Dagur - 05.12.1940, Blaðsíða 2

214
D A G U B
SO. tbL
Fullveldisdagurinn.
í þau 22 ár, sem liðin eru, síð-
an ísland varð fullvalda ríki,
hefir fullveldisdagurinn (1. des-
ember) aldrei áður verið með
sama hætti og að þessu sinni, þ.
e. a. s. ástandið með sjálfstæðis-
mál vort hefir aldrei áður verið
þvíiíkt.
Með hertöku Danmerkur í vor
kom það í ljós, að Danir voru þess
ekki megnugir að fara lengur
með utanríkismál vor; hurfu þau
mál því að öllu leyti í hendur ís-
lendinga sjálfra að fyrirlagi Al-
þingis. Með hertöku Danmerkur
hafði jafnframt það ástand skap-
azt, að konungi íslands var
ókleift að fara með það vald, sem
honum er fengið í stjórnarskránni,
og hvarf því þetta vald undir
ráðuneyti íslands, einnig að fyr-
irlagi Alþingis.
Fyrir rás atburðanna hefir
sjálfstæðismál íslendinga tekið á
sig nýtt gervi á þessu ári: öll
mál íslendinga, þar með talið
konungsvaldið, eru nú í höndum
þeirra sjálfra, 1 fyrsta skipti síðan
hið forna þjóðveldi leið undir lök
á 13. öld.
Eins og málum er nú komið, er
stjórnarfyrirkomulagið í landi
hér fullkominn vísir eða grund-
völlur að lýðveldi, þó að það hafi
enn ekki tekið á sig fast form og
enginn sé forsetinn. En nú er sá
tími runninn upp bráðlega, er ís-
lendingar verða að taka ákvarð-
anir um framtíðarskipun þess
máls og hefja lokaþáttinn í sjálf-
stæðisbaráttu sinni. Það er að
líkindum eingöngu undir sjálfum
okkur komið, hvort síðasti áfang-
inn á þeirri leið verður sigurganga
eða ekki.
Einn atburður hefir gerzt í
landi hér, sem er einsdæmi í
sögu þjóðarinnar. Landið er her-
nurriið af öðrum stríðsaðilanum.
Um leið og sá atburður gerðist,
lofuðu Bretar því, að þeir skyldu
ekki blanda sér í þjóðmálefni ís-
lendinga eða stjórnarfar landsins,
og að setuliðið skyldi hverfa á
brott jafnskjótt og stríðinu yrði
lokið. Og nú hafa þeir á ný end-
tekið og áréttað þá yfirlýsingu
sína á sjálfan fullveldisdaginn
frammi fyrir 'öllum heiminum.
Hernám landsins varpaði
skugga á sjálfstæði þjóðarinnar.
Við óskum að lifa í friði og sátt
við allar þjóðir, en höfum hins
vegar engin tök á að verja hlut-
leysi okkar með vopnum, frekar
en aðrar smáþjóðir gagnvart stór-
veldunum. En fyrnefndar yfirlýs-
ingar þess stórveldis, sem hefir
hertekið land vort gegn vilja okk-
ar, eru ljós í myrkrinu. Við höf-
um enga ástæðu til að ætla, að
loforð Breta verði ekki haldin;
við treystum því að svo verði,
trúum því og treystum að þeir
skerði ekki eitt hár á höfði þjóð-
arinnar að því er til sjálfstæðis-
máia hennar kemur, fram yfir
það tímabundna ástand, sem
hlaut að myndast með hertök-
unni.
Það er mikil hamingja í óláni
okkar að mega treysta þessu,
þegar litið er til annara hertek-
inna smáríkja, sem sífellt eru rof-
in grið á og eiga við miklar hörm-
ungar og kúgun að búa.
Að vísu er til hópur manna hér
á landi, sem einskis óskar fremur
en hinnar verstu sambúðar ís-
lendinga við brezka setuliðið.
Þeir hinir sömu bregða öðrum
óspart um undirlægjuhátt við
Breta. En illa fer þeim að berja
aðra brigzlum í þessu- efni, því
vitanlegt er, að þeir eru sjálfir
hinar auðvirðilegustu sleikjur
gagnvart útlendu einræðisvaldi,
hvort sem þeir nefnast nazistar
eða kommúnistar.
Bækur.
Hjörtur Björnsson frá Skála-
brekku: Sumcir á fjöllum.
Rvík 1940. Útg. ísafoldar-
prentsmiðja.
Bók þessi er minning frá ferða-
lögum um fjöll og óbyggðir. Iiöf-
undurinn hefir ungur heillast af
öræfunum og notað hvert tæki-
færi er gafst til að leita þeirra,
hvort heldur var við vegavinnu
eða skemmtiferðir. Til fjallanna
hefir hann sótt, til að safna sér
forðá af sólskini og birtu til vetr-
arins að því er hann sjálfur segir.
Töfrar öræfanna hafa tekið. hann
föstum tökum, og þeir sleppa
engum, sem þeir á annað borð
hafa hernumið.
Það er raunar ekki lengur orðið
í frásögur færandi, þótt einhver
bregði sér inn í óbyggðir. Fjalla-
ferðir hafa á síðustu árum orðið
tízka, og sem betur fer eru þeir
nú orðið margir, sem leita til
fjallanna sér til hressingar og
sáluhjálpar. En hinir eru einnig
margir, sem þangað fara, mér
liggur við að segja, fyrir siða-
sakir.
Hjörtur Björnsson er enginn
venjulegur ferðamaður. Hann
hefir augun opnari en almennt
gerist fyrir sérkennileik landsins
og náttúru þess. Á ferðum sínum
hefir hann sér það að gamni að
snudda eftir grösum og grjóti og
horfa á berglög í giljum og gjám,
safna steingervingum og skoða
gamlar eyðitóttir. En hann kann
líka að hlusta á klið öræfanna eða
njóta kyrrðar þeirra. Frá þessu
segir hann í bók sinni af meiri
hagleik en títt er um þá, sem
ferðasögur skrá. Víða er. sögnum
og vísum fléttað inn í frásögnina
til fjölbreyttni. Gera má ráð fyr-
ir, að ýsmir kynnu að skrá ná-
kvæmari leiðarlýsingar með fleiri
örnefnum en Hjörtur gerir, og
er þó ýmsan slíkan fróðleik að
finna í bók hans. En hitt hygg eg
fágætt, að skráðar séu jafnsannar
lýsingar af samlífi ferðamannsins
við öræfanáttúruna og þarna. Eg
hefi sjálfur farið um marga þá
staði, sem þarna er getið. Við
lestur bókarinnar hefi eg á ný
notið ánægjunnar af ferðalögun-
um, og mér hefir þótt sem eg
fyndi fjallablæinn anda frá hverri
opnu. Hitt skal eg ekki um dæma,
hvort þeim, sem aldrei hafa um
fjöll farið, finnst eins mikið til
bókarinnar koma.
Höfundurinn er myndskeri að
iðn, en hefir nú verið heilsulítill
um skeið. Mér er ókunnugt um
hver hagleiksmaður hann er í iðn
sinni, en hitt er víst, að hann
kann að halda á penna til jafns
við hvern annan.
Eitt ber þó að víta. Réttritunog
prófarkalestri er svo stórlega
ábótavant að við slíkt er varla
unandi. Eru það hörmuleg lýti á
góðri og skemmtilegri bók.
Jóhann Bárðarson: Áraskip.
Rvík 1940. Útg. Isafoldar-
prentsmiðja.
Þegar „Þjóðhættir“ sr. Jónasar
Jónassonar komu út fyrir nokkr-
um árum, þótti mörgum þar all-
mjög á skorta, að ekkert var þar
um sjósókn landsmanna á liðnum
tímum. Síðan hefir margt birst
um þetta efni, og hefir forlag ísa-
foldarprentsmiðju einkum gefið
út ýmis rit, sem um það fjalla að
meira eða minna leyti, má þar
nefna bækur Hagalíns, Virkir
dagar og Saga Eldeyjar-Hjalta,
Þorlákshöfn I.—II., Frá Djúpi og
Ströndum o. fl. Og enn bætist við
bók sú, er hér skal að nokkru
getið. 1
Áraskip fjalla um skip og sjó-
sókn frá Bolungavík, einni elztu
og mestu verstöð landsins, á árun-
um 1895—1904. En þá leggjast
árabátarveiðar niður en vélbát-
arnir taka við. Höfundurinn er
sjálfur gamall formaður úr Bol-
ungavík, og segir einungis frá
því, sem hann hefur sjálfur séð
og reynt. í ritinu eru lýsingar
af umhverfi Bolungavíkur og
fiskimiðum, en þó einkum lýsing-
ar skipa og sjómennsku. Sá, sem
ekki þekkir til þessara hluta, get-
ur vitanlega ekki dæmt um, hvort
allt sé rétt hermt, en öll ber frá-
sögnin vitni þess, að höfundur
vilji ekki lýsa öðru en því, sem
hann veit sannast og réttast, og
styður hann hvervetna sína eigin
frásögn með öðrum heimildum,
þar sem því verður við komið.
Mun vera óhætt að taka undir
ummæli Ólafs Lárussonar í for-
mála bókai’innar, er hann segir að
„ritið verði mikilsverður skerfur
til þekkingar síðari tíma á þessum
merkilega atvinnuvegi“.
Samt getur lesandinn saknað
ýmislegs einkum um landlífið,
hugsunarhátt og menningu í ver-
stöð þessari. En höfundur hefir
einkum kosið að lýsa skipunum og
sjómennskunni sjálfri. Stuttorð
frásögn er þarna um ýmsa helztu
formenn þessa tímabils, hefðu
þær mannlýsingar mátt vera
lengri og fyllri. Þá er Qg skýrt frá
nokkrum hættu- og svaðilförum.
Sýna þær frásagnir gleggst, að
ekki var heiglum hennt að stunda
sjó frá Bolungavík, og heyja þar
lífsbaráttuna við hamremi nátt-
úrunnar.
Hvervetna skín ást höfundar á
verkefni sínu og á staðnum, í
gegnum frásögnina, og sýnt er, að
hann gætir þess vandlega, að ekk-
ert sé þar sagt nokkrum til
hnjóðs.
Athyglisvert þykir mér það í
frásögn höf., er hann skýrir frá
því að slysum hafi fjölgað við það
að vélbátar komu til sögunnar,
sem hann rekur til þess, að sjó-
mennskunni hafi hnignað. Er ekki
þarna bending til allrar þjóðar-
innar um það að láta ekki hina
vélrænu menningu gleypa sig svo,
að hún gleymi því, sem hún áður
kunni, og henni var nauðsyn í
lífsbaráttunni? Samlíf þjóðar og
lands í þúsund ár hefir kennt
mönnum verklag og varúð, sem
engin tækni getur endurgoldið, ef
það glatast.
Margt mynda er í bókinni, bæði
úr Bolung^rvík, af formönnum og
skipum. En full ástæða er til að
harma það með höfundi, að ekki
(Framhald á 4. síðu).
Ljósmyndasiofan
í GRÁNUFÉLAGSGÖTU 21
er opin frá kl. 10—6.
HVERGI ÓDÝRAR.
GUÐR. FUNCH-RASMUSSEN.
■IWHWlWHtHHWHHi
S Léreft,
W* hvít og rósótt, í miklu úrvali.
a
K
Kaupféiag Eyfirðinga.
Vefnaðarvörudeildin.
■UmHMmHMMIMMi