Dagur - 14.03.1946, Blaðsíða 2

DAGUR
Fimmtudagur 14. marz 1946
Sleggjudómar Br. S.
Bragi Sigurjónsson er orðinn
allfyrirferðarmikill rithöfundur
í Alþýðumanninum. í síðustu
viku skrifar hann nær 5 dálka
grein í blaðið um stjórnmála-
ílokkana í landinu, og eins og
góðum flokksmanni sæmir hefur
hann margt og mikið út á jrá að
setja, nema Alþýðuflokkinn;
hann er ágætur að hans dómi!
Að vísu er ekkert frumlegt í
þessu skrafi Br. S. uni flokkana,
iast um andstæðingana og lof
um hans eigin flokk eins og
gengur og gerist í blaðaskrifum.
Hverjum þykir sinn fugl fagur,
segir máltækið, og er Br. S. eng-
in undantekning í því el'ni.
Bragi finnur það einkum að
Framsóknarflokknum, að hann
sé „orðinn æ íhaldssamari". Máli
sínu til sönnunar nefnir hann
það, að flokkurinn styðji verzl-
unarstefnu kaupfélaganna.
Mega það teljast nokkur býsn,
að maður í stjórn kaupfélags
eins hér um slóðir skuli telja
fylgi flokks við stefnu kaupfélag-
anna ljóð á flokknum. Þess ber
og að geta, að það er ekkert nýtt
fyrirbrigði, að Framsóknarflokk-
urinn styðji stefnu og starf kaup-
félaganna, því að þetta hefur
fiann gert frá upphafi vega sinna
A tveimur stöðum í grein
sinni minnist Br. S. sérstaklega á
starfsemi kaupfélaganna og það
allt annað en í vingjarnlegum
tón. 1 fyrra skiptið farast honum
svo orð, að kaupfélögin, ,,sem í
upphafi voru samtök fátækra
bænda, en eru itú víðast hvar
orðin að verzlunarvaldi, sem al-
menningur hefur engin áhrif á,
hvað stjórn og rekstur snertir,
nema á pappírnum. (Leturbr.
Br. S.).
Síðan ræðir greinarhöfundur
nokkuð um efnaða bændur, sem
nú ráði einir lögum og lofum í
kaupfélögunum, en fátækir
bændur ráði þar engu. 1 þessu
sambandi er talað um „stór-
bændur“ og „kaupfélagsklíkur",
„sem dælt hafa eitri íhaldssemi
sinnar yfir bændastéttina“.
Mikið er nú tekið upp í sig
og spýtt mórauðu!
Tilgangurinn er auðsær.
Hann er sá, að kljúfa bænda-
stéttina í tvær fylkingar: öðrum
megin hina efnaðri, hinum meg-
in þá fátækari. Hinum fátæku á
svo að telja trú um, að þeir séu
kúgaðir af þeim ríku og fái engu
að ráða. Sniðuglega er nú haldið
á spilunum! Hver veit nema
með svona löguðum áróðri takist
að veiða nokkrar fátækar bænda-
sálir til fylgis við flokk Braga
Sigurjónssohar?
Hvernig sem það kann að tak-
ast, þá er það sýnilegt, að mikill
veiðihugur er nú í Br. S.
En hvað er svo satt í öllu
þessu, sem Bragi ber á borð?
Gjörókunnugir kaupfélags-
málum gætu ekki annað álitið af
orðum Br. S. einum, en að í
kaupfélögum gilti sú regla, að
atkvæði kaupfélagsmanna bygð-
ist á verzlunarumsetningu þeirra
o?; innstæðueign, þannig að at
kvæði hins efnaða gilti meira en
jress fátæka. Auðvitað er þetta
svo fjarri öllttm sanni, sem nokk-
uð getur verið.
Fullkomið jafnrétti allra kaup-
félagsmanna á aðalfundum, sem
hefur æðsta úrskurðarvald í öll-
um félagsmálum, er tryggt á eft-
irfarandi hátt:
Fulltrúaráð, til að fara með
jretta æðsta úrskurðarvald, skipa
kjörnir menn heima í kjördeild-
ttm til eins árs í senn.
Auk þessa er öllum félags-
mönnum heimilt að koma á full-
trúafundi, og hafa þeir þar mál-
frelsi og rétt til að bera fram til-
lögur.
Aðalfundur kýs félagsstjórn-
ina. Stjórn og framkvæmd fé-
lagsmála niilli funda er í hönd-
um stjórnarinnar. Stjórnin ber
ábyrgð fyrir aðalfundi á stjórn-
arstörfum sínum.
Aðalfundur kýs tvo endur-
skoðendur til Jress að rannsaka
öll reikningsskil fyrir félagsins
hönd. Þeir eru trúnaðarmenn
allra félagsmanna.
Það mun erfitt að koma auga
á, hvernig hægt er að tryggja
betur en hér er gert lýðræðislegt
fyrirkomulag innan kaupfélag-
anna eða svo, að það fái notið
sín betur. Atkvæði hins fátæk-
asta er jafngilt atkvæði hins rík-
asta.
Þrátt f'yrir þetta staðhæfir Br.
S., að almenningur hafi ekki
lengur neitt að segja í kaupfé-
lögunum. Það séu bara efnuðu
bændurnir, sem ráði þar öllu.
Samkv. þessari staðhæfingu er
ekki snefill af lýðræði til í kaup-
félögunum.
F.f Bragi sér einhver ráð til að
bæta úr þessu, því bendir hann
j);í ekki á þau ráð? Það gerir
hann ekki. Hvað veldur? Það
mun Jró ekki stafa af jrví, að hér
sé aðeins um blekkingartilraun
að ræða frá hans hendi?
Br. S. virðist vera talsvert í
nöp við efnuðu bændurna í
kaupfélögunum, jrað sé munur
eða á þeim gömlu og góðu dög-
um, Jregar félögin voru „samtök
fátækra bænda“. Það voru nú
ekki allt sárfátækir bændur, sem
stóðu að kaupfélögunum í upp-
hafi, en hitt er víst, að kjör
bænda hafa jafnazt mikið síðan
og ekki hvað sízt fyrir starf kaup-
félaganna. Efnaðir bændur hafa
alltaf verið mikils virði í kaupfé-
lögunum, ekki sízt á meðan sam-
ábyrgðin var þeim mikil nauð-
syn. Hallgrímur Kristinsson seg-
ir í Tímariti kaupfélaganna í
apríl 1907, að samábyrgð félags-
manna sé góð trygging fyrir lán-
um, en hversu mikil trygging
hefði sú samábyrgð verið, ef allir
félagsmenn hefðu verið bláfá-
tækir aumingjar? Það vantaði
heldur ekki, að andstæðingar
kaupfélaganna, er vildu sundra
þeim, brýndu það fyrir efna-
bændum, hve samábyrgðin væri
þeim hættuleg, því að fyrst yrðu
þeir rúnir inn að skyrtunni,
þegar til hennar Jjyrfti að taka.
Bændur létu ekki Jtessar ögranir
og sundrungarviðleitni fjand-
manna kaupfélaganna á sig bíta.
•
Síðara atriðið í grein Br. S„
sem hér verður minnzt á, er á
jressa leið:
„Fátæk al|iýða til sveita (let-
urbr, Br. S.) er farin að sjá
gegnum blekkingavef „kaupfé-
lagsins okkar“, sem hefur gleymt
með öllu sínu upprunalega
hlutverki, að afla almenningi ó-
dýrrar vöru“.
Það er mikill misskilningur,
ef ekki annað verra, að K. E. A.,
sem greinarhöf. sýnilega sendir
þessa ör, hafi gleymt þessu upp-
runalega hlutverki. Það er vel
minnugt þess, að fyrstu 20 árin
af starfsæli sinni starfaði jrað
sem pöntunarfélag, og allan
þann tíma lagði það megin-
áherzlu á að hafa útsöluverð
vara sem allra lægst.
En félagar í K. E. A. eru ekki
síður minnugir á hitt, hvað
reynslan leiddi í ljós um þessa
starfsemi. Þrátt fyrir mikið
gagn, sem félagið gerði á jæssu
tímabili, var skipulag þess svo
gallað, að jrað bar í sér sitt eigið
dauðamein. Síðustu ár þessa
tímibils fór viðskiptavelta jress
stöðugt minnkandi, og ef svo
hefði haldið áfram, hlaut fljótt
að því að koma, að félagið hyrfi
úr sögunni.
Þáð var hamingja félagsins, að
um þessar mundir hafði það
eignast nýjan foringja, er hafði
til að bera eldmóð áhugans sam-
fara frábærri hugkvæmni. Þetta
var Hallgrímur Kristinsson. Að
frumkvæði hans breytti félagið
skipulagsháttum sínum árið
1906. Var jiá tekið upp fyrir-
komulag það, sem kcnnt er við
Rochdale, og sem í aðalatriðum
er á jrá leið, að hafa opna sölu-
búð og miða útsöluverð varanna
við venjulegá dagprísa, en skipta
svo ágóðanum af verzluninni
við hver reikningslok á milli fé-
lagsmanna að réttri tiltölu við
vörukaup þeirra. Ennfremur að
safna nokkrum hluta verzlunar-
ágóðans í sjóð til tryggingar
starfseminni. Þetta skipulag hef-
ur hvarvetna gefizt vel, hefur
orðið lyftistöng kaupfélaga og
aðalgrundvöllur um heim allan.
Hallgrímur Kristinssön ræðir
um þessa skipulagsbreytingu í
Tímariti kaupfélaganna 1907
og segir jxar m. a. eftir að hafa
lýst því, að Kaupfélag F.yfirð-
inga hafi verið að ganga afturá-
bak á undanförnum árum:
„Eyfirðingar stigu sporið á-
fram. Þeir hafa nú sniðið skipu-
lag félags síns og rekstur eftir
því, sem reynsla helztu siðmenn-
ingarþjóða heimsins hefur sýnt
að bezt fari, og }>ei i eru sann-
færðir um, að þetta skipulag
muni reynast affarasælt í þessu
landi eins og annars staðar úti
um menntaðan heim“.
Bragi Sigurjónsson virðist
helzt hallast að jrví, að Katipfél.
Eyf. taki aftur upp gamla pönt-
unarfyrirkomulagið og streitist
við að hafa útsöluverð sem allra
lægst, því að „fátæk alþýða til
sveita er farin að sjá gegnum
blekkingavef kaupfélagsins okk-
ar“. Hvers konar blekkingavef
getur hann ekki um.
F.ins og sýnt er fram á hér að
framan, fór Hallgr. Kr. alit aðra
leið. Það skal hér fullyrt með
óyggjandi vissu, að fátæk alþýða
til sveita kýs heldur að fylgja
ráðum Hallgríms en Braga.
Það, sem hér hefir verið til-
fært úr grein Br. S. um kaupfé-
lögin er illa eða öllu heldur alls
ekkert rökstutt. Staðhæfingar án
rökstuðnings hafa verið nefndar
ERLEND TIÐINDI.
r
Herstöðvar Bandaríkjamanna á Islandi og
Rússa á Borgundarhólmi
New York blaðið Daily News
er um þessar mundir að birta
greinaflokk um herstöðvar
Bandaríkjamanna á íslandi.
Blaðamaðurinn Robert Conway
hefir dvalið í Reykjavík að und-
anförnu rætt við íslenzka stjórn-
málamenn. Dagana 25. og 26. fe-
brúar sl. birti blaðið langar rit-
smíðar eftir' Conway. Eru þar
ummæli höfð eftir Ólafi Thor.'i,
forsætisráðherra, F.rling Elling-
sen, flugmálastjóra og loks eru
birtir kjarnar úr hinni frægu
grein Þjóðviljans 2. febr. sl„ þar
sem blaðið nefndi samstarfsflokk
sinn í ríkisstjórninni, Sjálfstæðis-
flokkinn, „landráðahyski", hý-
enur“, „peningaskríl" o. s. frv.
(Útdráttur úr Jressari grein Þjóð-
viljans birtist hér í blaðinu 9.
lebr. sl.).
Þótt eigi sé ástæða til að gera
mikið veður út af skrifum þessa
ameríska blaðs, eða frásögnum
Conways jressa, Jrykir Degi rétt
að gefa lesendum sínum tækifæt i
til jress að kynnast því, hvernig
ritað er um Jæssi mál í ýms
amerísk blöð um þessar mundir
og hvað íslenzkir stjórnmála-
menn og áhrifamenn hafa sagt
við þennan ameríska blaða-
mann, að því er hann sjálfur seg-
ir, þótt a. m. k. einn þeirra, Ell-
ingsen flugmálastjóri, hafi síðan
neitað því að ummælin séu rétt
eftir höfð.
í greininni frá 26. febrúar
segir Conway:
And-amerísk áróðursherferð.
Löngu áður en uppvíst varð
um tilraunir Rússa til þess að
stela atómsprengjuleyndarmál-
inu (Kanadanjósnirnar) hófst
and-amerísk áróðursherferð ís-
lenzka kommúnistaflokksins, Jrar
sem Bandaríkjastjórn var sýnd í
sama ljósi og nazistastjórnin
j)ý/ka fyrir stríðið og allir ís-
lendingar, sem æskja áframhald-
andi herverndar Bandaríkja-
manna, voru kallaðir föðurlands-
svikarar.
Kommúnistarnir vitna sínkt
og heilagt í loforð Roosevelts
forseta, að allur amerískur her-
afli skuli hverfa á brott strax elt-
ir stríðslokin, en þetta loforð var
gefið áður en vitað var að Rúss-
ar mundu ekki afskrá her sinn
eins og Bretar og Bandaríkja-
menn eru að gera. Loforð Roose-
velts er því talið vera alvarleg
mistök. 1 október sl. leitaði ut-
anríkisráðuneytið ameríska eftir
því við íslenzku stjórnina hvort
hægt mundi að semja um 99 ára
leigu á Keflavíkurflugvöllunum
og olíustöðinni í Hvalfirði.
Kommúnistarnir, sem hafa í sín-
um höndum þýðingarmikil mál
I ríkisstjórninni, svo sem
sleggjudómar og jieir, sem slík-
um beita, hafa hlotið nafnið
sleggjudómarar.
Er ekki ' Bragi Sigurjónsson
allt og gáfaður og ærkukær
drengur til Jress að ávinna sér þá
nafnbót?
*sJ:
mennta-., verklýðs- og flugmál,
fengu vitnekju um þetta og
komu fregninni á kreik. Ofsa-
fengin árás var þegar hafin gegn
öllum þeim, sem sýndu Banda-
ríkjunum vinsemd, og voru jreir
nefndir „svikarar", ,,hyski“ og
„'Sovét-l jandmenn". Einn komrn-
únistaráðherranna er Áki Jak-
obsson. Hann skipaði F.rling Ell-
ingsen í embætti flugmálastjóra.
F.llingsen vill yfirtaka öll mann-
virki Bandaríkjamanna, en hefir
ótrúlega litla þekkingu á því,
hvað kosti að reka þau eða hvers
konar sérfræðinga þurfi við.
Hann talar í sömu andránni um
gróðavænlegan rekstur og ríkis-
styrki. Bandarískir sérfræðingar
sögðu mér, að íslenzka þjóðin öll
mundi þurfa að greiða þunga
skatta til jress að geta rekið
Keflavíkurflugvöllinn einn, án
nauðsynlegra veðurathugunar-
stöðva og annarra nauðsynlegra
tækja. Þegar Jretta bar á góma
við F.llingsen, talaði hann um
möguleika á því, að UNO,
bandalag hinna sameinuðu
þjóða, mundi greiða kostnaðinn
til þéss að geta haft á íslandi al-
þjóðlegt lögreglu-fluglið — ef
Rússland samþykkti sfíkt. Hann
hélt að Rússar mundu varpa
atómsprengjum á ísland ef
Bandaríkjamenn hefðu herstöðv-
1 ar hér.“
I
Ellingsen andmælir.
! Því næst segir blaðamaðurinn
að Ellingsen hafi spáð rússnesk-
amerísku stríði eftir 10—15 ár.
Blaðið Vísir birti Jressa fregn fyr-
ir skemmstu og nú hefir flug-
málastjórinn neitað Jrví opinber-
lega að Jressi ummæli séu rétt
eftir sér höfð. Kveðst hann ekk-
ert hafa sagt um þessa hluti.
Blaðamaðurinn heldur áfram
að rekja þetta fróðlega samtal
við Ellingsen. Segir í greininni:
„Hann sagði, að ísland vildi sér-
staklega fá styrki til Jress að reka
veðurathugunarstöð, því að veð-
urfrégnir væru taldar sérstaklega
mikils virði af hernaðaryfirvöld-
j um Bandaríkjanria og undirstaða
Jiess, að hægt væri með árangri
:að nota eldflaugar og langferða-
J sprengj uflugvélar á þessari aðal
innrásarleið til Norður-Amer-
íku.“
ísland og Bornholm.
Blaðamaðurinn rekur því
næst, að andstaða gegn hervernd-
arsáttmála liafi líka komið úr
herbúðum Sjálfstæðisflokksins
og hefir þau ummæli eftir
Gunnari Thoroddsen og Sigurði
Bjarnasyni, að ef „leyft væri að
hafa erlent selulið á Islandi,
mundi Jrað gefa Rússum byr
undir vængi til Jæss að hernema
mikilsverðar stöðvar í Skandí-
navíu, svo sem Borgundarhólm,
sem þeir hafa enn á valdi sínu,
brátt fyrir ítrekuð loforð um
brotthvarf."
(Framhald á 3. síðu).