninn« M. Kr. vera orðin nú, vegna
Landsverzlunar og afskifta hans af
veizlunarmálum landsins. Önnur ástæð-
an væri, að fá tækifæri, til þess að
vinna þjóð sinni gagn og láta eitthvað
liggja eftir sig meira en orðið væri,
því það væri »einkennilega lílið.«
Þriðja ástæðan væri sú að nú færi
að halla fyrir sér. Eftir fjögur ár
færi áhuginn að dofna og starfsþrekið
að minka. Hann mundi þvf ekki- bjóða
sig aftur fram, ef hann næði ekki
kosningu nú.
Ræða þessi var ekkert lfk fram-
boðsræðu. Hún var lfkari vfgsluræðu
prestsefnis. Kaupmennirnir urðu held-
ur toginleitir undir henni. Vafalaust
er að þeir hafa átt von á miklu. B.
L kom á landsmálafundinn 8. 1. sum-
ar, >til þess að fræðast* og á lands-
málafundinum fyrra sunnudag kvaðst
hann geyma sitt pund til framboðs-
fundarins og útbýta þá ávöxtunum.
En þegar til kom, hafði hann ekkert
um landsmál að segja f þessari fram-
boðsræðu. Hún var orðaflaumur um
það, sem ætlast var til, að yrði skoð-
að sem Iffsspeki. Og þó ritstj. Dags
geti jafnaðarlega tekið sér það létt,
að ilia sé staðið fyrir málstað kaup-
mannanna, hlaut hann þó að finna til
með þessum vonbitnu mönnum, sem
f stað þess að hlýða á skarpa vörn
fyrir þeirra málstað urðu að hlusta á
torskilda og ruglingslega sjálfslýsingu
frambjóðandans.
Verður nú að fara fljótt yfir sögu.
Til mála tóku á fundinum, auk fram-
bjóðendanna, Þorst. M. Jónsson, Ingi-
mar Eydal, Steinþór Guðmundsson,
Erlingur og Halldór FriðjónsBynir,
Brynl. Tobiasson, Sveinn Bjarnason,
Guðmundur Bárðarson, Kristbjörg
Jónatansdóttir, Valdemar Steffensen,
Stgr. bæjarfógeti, Jón Bergsveinsson,
Jóh. Scheving. Ræður manna er ekki
unt að rebja, þvf það yrði alt of langt
mál. Verður að nægja, að skýra nokk-
uð frá helztu atburðum fundarins, þar
sem mest skarst f odda. Kemur þá f
Ijós að Lfndal og hans menn voru
hraktir i hverju máli svo, að þeir biðu
þess ekki bætur. Þeir, sem veittu
honum lið á fundi þessum, voru Jón
Bergsveinsson, Stgr. bæjarfógeti og
Jóh. Sch.
Jón Bergsveinsson tók upp sinn
gamla þráð, að deila á Landsverzlun.
Taldi skuldir landsins stafa einkum
af henni. Auk þess deildi hann mjög
á bændur landsins fyrir það, að þeir
( gegnum þingfulltrúa sfna, sköruðu
eld að sinni köku, en nfddust á sjá-
varútveginum Blaðraði hann mikið
um óbærilega skatta, jarðræktarlögin
og samvinnulögin, sem bann taldi
hvorttveggja vera stéttalög. Jón fór
hina verstu hrakför, sem verða má.
Erlingur tók upp frá sfðasta fundi
áburð Jóns um óhæfilega álagningu
Landsverzlunar á steinolfu og sannaði
óhrekjanlega að Jón hefði talið verð
umbúða f nettóverði. Krepti Erlingur
að Jóni óþyrmilega og bar á hann,
að hann hefði vísvUandi faríð með
tangar íðlur, íil þéss að falsa málefni.
Jón gat ekki borið þetta af sér og
stóð þvf stimplaður sem vfsvitandi
ósannindamaður frammi fyrir þessum
fjölmenna fundi. Virðist liggja fyrir
Jóni annað tveggja, að segja af sér
þeirri virðulegu trúnaðarstöðu, sem
hann skipar eða reyna að fara f mál
til að rétta álit sitt. Þorst. M. Jóns-
son rak f ágætri og mjög röksam-
legri ræðu ofan f hánn róginn um
þingbændurna. Benti á að hann sjálfur
og aðrir bannmenn úr sveitakjördæm-
unum hefðu fært sjávarútveginum
stærstu fórn, sem unt var, þar sem
var afnám bannlaganna. Hrakti hann
og að öðru leyti fjasmælgi Jóns. M.
Kr. rak ofan f hann öfgarnar um
Landsverzlun og fleira. Hann benti á
að lánin, sem tekin hefðu verið til
verzlunarinnar, hefðu fengist með
4% vöxtum en Landsv. greiddi rfkis-
sjóði 6%. Þar yæri því beinn vsxta-
gróði rikissjéðs 2°/«. Auk þess væri
nú þetta ráð rikissjóðs þvf nær alt
greitt. Hér væri þvf um ótvfræðar
blekkingar og öfugmæli að ræða.
Ingimar Eydal lfkti Jóni við eitt dýr
fyrri jarðalda, risahjðrtinn, sem hafði’’
svo stór horn, að álitið er, að þau hafi
orðið orsök til þess, áð hann varð
aldauða. A flótta undan öðrum dýrum
festi hann sig á hornunum f skóginum.
Ingimar benti á, að Jóni hefði á sfð-
ustu árum vaxið afar stór horn, sem
hann ræki f Landsverzlun við hvert
tækifæri. Að þvf væri nú að reka, að
þessi horn myndu reyndast honum
bættuleg.
Út af fyrirspurn f bannmálinu, sem
lögð var fyrir frambjóðendurna gerðist
það, að Lfndal þóttist vita betur um
ákvæði Spánarsamcingsins heldur en
M. Kr. að þvf er snerti framkvæmd
undanþágu frá bannlögunum. Fór hann
hæðilegum orðum um slfka fáfræði M.
Kr. Aður en M. Kr. tók sér orðið,
til þess að snúa þessu við, eins og
hann gerði síðar, gerði Sveinn Bjarna-
son stutta athugasemd um þetta at-
riði en gagnorða. Llndal reis ekki
upp f því máli aftur og varð að við-
urkenna með þögninni, að hann hafði
verið hinn fáfróði maður.
Stgr. bæjarfógeti tók upp vopn
með Lfndal. Hann talaði um þjóðmál
og einkum fjárhagsmálið Hann fór
með þá fu'ðulegu og óviðurkvæmilegu
fjarstæðu f garð Framsóknarflokksins,
að hann ætti alla sök á ógætilegri
meðferð rfkisijár, þvf hann hefði ráðið
eða haft aðstöðu til að ráða öllu um
þá hluti á sfðustu árum. Þm. kjör-
dæmisins M. Kr. og Ingimar svöruðu
Stgr. svo að hann lét vopnin niður
falla og tók ekki aftur til máls, enda
fór biáðlega af fundi. Hann lýsti af-
stöðu sinni til frambjóðendanna. Kvaðst
ekki geta kosið M. Kr. af þvf að hann
tiiheyiði þessum fjátbruðlunatflokki.
Aitur á móti hafði hann fundið bjá
B L. gremju og sorg yfir léttúðinni
f meðlerð almenningstjár. Allir, sem
þekkja Lfndal, trúa þessu um >gremj-
una« og >sorgina«. Hann er útfalur
á hvorutveggja. En til þarf meira en
þesskonar fjas f heimahúsum. Það þarf
ögn meira af viti á landsmálum, en
kom fram f ræðum B. L. á þessum
fundi. Hinsvegar er ekki nema sann-
gjarnt, að Stgr. geri sig broslegan
vegna Lfndals, þar sem L ndal hefir
áður gert sig hlægilegan vegna Stein-
grlms.
Steinþór Guðmundsson flutti merki-
lega ræðu. Hann tók til athugunar
framboð B. L. f sambandi við hans
eigin sjálfslýsingu. Hann benti á að
samkvæmt skoðun frambjóðandans
sjálfs væri hann ekki nema til fjög-
urra ára. Úr þvf myndi fara að halla
fyrir sér, svo að hann yrði ekki þing-
hæfur. Mú mæltist Steinþór til þess
við þennan háttvirta frambjóðanda,
að hann vildi hugleiða, hvoit ekki
væri hugsanlegt, að hann væri orðinn
of gamall nú þegar. Ræðumanni fanst
ýmislegt f þessari sjáltslýsingu og
skoðunum frambjóðandans benda á,
að hann væri mjög langt á eftir tfm-
anum. í þjóðmálum hefði hann ekkert
til brunns að bera nema eintómar
frelsisútakýringar og slagorð um frelsi,
sem helði átt mætavel við fyrir mörg-
um tugum ára, en sem ættu ekki við
nú. B. L. tók þessari hógværu áminn-
ingu þannig, að hánn steinþagði við
henni.
’ Mjög margar fyrirspurnir voru born-
ar fram og svöruðu frambjóðendurnir
þeim mjög ólfkt flestum. Yrði alt of
langt mál, að greina frá öllum þeim
spurningum og svörum.
Öðrum aðaltilgangi fundsrins þeim,
að kynnast skoðunum frambjóðendanna
á því hver ráð væru tiltækilegust til
viðrettingar á fjárhag rfkis og þjóðar,
var vel náð að þvf er snerti M. Kr.
Kunnugt er að Framsóknarflokkurinn
hefir á stefnuskrá sinni rannsókn á
öllu embættakerfl landsins, samfærslu
og niðurfelling embætta f stórum stfl.
Auk þess vili hann gera róttækar
ráðstafanir, til þess að tryggja efna-
hag þjóðarinnar vlð grunninn þ. e.
koma f veg fyrir, að þjóðin haldi
áfram að taka stjórnlaust og gengd-
arlaust út á viðskiftareikninga sfna er-
lendis. Skoðanir og stefna M. Kr. f
þessum málum er orðin vel kunn.
Aftur á móti hafði hinn frambjóð-
andinn ekkert fram að bera f þessu
efni annað en það, að útgjöld rfkis-
sjóðs þyrfti að minka um 2 milljónir
á ári. En hann benti ekki á eitt ein-
asta ráð til framkvæmda þessum
sparnaði. Petta var síefnuskrá B. L.
í bjargráðamálunum. Það mætti kjósa
fermingardreng á þing upp á svona
stefnuskrá og ekki örvænt um, að' sá
drengur gæti nefnt hærri uppbæð og
ætti þá að sjálfsögðu fremur að ná
kosningu.
Þegar leið á fundinn, var, sökum
mælendafjölda, ræðutfminn takmarkað-
ur við 15 mfn. Eins og gengur var
örðugt að fylgja þessu ákvæði, en þó
bar ekki verulega út af, fyr en Guðm.
Bárðarson tók til máls. Hann var bú-
inn að bfða mjög lengi en hafði mikið
að segja, sem full þörf var á að flytja.
Ræða Guðm. var mjög merkileg en ef
til vill helzti ýtarleg eins, og á stóð.
Guðm. sýndi fram á með Ijósum
rökum að við flyttum inn fyrlr um 8
miljónir kr. vörur, sem auðveldlega
gætu orðið framleiddar f landinu sjálfu,
ýmist vörur þær sjálfar eða aðrar f
þeirra stað. Var þessi ræða svo sterk-
ar röksemdir fyrir stefnu M. Kr. og
Framsóknar f bjargráðamálunum að
kaupmennirnir þoldu illa að sitja undir
henni og fóru að hrépa fram í fyrir
Guðm. Nokkuð bar á þvf að mönnum
þætti Guðm. langorður, einkum fund-
arstjóra, en Guðm. vildi fá að segja
fólkinu skoðun sfna og var áheyrend-
um það þvi ljúfara, sem á leið.
Undir þessum atburðum fór B. L.
að draga að sér athygli fundarmanna.
Þegar Guðm. Bárðarson hafði talað
alllengi framyfir tiltekinn tfma, óð B.
L. að ræðumanni og tók af honum
orðið og hélt sjálfur ræðustúf um það,
að hann þættist vera hart leikinn, þar
sem hann fengi ekki að tala nægju
sfna fyrir fyrirlestrum fundarmanna.
G. B. tók þessu með mestu geðprýði
og þegar B. L. haíði svalað sér, hélt
G. B. áfram og lauk ræðu sinni; Á
meðan gekk B. L. um gólf bak við
ræðumann og var auðsætt, að efni og
lengd ræðu G. B. var honum hin mesta
skapraun.
Þegar G. B. lauk máli sfnu, var
þolinmæði B. L. til þurðar gengin.
G rðist nú sá fáheyrilegi atburður, að
B. L. óð fram að ræðuatóinum og