Dagur - 20.04.1933, Blaðsíða 1

DAOUR
kemur út 6 hverjum fimtu-
degi. Kostar kr. 6.00 &rg.
Gjalddagi fyrir 1. júll.
Gjaldkeri: Arni Jóhanns-
son í Kaupfél. Eyfirðinga.
Afgreiðslan
er hjá Jóni Þ. Þór,
Uppsögn, bundin við ára-
mót, sé komin til af-
greiðslumanns fyrir 1. dos.
Norðurgötu 3. Talslmi 112.
XVI. ár.
Akureyri 20. apríl 1933.
16. tbl.
SamÉnÉit í sveitum.
Tveir Framsóknarmenn, Stein-
grimur Steinþórsson og Sveinbjörn
Högnason, hafa fyrir nokkru flutt
á Alþingi merkilega nýjung i ís-
lenzkri landbúnaðarlöggjöf, sem er
frv. tii laga um samvinnubyggðir i
sveitum.
Helztu aðaldrættir frv. fara hér á
eftir:
1. gr. frv. gerir ráð fyrir 200 þús.
kr. árlegu framlagi. Hluta af þvi
má rikið greiða f landi með fast-
eignamatsverði. Framlaginu skai
verja tii iandkaupa og framkvæmda:
3. gr. Atvinnumálaráðherra skipar
þriggja manna nefnd. Einn nefndar-
maður skal skipaður samkv. tiliög-
um Búnaðarfél. íslands og annar
samkv. till. Búnaðarbanka íslands.
Nefndarmenn skulu skipaðir til
þriggja ára í senn.
Samvinnubyggðanefnd ráðstafar
framlagi ríkissjóðs til samvinnu-
byggða. Hún rannsakar og ákveður
hvar þær skuli stofnaðar. Skal við
þær ákvarðanir fyrstog fremst taka
tiilit til:
a. Landkosta tii ræktunar og beitar.
b. Samgöngu- og markaðsmögu-
leika.
c. Skilyrða til rafvirkjunar eða hag-
nýtingar jarðhita.
d. Að tryggja eftir föngum að
menn, sem kunnugir eru stað-
háttum á hinu fyrirhugaða sam-
vinnubyggðasvæði, vilji mynda
samvinnubyggðafélög samkvæmt
Iðgum þessum og taka landtð
á leigu.
4. gr. Land það, sem samvinnu-
byggðanefnd fær til umráða samkv.
iögum þessum, skal undirbúið
þannig til afhendingar:
1. Fullrækta skai sem nemur 4
ha. lands á hvert býli i væntaniegri
samvinnubyggð, eða sem svarar 4
ha. á hvern télaga i samvinnubúi,
ef samvinnubúskapur er rekinn
samkv. 9. gr.
Ef landið er aðallega ætlað tii
garðræktar i sambandi við alifugla-
rækt, svfnarækt eða annan búrekst-
ur, sem krefst ekki míkils grasiendis,
þarf hið ræktaða land eigi að nema
meiru en 2 ha. á býli eða á hvern
félaga i samvinnubúi.
2. Oera þar girðingar, sem sam-
vinnubyggðanefnd telur nauðsyn-
legar fyrir búrekstur á landinu, þó
eigi svo, að girðingar skifti landi á
miili býla.
3- Leggja vegaðlandi samvinnu-
byggðarinnar, sbr. 2. gr. c. lið þess-
ara laga.
5 gr. mælir svo fyrir, að sam-
vinnubyggðanefnd ákveði býlafjölda
og hversu mikið land skuli fylgja
hverju býli. Leigutaki greiði rikis-
sjóði 8% af grunnverði landsins f
Ieigu árlega,
9. gr. Tilgangur samvinnubyggða-
félags er:
1. Að taka á leigu land, sem
framlagt er og undirbúið samkv.
lögum þessum, og leigja það fé-
lagsmönnum.
2. Að reisa nauðsynleg hús til
fbúðar og búrekstrar félagsmanna
f iandi því, sem þeir leigja af fé-
laginu.
3. Að reka lánsstarfsemi fyrir fé-
lagsmenn sína.
4. Að koma á fót rafvirkjun eða
mannvirkjum tii hagnýtingar hvera-
orku, eða öðrum mannvirkjum til
sameiginlegra afnota fyrir félags-
menn, og annast rekstur þeirra.
5. Að stunda sameiginlega bú-
rekstur (samvinnubúskap) fynr alla
félagsmenn.
Pau samvinnubyggðafélög, sem
stunda vilja samvinnubúskap, skulu
setja sér samþykktir, er hljóti sam-
þykki samvinnubyggðanefndar og
staðfestingu atvinnumálaráðherra.
Um skilyrði til lánveitinga með
rikisábyrgð (allt að 80% af kostn-
aðarverói) eru svohljóðandi ákvæói
í 14. gr':
Félagsmenn í samvinnubyggða-
félagi fá þvi aðeins lán til byggmga
hjá félaginu, að þeir upplylli eitir-
andi skilyrði:
a< Að húsin séu gerð úr varanlegu
efni og eftir fastákveðnum fyrir-
myndum, sem stjórn félagsins
hefir ákveðið og samþ. hafa verið
af samvinnubyggðanefnd.
b. Að húsin séu byggð með föstu
skipulagi (sem þorp) eftir þvf
sem sijórn félagsins nanar ákveð-
ur og samvinnubyggðanetnd
samþykkir.
c. Að félagið annist um byggingu
húsanna að öllu leyti, og séu
þau afhent gegn skuldabréfi með
veði í húsunum, er nemi þeirri
fjárhæo, er búsin kosta umfram
eigin framlög. Pó hefir væntan-
iegur eigandi rétt til að leggja
fram þá vinnu, sem bann hefir
ráð á og nothæf er við bygg-
ingu húsanna.
I greinargerðinni segir m. a.:
Nú er talið sjálfsagt, að skipu-
lagsuppdrættir séu gerðir fyrir kaup-
tún og kaupstaði og framvegis verði
byggt þar eftir föstum, áður við-
teknum reglum.
Frv. það, er hér birtist um sam-
vinnubyggðir, er frumdrættir, sem
stefna að þvi, að framvegis verði
byggðin skipulðgð i sveitum, á sinn
hátt svipað því sem nú er gert í
bæjum og kauplúnum.
Pað, sem fyrir vakir með nýmæli
þessu í landbúnaðarlöggjöf okkar,
eru einkum þau meginatriði, sem
nú skal greina:
1. Að skapa skilyrði til hagkvæm-
ari og ódýrari framleiðsluaðferða
en nú eru, annaðhvort með náinni
samvinnu sjálfstæðra býla i byggða-
hverfum, eða algerðum samvinnu-
búskap.
2. Að skapa sveitafólki aukna
möguleika til þess að mynda eigin
heimili í sveitum, svo að það þurfi
ekki að hrekjast til sjávarþorpa og
kaupstaða.
3. Að tryggja byggðum þessum
afnot af samgöngum og öðrum
menningartækjum, sem nútímalíf
heimtar, en sem eru iitt hugsanleg
f strjálbýli vegna kostnaðar.
4. Að handverk og smáiðnaður
nái að þróast i samvinnubyggðum
og geti orðið til styrktar aðalatvinnu
manna, einkum á vetrum.
Leiðin til að ná þessum tilgangi
er, að hin nýja byggð sé i þorpum.
Við álítum að þorpunum e<gi að
koma upp með samvinnu þeirra,
sem þar vilja búa, og með nokkuð
takmarkaðri aðstoð hins opinbera
og undir eftirliti þess. Aðferðin, sem
viö hugsum okkur, er sú, að ríkið
leggi fram landið og láti leggja vegi
að því, og láti ennfremur rækta
nokkurt land handa hverju býli.
Félögin komi upp byggingum iyrir
félagsmenn og útvegi lán og annist
ennfremur sameiginlegar fram-
kvæmdir, svo sem rafvirkjun, ef til
kemur. Siðan ráði félagsmenn sjálfir,
á hvern hátt þeir reka búskapinn,
þ. e. hvort hann sé rekinn að miklu
eða öllu leyti út af fyrir sig hjá
hverjum einstakling, eða að ein-
hverju eða öllu leyti sameiginlega.
Um þetta atriði álitum við vafasamt,
að binda hendur manna, þó að
ýmislegt mæli með því, að algerlega
sameiginlegur búskapur, með skift-
ingu afurða eftir á, myndi verða
ódýrari.
Við álitum mikilsvert, að ræktun
landsins fari á undan öðrum framkvæmd-
um, svo að búskapurinn á býlunum
geti verið lifvænlegur þegar i stað.
Hinar arðgæfu framkvæmdir vérða
að koma á undan þeim óarðgæfu.
Og mikið veltur á að hægt verði
að finna ódýrt byggingarfyrirkomu-
lag. Æskilegt, að hægt væri að
komast af með mjög litlar bygging-
ar f fyrstu og bæta síðarvið. Ettir-
lit með byggingunum ætlumst við
til að sé mjög strangt, bæði af
hálfu hins opinbera og félaganna,
svo að ekki sé hætta á, að býlin
yfirbyggist méð dýrum húsum.
Menn yrðu að sætta sig við, að
húsin yrðu sem líkust að stærð og
fyrirkomulagi, notuð sú aðferðin,
sem ódýrust telst í hlutfalli við
afnotagildi.
Hverja samvinnubyggð yrði að
miða við ákveðna tegund búskapar
og taka tillit til þess þegar i upp-
hafi, bæði með ákvörðun iandstærð-
ar, beitilanda, býlafjölda og skipu-
lags f byggðinni. Surastaðar yrði
aðallega kúabú, annarstaðar sauð-
fjárrækt (t. d. á Norðausturiandi), á
öðrum stöðum garðrækt eða ali-
fuglarækt. Á hverjum stað verður
fyrst og fremst að miða við þá
staðhætti, sem fyrir hendi eru,
þannig að stunduð sé aðailega sú
framleiðsla. sem bezt borgar sig
með tilliti tif landkosta.
Samvinnubyggðirnar ættu að
keppa að þvf að vera sjálfum sér
nógar. Þar ætti, er stundir líða, að
komast á fót ýmiskonar bandverk
Og iðnaður f smærri stíl í sambandi
við rafmagnið. Pá myndi því að
einhverju leyti varnað, að menn
þyrftu að sitja auðum höndum yfir
vetrartimann.
Af þeim þægindum, sem þetta
fyrirkomulag myndi hafa í för með
sér, mætti margt teija. Par myndi
með tiltöluiega litlum kostnaði geta
verið sfmi til ainota fyrir hvert
heimili, rafmagn til ijósa, suðu og
hitunar (ef ekki væri jarðhiti), dag-
legar póstferðir á hvert heimiii,
sameiginlegt útvarp, ný aðstaða til
menntunar fyrir börn og unglinga,
skilyröi fyrir sameiginleg afnot bóka
— og það sem ekki má gleyma,
aðstaóa til félagsskapar og dægra-
styttingar, sem margt tólk ma leita
eftir til kaupstaðanna.
Karlakórinn Geysir söng í Nýja-Bíó á
annan í páskum. Söng fiokkurinn 12 lög
og varð að endurtaka mörg þeirra, Gunn-
ar Pálsson söng einsöng í tveimur lögum
og ennfremur sungu þeir Gunnar Pálsson
og Hermann Stefánsson tvísöng í einu
laginu. Vigfús Sigurgeirsson aðstoðaði
með flygel undirspili. Þessi söngskemmt-
un Geysis tókst prýðilega, enda fékk
kórinn hinar beztu viðtökur hjá áheyr-
endum. Aðsóknin bar þess vott, að al-
menningur í bænum hefír nú áttað sig á
því, að það er mesta unun að heyra
Geysi syngja. Það var ekki einungis afl
hvert sæti væri skipað, heldur og hvert
s t æ ð i í húsinu. — Geysir endurtekur
söngskemmtun sina á morgun (sumardag-
inn fyrsta) I Nýja-Bió kl. 5 e. h.