Dagur - 11.04.1946, Page 7

Fimmtudagur 11. apríl 1946
DAGUR
7
Frá fyrsta degi
í janúar í vetur lét Jón góð-
kunningi minn í Yztafelli það á
þrykk út ganga í Degi, að hann
vissi ekki betur en ungmennafé-
lagið, „Gaman og alvara“ í
Köldukinn, væri elzta ung-
mennafélag landsins. Sagði hann
frá vitneskju sinni í því skyni,
að aðrir tileinkuðu sér hana, sem
fullgilda fræðslu.
Þar sem mér var kunnugt um
það, að í Bárðardal er til og starf-
andi ungmennafélag allmikið
eldra en „Gaman og alvara“,
þótti mér rétt að aðrir fengju
um það að vita, í stað þess að
skapa sér rangar hugmyndir út
frá ummælum Jóns.
Eg bað því Dag fyrir stutta
leiðréttingu um {Detta efni, til
þess að koma í veg fyrir líklegan
misskilning hjá lesendum.
í Degi 28. febrúar sl. birtir
Jón athugasemd við leiðréttingu
mína. Kemur þar fram dálítið
þrjóskulegt vanþakklæti fyrir
leiðréttinguna mildað góðlát-
legu brosi. Það kom mér reyndar
ekkert á óvart, þótt Jóni þætti
leiðréttingin óþörf. Honum
þótti fara vel á því sem hann
vissi, og þó nærri enn betur, ef
aðrir vissu ekki meir. — Fræðsl-
an og þekkingin er mönnum
ekki ætíð til ánægju.
Nú fer því fjarri að eg hafi
nokkra löngun til þess að leggja
það á mig að troða óvelkominni
fræðslu upp á Jón í Yztafelli. Eg
vildi einnig ráðleggja honum að
lilífa sjálfum við því ómaki að
ganga sögufræðilegar pílagríms-
göngur um aldir aftur, allt til
Englands suður, til þess að finna
nógu gamlan og virðulegan for-
sögulegan sessunaut með Eining-
unni í Bárðardal. Hversu öldur-
hár og æruverðugur, sem hann
stígi upp úr enskri gröf milli
Owens og Rochdalevefaranna og
byði henni sæti hjá sér, er hún
með engu móti þeirrar sæmdar
verð að þiggja boðið, af þeirri
einu og einföldu ástæðu, að hún
hefir aldrei til dánarheima kom-
ið, og er ekki nein afturganga
eins og t. d. „Gaman og alvara“ í
K.kinn samkv. upplýsingum
Jóns.
'Sagnfræði er því aðeins ein-
hvers virði, sem sagpfræði, að
hún sé sönn. Vegna þeirra er
fýsir að fá lítinn andblæ frá fyrsta
morgunsári þeirra æskulýðssam-
taka, sem síðar urðu svo út-
breidd og áhrifarík um íslands-
byggðir allar, og sem kunna að
hafa gaman af því að vita nokk-
ur nánari skil á upphafi eins
ungmennafélags, sem nú er orð-
ið meir en hálfrar aldar gamalt,
þá skrifa eg hér upp dagbókar-
blað frá 1892 um stofnfund Ein-
ingarinnar í Bárðardal — eftir
einn stofnandann, Albert Jóns-
son frá Stórumýri.
„6. des., þriðjud., 8—10 gr„
átti að heita bjart veður. Þá lögð-
urn við af stað á Jarlsstaðafund-
inn margumtalaða. Við bræð-
urnir þrír — Onni — Kalli —
Friðrika og litla Bogga, hún var
á sleðanum með orgelinu. Við
fórum út fljót, var það ágætt, al-
veg augalaust, rak í það í þessum
seínustu hríðum. Seint gekk að
smala saman á fundinn.enáend-
anum urðu aðkomandi 19 fund-
armenn.
Það var snngið og dansað og
svo rætt um tilgang samkomunn-
ar. Var þar komið á stofn félag-
inu „Einingin" með einnar kr.
árstillagi. Og nokkrii- úr því fé-
agi gengu aftur í söngfélagið,
sem ákveðið var að kæmi saman
næsta sunnud. að Stóruvöllum til
æfinga."
Næsti fundur Einingarfél. 27.
sama mán. að Sandh.
Af þessu má það ljóst vera að
söngfélagið var sérstakur félags-
skapur óháður Einingunni, enda
hafði það starfað um tíu ára
skeið, þegar þarna var komið
sögu — það var stofnað 1882. —
Sigurgeir Jónsson söngkennari á
Akureyri, sem þá var enn bú-
settur hér á Stóruvöllum, átti
mestan þátt í hinu blómlega
sönglífi Bárðardals um þessar
mundir.
Frá þessum degi, 6. des., til líð-
andi dags hefir Einingarfélagið
lifað og starfað ár hvert að sömu
viðfangsefnúm, með þeim einum
breytingum, sem óhjákvæmileg-
ar eru á hugðarefnum og háttum
æskunnar á hverjum tíma.
Það var strax í upphafi eins og
það er enn, alhliða skemmtifélag
fyrir æsku sveitarinnar, og alla
þá er æskunni vilja fylgja.
Áður fyrr var glímt á fundum
og ætíð sungið, dansað og rætt
um landsins gagn og nauðsynjar
o. fl. o. fl. Oft var gefið út félags-
blað og er svo enn.
Einingarfélagið hefir þegar
þjálfað þrjá ættliði til félagslegra
átaka og félagslegrar ábyrgðar
með meiri og minni árangri eins
og gengur.
Einingarfélagið hefir jafnan
verið snar þáttur, og er enn, í
menningarlífi sveitarinnar, og
oft átt nokkurn þátt í ýmsuin,
almennum frainkvæmdum henn-
ar.
Þegar fram liðu ár gekk Ein-
ingin í bandalag við önnur ung-
mennafelög, þau er mynda Ung-
mennafél. ísl.
Frásögn Alberts Jónssonar er
táknræn lýsing á aðstæðum öll-
um í landinu þegar ungmenna-
félögin stigu sín fyrstu spor.
Heita mátti bjart veður.
Verstu skammdegishríðar kúg-
unar og harðréttis voru hjá
gengnar og fyrsta skíma sjálf-
stjórnar og framtakssemi tekin
að lýsa.
Ennþá lá þó landið allt og
fólkið undir fannalögum fátækt-
arinnar og frjálsir straumar skap^
andi orku í ísadróma aðstöðu-
leysisins. Samt var lagt af stað
með orgelið, hljómborð söngsins
og gleðinnar, og fólkið kom sam-
an og stofnaði' félag í trú á ein-
ingarmátt mannanna og í bjart-
sýnu trausti á framtíðina og gróð-
urmátt vorsins í þjóðlífinu. Og
þessu fólki varð að trú sinni. ís-
land vitnar um það í dag. Þv:
varð að trú sinni, vegna þess að
það átti sjálft bjartsýni, áræði,
atorku og á:st og trú á landið og
beitti afli sínu til sameiginlegra
átaka.
Reykjavíkurpistlar.
Hvar er lánsfé bankanna niður komið?
Þegar frv. um heimild fyrir
ríkisstjórnina til ráðstafana
vegna útflutnings á afurðum
aátaútvegsins var til 1. umr. í
nd„ gerði atvinnumálaráðherra
grein fyrir málinu og drap á, að
ríkisstjórninni hefði virzt óhjá-
;væmilegt að gera þær ráðstaf-
anir, sem frv. fjallar um til þess
að koma bátaflotanum á veiðar
og forða vandræðum. Harln við-
urkenndi, að of lítið hefði verið
gert til að afla nýrra markaða er-
endis og að sjávarútvegurinn
etti erfitt uppdráttar um þessar
mundir. Fólkinu fækkaði við
jávarútveginn, en fjölgaði við
inilliliðastörfin. Sjávarútvegur-
inn tapaði en verzlunin græddi.
Vildi ráðherrann láta líta svo út,
að þetta stafaði af rangri banka-
rólitík. Bankarnir lánuðu of
mikið fé í verzlunarreksturinn,
en of lítið í sjávarútveginn.
Taldi hann mjög gott úr-
ræði í verzlunarmálunum að
toma á landsverzlun,
Eysteinn Jónsson hóf máls á
rví, að vissulega væri þetta eitt
helzta málið, sem fyrir þinginu
ægi, þar sem nú ætti að fara að
verðbæta aðalútflutningsvöruna
úr ríkissjóði. Þetta sýndi greini-
ega skipbrot stefnunnar, sem
stjórnin fylgdi, einkum þegar
3ess væri gætt, að verðfall hefði
ekki orðið á fiskinum, heldur
neyddist stjórnin til að gera
nessar ráðstafanir vegna þess,
ivernig ástatt væri um fram-
eiðslukostnaðinn innan lands.
Vitanlega hefði átt að snúa við,
sagði E. J. áður en til þessa hefði
komið, en fýrst haldið væri
áfram að berja höfðinu við
steininn, væri ekki hægt að láta
þunga dýrtíðarinnar bitna á
einni stétt. Þetta væri því aðeins
byrjun og mundi verða ólijá-
kvæmilegt, að stíga skrefið fullt
og takmarka ekki heimildina,
svo sein gert væri í frv. eða að
veita þeim forgangsrétt, sem lak-
asta hefðu aðstöðuna, um 'þá að-
stoð, er látin væri í té. Fyrst nú
væri búið að segja A, gæti komið
að því að líka yrði að segja B og
veita þeim einnig tryggingu, sem
flyttu fiskinn út sjálfir á ísfisk-
markað erlendis. E. J. sagði, að
mönnum blöskraði hvað lítið
væri gert af hálfu stjórnarinnar
í fisksölumálunum. Það þyrfti
að taka upp viðræður við ná-
grannaþjóðirnar sem helzt
kepptu við okkur um framtíðar-
skipun þessara mála. Ennfremur
þyrfti að vinna ötullega að því að
finna nýjar leiðir með þurrkun
saltfisks en þetta léti ríkisstjórn-
in alveg undir höfuð leggjast.
E. J. kvaðst ekki sjá, að röng
bankapólitík væri meginorsök
þeirra meinsemda, sem sjávarút-
vegurinn ætti við að stríða. Það
eitt bjargaði ekki sjávarútvegin-
um, þótt hann tæki hærri lán og
skuldaði meira.
Skúli Guðmundsson benti á,
að af hálfu ríkisstjórnarinnar
væri ekki einungis um van-
rækslu að ræða um öflun mark-
aða, heldur ríkti hið mesta sleif-
arlag um viðskiptamálin yfirleitt.
Það væri ekki hægt að fá vörur
til landsins vegna þess, að van-
rækt væri að gera viðskiptasamn-
inga. Um þessar mundir seldu
Svíar t. d. miirgum þjóðum mik-
ið vörumagn. En þegar íslenzk
verzlunarfyrirtæki ætluðu að
kaupa þaðan vörur, segðu Svíar:
Við seljum ekki' til íslands, því
að við íslendinga hafa engir við-
skiptasamningar verið gerðir. —
Sk. G. sagði, að það væri bros-
legt, en þó næsta alvarlegt, að
lialdið á viðskiptasviðinu á sama
tíma og Alþingi væri að ákveða
ýmsar stórframkvæmdir, sem
byggðust á miklum innflutn-
ingi. Sk. G. kvað það rétt, að
nú störfuðu of rnargir við inn-
flutningsverzlunina, en sagðist
ekki hafa trú á, að landsverzlun-
in væri rétta leiðin í verzlunar-
málunum. Samvinnufélagsskap-
urinn væri vel fær um að færa í
lag þau vandkvæði, sem nú væru
á verzlunarmálunum. Mun
færra fólk ynni hlutfallslega að
verzluninni hjá kaupfélögunum
en hjá kaupmannaverzlunum og
kaupfélögin festu miklu minna
af lánsfé bankanna en kaup-
menn. Sk. G. sagði, að nú lægi
nærri að S. í. S. verzlaði með
helminginn af kornvörunum og
öðrum brýnustu nauðsynjavör-
um, sem til landsins flyttust, en
með mun minna af öðrum vöru-
flokkum og væri það að miklu
leyti fyrir áhiif valdhafanna,
sem létu S. í. S. fá minni og
minni hlutdeild í innflutningn-
um. Um síðustu áramót hefði
fjórði hlutinn af útlánum Lands-
bankans verið bundið hjá kaup-
sýslustéttinni, en þó hefði hlut-
fallið milli kaupmanna og kaup-
félaga, að þessu leyti, verið þann-
ig, að á móti hverjum 125 kr„
sem kaupmenn hefðu haft að
láni frá bankanum, hefðu kaup-
félögin haft 1 krónu af lánsfé
bankans. Ef samvinnufélögin
lengju að búa við eðlileg vinnu-
skilyrði, þyrfti enginn að láta
aðra græða á sér með verzlun-
inni. En þar sem ríkisstjórnin
hefði þrengt kosti kaupfélag-
anna þyrfti hún að byrja á að
kippa því í lag — og það yrði
bezt gert á þann hátt að gera
innflutningsverzlunina frjálsari
en verið hefði.
svona skyldi vera á málunum
ÍCHKHSISIJIÍIJIWKHJIMMHMHWHSIMHÍIMHMHMHMHMHMHMHMHMHMHMHJHMHMHM
Látið ekki þessa gagnmerku bók vanta í skápinn!
Öll ungmennafélög á íslandi
eiga hér um óskilið mál, hvort
sem þau voru stofnuð 6. dag des-
embermánaðar 1892 ellegar
briðja jóladag 1905, eða einhvern
dag þar á milli, eða þá fyrr eða
íðar.
Enga ósk á eg stærri til handa
íslenzkri æsku en þá, að henni
megi auðnast að starfrækja og
efla nú og æfinlega félagsskap
um gjörvallt ísland, sem sam-
hliða heilbrigðu skemmtana-
starfi er sér þess fyllilega meðvit- J
andiað
„lífsins kvöð og kjarni er það að
líða
og kenna til í stormum sinna
tíða“.
12. marz 1946.
Jónas Baldursson
á Lundarbrekku.
Sveinn Pálsson var ekki aðeins merknr vísindamaður, hann
var lika ágœtur rithöfundur. Ferðabók hans er þvi hvort
tveggja: visindarit og skemmtilestur.
Fæst í öllum bókaverzlunum landsins!