Dagur - 14.02.1946, Blaðsíða 2

2

D A G U R
Fimmtudaginn 14. febrúar 1946
„Nýsköpun"
Sér eignar smali fé, j>ó að enga
kindina eigi.
Nokkuð á annað ár hefir
[>i iggja i'lokka-stjórnin gumað af
nýsköpunarafrekum sínum eða
látið blöð sín gera J:>að. M. a.
hafa stjórn'arblöðin gengið svo
langt í lofi sínu um stjórnina, að
j>au liafa eignað henni fram-
kvtemdir, sem hún á engan hátt
hefir átt frumkvæði að. Má Jrar
fyrst nefna búvélakaup bænda,
sem j>eir sjálfir hafa brotizt
í og hrundið í fram-
kvænicl af eigin ramleik.
Bera j>essi stórfelldu búvélakaup
vott um mikinn framfaraáhuga
bændastéttarinnar og hrinda eft-
irminnilega níðskrifum komm-
únistans Halldórs Kiljan Lax-
ness og uppgjafanazistans Páls
Kolka um bændur og atvinnuveg
j>eirra.
IJrn síðustu áramót minntist
Hermann Jónasson á búvélakaup
]>essi, fór um j>au lofsamlegum
orðurn og taldi j>au lieilbrigða
nýsköpun, sem framkvæmd væri
af' bændunum sjálfum og félags-
samtökum þeirra. Við j>essi um-
mæli H. J. rak Morgunblaðið
upp skjáinn og mælti á þessa
lund: Hermann Jónasson er far-
inn að bera lof á nýsköpun
stjórnarinnar! Þannig telja
stjórnarblöðin allt framtak ein-
staklingsins og félaga hluyi af
nýsköpun stjórnarinnar, þó að
hún hafi engan hlut átt }>ar að
máli. Má um þetta ségja: Sér
eignar smali fé, þó að enga kind-
ina eigi. Líklega endar j>essi
ásókn stjórnarblaðanna, að eigna
stjórninni annara verk, á því, að
ekki verður svo byggt vanhús í
sveit, að stjórnarliðar bendi ekki
á það og segi: Sjáið nýsköpun
stjórnarinnar!
Þá eru bátakaupin í Svíþjóð,
sem stjórnarblöðin telja einn
þátt í nýsköpunarframkvæmd-
um núverandi ríkisstjórnar. En
sá hængur er þó þar á, að það var
fyrrverandi stjórn, sem undirbjó
það mál, og er J>á núverandi
stjórn ekki annað að J>akka en
að hún eyðilagði ekki þann und-
irbúning.
Otrú á „nýsköpun“
stjórnarinnar.
Stjórnin ætlaði upphaflega að
hefja nýsköpun sína á sjávarút-
veginum. Framkvæmdirnar eru
þær, að hún hefir fest kaup á 30
rándýrunt togurum í Bretlandi
og stendur fyrir innanlandssmíði
á allmörgum vélbátum, sem
verða miklum mun dýrari en
hægt var þá að-fá frá Danmörku,
og er það eðlilegt vegna dýrtíðar-
innar, er hér ríkir og stjórnin
hlynnir að. Það ervað vísu mikils-
vert að afla sér nægrá og góðra
framleiðslutækja, en þó því að-
eins að hægt sé að reka þau halla-
laust, og að við getum reynzt
samkeppnisfærir mieð sölu fram-
leiðslunnar. Einstaklingar eru
ekki ginnkeyptir fyrir að leggja
út í þá framleiðslu, sem þeir hafa
litla eða enga von um að hagnast
á, og er þeim það ekki láandi,
ekki sízt ef þeir búast við hallæ-
rekstri.
En hvernig eru nú horfurnar
um þessa „nýsköpun“ stjórnar-
innar? Það er komið í ljós, að
stjórnarinnar
einstakjingarnir og félög ein-
staklinga hafa ótrú á henni. Af
20 togurum, sem Reykjavíkur-
bær hefir ákveðið að kaupa, hef-
ir honum tekist að selja í orði að-
eins 6—7. Reykjavíkurbær er því
neyddur til að gera sjálfur út 13
— 14 |>eirra. Sýnir J>etta átakan-
lega vel ótrúna á „nýsköpun-
inni“. Jalnvel útgerðarfélag for-
sætisráðherra „nýsköpunar“-
stjórnarinnaj, Kveldúlfur, þorir
ekki að kaupa nema einn togara,
þó að lélagið eigi andvirði 3—4
togara, sem J>að hefir selt, og
muni að auki eiga digran ný-
byggingarsjóð, sem J>að hefir
safnað .að undanförnu vegna
skattaívilnana. Sama er að segja
um annað stórútgerðarfélag,
Alliance. Það þorir ekki að
kaupa nema einn togara. Óttinn
við hallarekstur er svona vak-
andi í þessum útgerðarfélögum.
Er það í meira lagi grátbroslegt,
að Ólafur Thors og aðrir máttar-
stólpar Sjálfstæðisflokksins skuli
hafá svo mikla ótrú á sinni eigin
„nýsköpun", þegar hún ber að
þeirra eigin dyrum, og þrátt fyr-
ir ]>að að Mbl. segir, að hún sé
grundvöllur að góðri fjárhags-
legri afkomu manna.
Sjávarútvegurinn átti að vera
hin græna* grein í nýsköpun
stjórnarinnar. í þess stað er nú
svo konrið að útvegurinn dregst
saman. Vélbátaútvegurinn á í
vök áð verjast, og það eru orðin
mestu vandræð,i að fá menn á
bátana. Einstaklingar fást ekki
til að gera út hina nýju togara af
ótta við taþrekstur. Kaupstaðirn-
ir neyðast til bæjarreksturs að
einhverju leyti, til þess að verjast
atvinnuleysi, þó að búizt sé við
hallarekstri, og er J>að afsakan-
legt örþrifaráð, en alls staðar
gægist út óttinn við J>essa ,,ný-
sköpun" atvinnuvegarins, jafn-
vel hjá þeim, sem bæjarútgerð
eru fylgjandi. Forkólfar Sjálf-
stæðisflokksins, sem jafnan hafa
bannsungið allan opinberan at-
vinnurekstur, hallast nú að hon-
um og liafa auðsjáanlega misst
tfúna á einkaframtakinu, sem
J>eir áður hafa lofsungið sem
hinn eina haldkvæma grundvöll
atvinnuveganna.
Öll „nýsköpun" strandar á skeri
dýrtíðarinnar.
Ottinn við nýsköpun stjórnar-
innar, sem kemur fram; í því, að
útgerðarmenn og sjómenn eru
að verða fráhverfir því að stunda
atvinnuveg sinn, af því þeir hafa
misst trúna á honum sem arðbær-
um rekstri, á sér dýpri rætur en í
fljótu bragði virðist. Þær rætur
er að rekja þl sjálfrar fjármála-
stefnu stjórnarinnar og ]>eirra
flokka, sem styðja hana, dýrtíð-
ar- og verðbólgustefnunnar. —
Meðan ekki er unnið að því að
lækka dýrtíðina, verða allar um-
bætur svo dýrar, að þær standa
ekki undir sjálfum sér, verða
óarðbærar. Þetta finna menn,
ýmist sjálfrátt eða ósjálfrátt.
Eram,sóknarmenn sáu þetta fyrir
og hafa aldrei þreytzt á að skýra
það fyrir öðrum, að umbætur
atvinnúveganna, blómstrandi at-
vinnu- og framleiðslulíf, gæti
ekki orðið samferða dýrtíðar-
stefnu stjórnarinnar; nýsköpun
atvinnuveganna hlyti að stranda#
á dýrtíðarskerinu. Stjórnin og lið
hennar hefir kallað þessa kenn-
ingu Framsóknarmanna „svart-
sýni“, „barlóm“, „steinrunnið
afturhald", f jandskap gegn f'ram-
förunum" og öðrum álíka virðu-
legum nöfnum. En nú er sjálfur
raunveruleikinn að koma til sög-
unnar og tekinn að opna augu
þeirra, sem trúað hafa á gaspur
stjórnarklíkunnar um! blessun
dýrtíðarinnar. Jafnvel harðsvír--
aðir fylgifiskar stjórnarstefnunn-
ar eru farnir að viðurkenna, að
Framsóknarmenn hafi liaft rétt
fyrir sér. Skulu hér tilfærð nokk-
ur dæmi ]>essu til sönnunar:
Eins og skýrt var frá í síðasta
tbl. nefnir Jón Blönda.l, hag-
fræðingur og bæjarfulltrúi Al-
þýðuflokksins í Reykjavík, fjár-
mála- og dýrtíðarstefnu ríkis-
stjórnarinnar fjárgladfrastefnu, er
leiði hröðum skrefum í áttina til
hruns, atvinnuleysis og fátæktar.
Fyrir J>essu færir hagfræðingur-
inn skýr rök. Ritið Utsýn, sem
AlJ>ýðuflokksmenn standa að,
flytur grein, sem hnígur í sömu
átt. Það er því sýnilegt, að hinir
gætnari og greindari menn Al-
þýðufl. skilja og viðurkenna,
livert stjórnarstefnan leiðir, og
munu æ fleiri í þeim flokki fá
augun opin í þessum efnuml, eft-
ir því sem staðreyndirnar tala
skýrar.
Þá liefir trúnaðarráð verka-
mannafélagsins Dagsbrún í Rvík
fyrir nokkru kveðið upp úr með
J>að, að þrátt fyrir allar grunn-
kaupshækkanir veitist verka-
mönnum æ erfiðara að framfæra
l'jölskyldur sínar, og viðurkennir
ráðið þar með, að dýrtíðin gleypi
allar kauphækkanir og meira til,
enda bendir trúnaðarráðið á, að
æskilegustu ráðstafanirnar væru
í því fólgnar, að kaupmáttur
launa yrði aukinn, svo að liver
krónan nýttist betur, en J>að er
hi ðsarífa og að kekka dýrtíðina.
Það er athyglisvert, að að J>essu
ráði standa kommúnistar í trún-
aðarráðinu. Þeir hafa ]>ví fallizt
:i skoðanir Framsóknarm&nna
um bölvun dýrtíðarinnar fyrir
verkamenn, en fram undir þetta
liala talsmenn- stjórnarflokk-
anna stimplað Framsóknarmenn
„fjandmenn alj>ýðunnar" lyrir
Jiessar skoðanir.
Hér um má segja, að jafnvel
blindir fá sýn.
Þá er ekki úr vegi að minna á,
hvernig aðalstuðningsblað stjórn-
arinnar lýsti ástandi atvinnuveg-
anna eftir síðustu áramót. Mbl.
farast svo orð um kröfur Dags-
brúnarmanna um bætt launa-
kjör: ,,.... samtímis sem ]>essar
kröfur eru gerðar, er viðhorfið
þannig hjá bátaútvegi lands-
manna, að vafasamt er, hvort
nokkur Jleyta fer á sjó á vertíð
þeirri, sem nú fer í liönd. Von-
andi tekst þó ríkisstjórninni að
greiða þannig úr þessum málum
til bráðabirgða, að eigi komi til
stöðvunar. Þó er allt í óvissu um,
hvort menn fáist á bátana. Og
l'ullvíst er, að verði enn hert á
kröfum landmanna, rekur að
því, að enginn niaður fáist á
fiskibátana.“
Þetta er nú vitnisburður Mbl.
um árangurinn af „nýsköpun"
st jórnarinnar til handa sjávarút-
veginum. Aðeins veik von um að
S y n d
Hin síðustu ár heyrist oft tal-
að um bókajlóð, óg jafnvel
syndalfóð, í sambandi við ]>au
feikn og undur, sem út er gefið
al bókum.
Einn þeirra rithöfunda, sem
flestum og stærstum elfum veitir
út í þennan syndanna Stórasjó,
er Guðmundur Hagalín.
Með mjög stuttu millibili hafa
komið út ef'tir hann þrjár bæk-
tir: Förunautar, sem er safn af
sogum, Móðir ísland og Kon-
ungurinn í Kálfskinni.
Eftir útkomu síðastnefndu
bókarinnar gat einn blaðamaður
]>ess, að bækur Hagalíns væru
orðnar 23 (ef eg man rétt) og
dáðist mjög að afrekinti.
Um tvær fyrrnefndu bækurn-
ar er ]>að skemmst að segja, að
þar er ekkert að hafa annað en
útþynningu á því, sem skáldið
hefir áður sagt eða skrifað, þar
af leiðandi eru sögurnar |>ví leið-
inlegri, því lengri, sem þær eru.
Konungurinn á Kálfskinni er
löng saga, þanin yfir 519 stórar
síður og letrið smátt. Hún gerist
að mestu í gamalmennahæli, og
persónurnar því flestar gamalt
fólk, milli 10 og 20 að tölu.
Þó þetta fólk sé umíkomulaust,
aldurhnigið og hrörnað, ]>á læt-
ur ekkert nærri, að það geti ver-
ið sönn og rétt heildarmynd,
sem þarna er dregin upp. Það er
ýmist ræflar og aumingjar frá
fyrstu gerð, eða þá ruglað og af
sér gengið. Það er öfundsjúkt,
brennur af forvitni hvað um ann-
ars liagi. Afbrýði, losti og laus-
læti ólgar í blóði þess, og þó
einkum kvenfólksins. Það stend-
ríkisstjórninni takist að greiða
svo úr vandanum TIL BRÁÐA-
BIRGÐA. að eitthvað af fleytun-
um komizt á llot. En hvað tekur
svo við, Jregar bráðabirgðastund-
in er liðin hjá? Ef þá verður enn
hert á kröfum landmanna — og
enginn vafi er á að svo verður,
ef stjórnarstefnunni er haldið
áfram óbreyttri — ]>á fæst enginn
á l iskibátaná, og þá kemst auðvit-
að engin fleyta á flot, segir Mbh
Ömurlegri lýsing á endalykt-
um „nýsköpunarinnar” verður
ekki gefin.
í bæjarstjórnarkosningum
]>eim, sem nýlega eru um garð
gengnar, tapaði Sjálfstæðisflokk-
urinn meirihlutanum í þremur
helztu útvegsbæjum sunnan-
lands, Vestmannaeyjum, Kefla-
vík og Akranesi.og missti einnig
fylgi í Neskaupstað, Seyðisfirði,
Ólafsfirði og víðar. Hver er or-
sökin? Mun hennar ekki að leita
í „fjárglæfrastefnu" ríkisstjórn-
arinnar, sem Jón Blöndal nefnir
svo?
En stjórnin situr við sinn keip
og kvikar ekki frá dýrtíðar- og
verðbólgustefnu sinni. Hún
mun ætla að láta reka á reiðan-
um fram yfir næstu kosningar til
Al}>ingis. Jón Blöndal segir, að
grundvallarregla fjármálastefnu
stjórnarinnar virðist vera: Flýt-
ur á meðan ekki sekkur; en ]>á er
hitt jafnöruggt: Sekkur þ'að, sem
ekki getur flotið.
Og stjórnarskútan getur ekki
flotið lengi úr þessu. Hún er
J>egar farin að taka miklar dýfur.
a f 1 ó ð
%
ur löngum á hleri og snuðrar
um nætúrheimsóknir.
Meginefni sögunnar xer svo
samtöl, sem oft eru svo lönt>, að
>au eru teygð yfir margar sam-
íeldar síður.
Kennir J>ar alls J>ess, er mest
öprýðir talað mál og ritað: Blót
og ragn, klárn eða dy.lgjur í þá
átt, leiðinlegir orðakækir, }>ar
sem þrástagast er á alls konar
vitleysu, útlendar slettur, or.ð-
skrípi og hvers konar hrognamál.
Allt sögufólkið er meira og
minna óvirðulegt og lítilsiglt.
Efni bókarinnar er lélegt, hitt er
J>ó verra, hvernig með það er
f'arið.
Hvorki þessi bók, né hinar
tvær, sem eg nefndi, fullnægja
þeim lægstu kröfum, sem gera
verður til skáldsagna, að þær
veiti lesandanum stuniargaman.
Tilgerðarlegur / stíll, hóflaus
mærð og bragðlaus orðaflaumur
reynir svo á þolinmæðina, að eg
er sannfærður um, að margur
kastar bókinni áður en hún er
lesin til enda. Þetta er ekki tóm
ágizkun, J>ví að mér er kunnugt,
að svo hafa ýmsir gert.
Afkáralegur stíll Hagalíns
virðist einkum sprottinn af löng-
un til að færa frásögnina í kát-
legan búning, en fyndnin kafnar
í orðafjöldanum og allt fer í
liandaskolum, J>ví að skop, sem
engan kætir, missir marks og
verkar öfugt við það, sem ætlast
er til.
Guðm. Hagalín fékk allmikið
hrós fyrir Sturju í Vogum, enda
verðskuldaði hann það, jafnvel
þó eitt og annað mætti með rök-
uni finna að sögunni. En þar
voru vel gerðar persónur og
hvetjandi manndómsblær yfir
bókinni. En skáldsögur, sem síð-
an hafa komið frá þessum höf-
undi, vitna allar um hnignun.
Nú kann einhver að segja, að
máli mínu til stuðnings hefði eg
átt að vitna til einstakra orða
eða m,álsgreina. En það er þá
hægt þótt síðar verði. En þeir,
sem lesið hafa fjögur síðustu
skáldrit G. H. munu ekki æskja
þess.
Fróðlegt væri að vita hvað ]>eir
menn, sem úthluta.fé til rithöf-
unda leggja einkunt til grund-
vallar við skiptingu fjárins.
Skyldu þeir meta mest lengd og
fyrirferð bókanna? Ef þetta er
svo, þá er hægra að skilja Haga-
lín og aðra þá er svipaða elju
sýna við að teygja lopann.
Eg hefi skrifað þessar línur
vegna J>ess, að eg lít svo á, að
fram þurfr að koma mjög al-
mennar raddir, þar sem lýst sé
andúð á lélegasta bókaruslinu,
sem nú er hampað og hossað og
skorað á fólkið að kaupa og lesa.
Og þeir eru margir meðal rit-
höfunda og J>ýðenda, sem þyrfti
að taka í lurginn á.
Það er meiri storkun én svo,
að hægt sé að þegja við, að sjá og
heyra skjallið og skrumið, sem
nú er birt í blöðum) og útvarpi,
iim sunit ]>etta bókadót.
22. janúar 1946.
Þorl. Marteinsson.