Dagur - 26.03.1942, Blaðsíða 2

2
Fimmtudaginn 26. marz 1942
Framleiðilan og
Bretavinnan
Verkalýðurinn hrósar happi
yfir því, að vofa atvinnuleysis-
ins hefir verið kveðin niður um
stundarsakir að minnsta kosti.
Þetta er og að vonum. Vinnu-
færir og vinnufúsir menn njóta
jafnan ánægju af því að geta
aflað sér og sínum nægilegs dag-
legs brauðs í sveita síns andlitis.
En sé mál þetta skoðað niður
í kjölinn, slær þó nokkrum
fölskva á þann ánægjueld, sem
hin mikla atvinnuaukning hefir
náð að tendra í hugum manna.
Atvinnuaukningin er sem sé
ekki reist á heilbrigðum grund-
velli. Hún er afleiðing óvenju-
legs, sjúks ástands, sem heimur-
inn er haldinn af nú um sinn, og
flutt hefir verið inn í landið að
okkur nauðugum. Það er hern-
aðaræði stórþjóðanna, sem
veldur aukinni eftirspurn eftir
vinnu.
Óhemjumikið erlent setulið
hefir tekið sér bólfestu á íslandi
og sogar til sín vinnuaflið vegna
hernaðaraðgerða, er hinn út-
lendi her hefir með höndum.
Þessar hernaðaraðgerðir og öll
sú orka, er þær taka í þjónustu
sína, standa utan við hið eigin-
lega þjóðlíf íslendinga og eru
því í raun og v^ru óviðkomandi.
Bretavinnan svokallaða gefur
þjóðinni engin varanleg verð-
mæti; hún gefur einstaklingun-
um, er ganga á mála hjá setulið-
inu, allmikið af seðlaflóði, sem
vekur þá hugmynd meðal
ýmsra, að verkamennimir, sem
vinna hjá setuliðinu, séu á leið-
inni að verða nýríkir. En þeir,
sem þannig hugsa, gæta þess
ekki sem skyldi, að peningaseðl-
arnir eru ekki verðmæti í sjálfu
sér, heldur aðeins ávísun á verð-
mæti. Því aðeins hafa seðlarnir
fullt gildi í lífi handhafa, að
verðmæti skapist í hlutfalli yið
hið aukna seðlaflóð í landinu.
Enginn leggur sér pappírsseðla
til munns til að seðja hungur
sitt, eða klæðir sig í þá til að
hylja nekt sína og verja sig
kulda. En séu nægar matvörur
fyrir hendi og efni í klæðnað,
eru pappírsseðlarnir hæfir til að
afla sér þessara lífsnauðsynja.
Af þessu er það ljóst, að það er
fyrst og fremst framleiðsla
nauðsynjavara, sem allt veltur
á og eru hin sönnu verðmæti.
Án framleiðslu eru peningar
einskis virði.
Eins og áður er sagt, hefir
Bretavinnan dregið til sín gríð-
armikið vinnuafl íslenzkra
verkamanna, svo að atvinnu-
vegir landsmanna eru í hættu
staddir af þeim sökum, einkum
þó landbúnaðurinn. Ástandið í
þeim efnum er orðið svo
ískyggilegt, að ekki er annað
sýnilegt en að framleiðsla land-
búnaðarins dragist að minnsta
kosti mjög samán, eða leggist
jafnvel að einhverju leyti í auðn
vegna skorts á vinnuafli, ef ekk-
ert er aðgjört til varnar því.
Fyrirsjáanlegt er hvernig slíkt
mundi enda. Þegar Bretavinn-
an er um garð gengin, yrði at-
vinnuleysisfjöldinn alveg gífur-
lega mikill, og annar aðalat-
vinnuvegur þjóðarinnar stór-
lamaður. Framleiðslugetannæði
sér ekki aftur fyrr en eftir svo
og svo langan tíma og því til-
finnanlegur skortur á ýmsum
lífsnauðsynjum.
Að þessu athuguðu var það
lífsnauðsyn af stjórnarvöldun-
um að reyna samningaleið við
yfirstjórn brezka setuliðsins um
takmörkun vinnuafls í þágu
hervarnanna. Þessi tilraun mun
hafa borið tilætlaðan árangur.
Hér er ekki um að ræða af-
nám Bretavinnunnar, heldur
takmörkun hennar að svo miklu
leyti, Sem atvinnuvegir þjóðar-
innar þarfnast. Hér var um
tvennt að velja: Annars vegar
ótakmarkaða Bretavinnu og
eyðileggingu framleiðslunnar,
hins vegar takmörkun á vinnu-
afli í þágu hernaðarins samfara
ráðstöfunum þess, að framleiðsl-
an dragist ekki saman vegna
skorts á vinnuafli. Síðari leiðin
hefir verið valin eins og sjálfsagt
var.
En til er svo undarleg mann-
tegund, að hún getur ekki sætt
sig við þetta. Það eru kommún-
istar og að einhverju leyti for-
ystumenn Alþýðuflokksins. Þeir
hafa nú byrjað að æpa á ný um
„kúgun“ verkalýðsins. Þessum
mönnum liggur í léttu rúmi, þó
að atvinnuvegir þjóðarinnar
leggist í auðn vegna skorts á
vinnuafli. Þeim er fyrir öllu
þjónustan við útlent hervald og
vilja jafnvel ganga lengra í því
efni en hernaðaryfirvöldin sjálf.
Ekki alls fyrir löngu töldu þó
kommúnistar þjónustu við her-
varnir lýðræðisþjóðanna hina
verstu smán. Gekk svo allt þar
til að griðasáttmáli þeirra ein-
ræðisherranna, Stalins og Hitl-
I stríðsfréttum útvarpsins í
vetur hefir oft verið getið um að
dílasótt eða útbrotataugaveiki
(typhus exanthemanticus) geis-
aði meðal hermannanna á aust-
urvígstöðvunum og hefði borizt
með þeim til flestra landa á
meginlandi Evrópu.
Sótt þessi er hin skæðasta
drepsótt og þykir mér því rétt
að benda fólki á, hvernig hún
berst stað úr stað og frá manni
til manns, því að vegna hernáms
landsins er ekki alveg loku fyrir
það skotið, að hún geti borizt
hingað.
Sóttvaldurinn er örsmáar ver-
ur, sem nefnast Rickettia pro-
wazeki og berast eingöngu með
lúsinni.
Fatalúsin er aðalsmitberinn,
en sumir telja einnig möguleika
á, að sóttin geti borizt með höf-
uðlúsinni, en mjög mun það
sjaldgæft.
Hverjir eru þá möguleikar á
útbreiðslu dílasóttar hér á Ak-
ureyri og nærsveitunum, ef hún
bærist hingað?
Eg skal ekki svara þessari
spumingu hér, að öðru leyti en
því, að hvað lúsinni viðvíkur
DAGUR
ers, fór út um þúfur. En þá
fylgdu kommúnistar Stalin yfir
í herbúðir lýðræðisþjóðanna.
Nú sýna þeir þjónslund sína og
undirgefni við þann stríðsaðil-
ann, er þeir áður töldu einskis
nýtan og fyrirlitlegan, með því
að meta meira hernaðarþjón-
ustu honum til handa heldur en
velfarnað atvinnuvega hinnar
íslenzku þjóðar.
Áreiðanlega munu Bretar
kunna að meta þessi hamskipti
kommúnista eftir því sem vert
er.
Og margur mundi hafa unnt
Alþýðuflokksforingjunum betra
hlutskiptis en að gerast hlaupa-
tíkur kommúnista, einnig á
þessari braut.
Höfum
fengið
[íyrir dömur:
Undirföt,
Nærföt,
Náttkjóla,
Corselet,
Belti,
Skyrtur,
Buxur,
Hanzka.
jKaupfélag EyfirðingaJ
{Vefnaðarvörudeildin.

;3$S$$3SSS$$$3SSS$S$SS$3SSSS$$$$S$SS$$$$$$S$3$SS$S$S$$$S$SSS$S$SSSSSSSSSSS$S^
sokdreifar.
&SSSSSSSSSSSSSSSSSSSS
»ssssssss$ssssssss:«
„Cott er að eiéa éóða að“.
JJR. STEINGR. bæjarfulltrúi Að-
alsteinsson birtir í ,Verkam“. s.
1. laugardag alllanga hugleiðingu um
húsnæðismál bæjarskólanna og til-
lögur þess efnis, að þegar verði haf-
izt handa um að reisa sambyggingu
handa Gagnfræðaskóla Akureyrar og
Iðnskólanum, og verði Amtsbóka-
safninu einnig ætlað húsnæði þar.
í>á verði og athugað um möguleika á
því að reisa nýja byggingu handa
fyrirhuguðum húsmæðraskóla, en að
öðrum kosti fái skólinn gömlu bóka-
safnsbygginguna til umráða, eins og
sumu kvenfólki hér í bæ virðist svo
mikið kappsmál. Hvergi er annars
getið í grein þessari en að tillögur
þessar séu allar nýjar af nálinni og
runnar undan rifjum bæjarfulltrúans
og flokksbræðra hans þá á stundinni,
og megi kjósendur þeirra félaga bezt
á því marka, hve gott sé að eiga svo
góða og hugkvæmna fulltrúa að í
bæjarstjórn. Eru þá bæði kommún-
istar og nazistar búnir að gera ræki-
legar tilraunir til að slá eign sinni á
málið, sér til pólitísks framdráttar.
Gallinn á þessari rökfærslu er að-
eins sá, að þeir kumpánar eiga ekki
minnsta snefil í þessum tillögum, enda
eru þær vel ættaðar, og ráðandi flokk-
ar bæjarstjórnarinnar höfðu þegar
haft þær til rækilegrar meðferðar, og
voru orðnir sammála um framgang
þeirra, er nefnd grein Stgr. A. var
skrifuð. Höfðu þessir flokkar þá þegar
látið gera tillögu-frumdrætti að
væntanlegri sambyggingu Gagnfræða-
skólans og Iðnskólans og hafið annan
undirbúning að fullri framkvæmd
málsins. En hinir síðustu verða stund-
um fyrstir og mega Stgr. A. og hans
nótar gjarnan reyna að eigna sér bróð-
urpartinn af þessum framkvæmdum,
þótt þeir komi annars á elleftu stundu
i vingarðinn að vinna fyrir skólamál
bæjarins (sbr. til dæmis hinar prúðu
og vmgjarniegu kveðjur þeirra i garð
DæjarsKoianna og starfsmanna þeirra
fyir i vetur.) — iáæjarouar þekkja
vmnubrogo þessarra herra tyrr en i
a^g, og
„því var þó aldrei um Alftanes spáð,
að ættjörðin frelsaðist þar“.
Rödd að vestan.
TWTERKUR Húnvetningur skrifar
J,blaðinu nýlega m.a.: „Ég hefi mik-
ið hugsað um það undanfarið, hvaða
ráð muni bezt til að andæfa ógnar-
valdi Reykjavíkur. Er það að vísu
seint séð, að Rvík er að öllu leyti
vaxin þjóðinni yfir höfuð. Hún er orð-
in meira en ríki í ríkinu. Aðrir hlutar
landsins koma vart til greina, nema
sem hjáleigur höfuðbólsins, þótt ætla
mætti, að á meðan ekki nema VS hluti
þjóðarinnar er þó búsettur þar, að
hinn hlutinn réði nokkru um stjórn
landsins, og áhrifa hans gætti eitt-
hvað. En þegar svo er komið, að
flestir þingfulltrúar dreifðu byggð-
anna eru Reykvíkingar, er allt valdið
dregið þangað. Þetta er þjóðarvoði.
Næstum allar menningarstofnanir
þjóðarinnar eru í Rvík, næstum öll
stærstu atvinnufyrirtækin, allt pen-
ingavaldið, öll áhrifamestu blöðin eru
gefin þar út, miðstjórnir flokkanna
eru þar, eða a. m. k. meiri hluti þeirra.
Og þangað hópast meira að segja allir
peir, sem hæst gala um það, að fólkið
megi ekki ytirgefa framleiðslustörfin
ul sjávar og sveita. — Greindum
oónda varð aö orði, er hann hlustaði
á útvarpstyrirlestur um bunað, emn
af morgum: „Þaö er ekki von, að bú-
skapur Deri sig nú orðið, þar sem
•ainr, sem nokkuö til þess kunna, eru
sezur að í Reykjavut." bennhega
veröur bráðlega reynt lóðurtilraunaoú
«ío /iustursiræti og kynootaou á Arn-
-rnoh, p .e. a. s. Dupen*ngs-kynoótaDÚ.
*-*orar Kynoætur munu nu pegctr 1 iuil-
uin gungi, sioan laretarmr Komu og
overungjurmr ira Ameriku.
n LLT er nú orðið miðað við Rvík:
** Afurðaverð, kaupgjald, neyzlu-
skammtur, tollar og skattar o. s. frv.,
d .s. frv. — allt mælt á sama kvarð-
;nn.--------En hvenær vakna þess-
r % hlutar þjóðarinnar? Líklega ekki
;yrr, en allt vald er af þeim tekið.
Sveitirnar ættu að hefjast handa og
senda þá eina á þing, sem búa vilja
meðal síns fólks. Og þær eiga að
/íeimta sínar stofnanir, a. m. k. frá
Rvík, til sín, t. d. Búnaðarfél. íslands
Drepsóttir,
eru aliíðir fylui(i«kar sfyrjalda
Útbrotatauéaveiki — dílasótt — geisar nú á austurvígstöðvunum og hefir
borizt þaðan til flestra landa í Evrópu. . Veéna hernámsins éetur hún borizt
hinéað hvenær sem vera skal. En hefir hún skilyrði til þess að útbreiðast
hér? — / eftirfarandi érein 'leiðir Jóhann héraðslæknir Þorkelsson rök að
því, að ekki sé loku fyrir það skotið, því að LÚSIN — þessi forni fjandi alls
þrifnaðar og siðlætis, drauéur, sem ekkert ériðland ætti þó að eiéa í nútíma
þjóðfélaéi — er enn á kreiki á meðal vor, miklu víðar en maréan mun éruna.
Lúsin er EINI smitberi þessarar æéileéu drepsóttar, að talið er. Oft var því
þörf, en nú er HOFUÐNAUÐSYN að afmá þennan hörmuleéa smánarblett
af bæjarfélaéinu, sveitunum oé landinu öllu. Oé það er auðvelt verk að aflúsa
allar eftirleéukindur fornrar ómenninéar oé sóðaskapar, ef enéin skerst úr
leik að éera skyldu sína í þessum efnum.
eru útbreiðslumöguleikarnir hér
töluverðir, því að ennþá eru t. d.
hér í bænum talsvert mörg lús-
ug heimili, og er þó einkum um
höfuðlús að ræða, en minna af
r #
fatalús. Uti um sveitirnar mun
ástandið yfirleitt vera svipað, í
sumum hreppum e. t. v. eitthvað
skárra, en annarsstaðar líka
þeim mun verra.
í Barnaskóla Akureyrar eru
kringum 700 börn og hafa á
undanfarandi árum við aðal-
skólaskoðun verið 40—55 börn
árlega, haldin lús eða nit.
Reynslan hefir sýnt, að það eru
yfirleitt sömu börnin, sem lúsug
eru ár eftir ár, og nú á síðasta
vetri voru það rúmlega 20
heimili hér, er áttu böm í barna-
skólanum, sem höfðu verið
haldin lús eða nit síðastliðin 4
ár eða lengur.
Hjúkrunarkona barnaskólans
hefir unnið mikið starf á undan-
förnum árum við hirðingu og af-
lúsun þessara barna í skólanum,
og einnig með því að fara heim
á þessi heimili og leiðbeina hús-
mæðrunum í þessu efni, en erf-
iðlega gengur að aflúsa heimilin
og má ekki búast við varanleg-
um árangri með aflúsun barn-
anna, meðan svo er, því að „at
ósi skal á stemma“.
Hve erfiðlega heimilunum
gengur með að losna við lúsina,
tel eg í flestum tilfellum stafa af
því að ekki sé nægilega mikil
vinna og þolinmæði lögð í þetta
starf af fólkinu sjálfu, og þess
ekki gætt nægilega vel að aflúsa
alla á heimilinu samtímis, en á
einstöku heimilum vantar allan
vilja og áhuga fyrir að losna við
lúsina.
Við beztu lífsskilyrði er æfi-
skeið lúsarinnar 34—40 dagar,
og þenna tíma getur hún eignast
1900—2000 afkvæmi, og má
það teljast álitlegur hópur. Lús-
in verpir eggjum er nefnast nit
og eru egg þessi frá 7—10 daga
að klekjast út, og fer tímalengd-
in nokkuð eftir því hitastigi,
sem umhverfið hefir, þ. e. fljót-
ast klekjast þau út við 35°—
37°, en við lægra hitastig tekur
þessi þróun lengri tíma.
Eggin (nitin) eru kleedd