Dagur - 05.09.1946, Blaðsíða 4

4
D A G U R
Fimmtudagur 5. september 1946
Orð og athafnir
glÐASTI „ISLENDINGUR" birtir ofurlitla
hugvekju um dýrtíðarmálin, enda þykjast nú
fæst stjórnarblaðanna geta hliðrað sér hjá því
með öllu að geta að einhverju þess ískyggilega
ástands, sem þegar er farið að láta til sín taka í
þeim efnum. En mjög er þeim tregt tungu að
liræra, þegar talið berst að þessu, og er þeim það
sízt láandi, því að fyrri orð þeirra og ummæli um
dýrtíðina og blessun hennar stangast ærið illyrm-
islega við staðreyndir þær, sem hin óljúgfróða
reynsla er nú óðum að leiða svo skýrt í ljós, að
ekki verður framar urn deilt. Aumingja „Islend-
ingur“ á ekki síður í vök að verjast að þessu leyti
en önnur stjórnarblöð. Blaðið játar að vísu, að
dýrtíðin sé orðin hið alvarlegasta vandamál, er
krefjist skjótra og röggsamlegra aðgerða —
krabbamein í þjóðarlíkamanum, eins og Pétur
Björnsson skipstjóri orðaði þetta í Morgunblaðs-
grein sinni nú á dögunum. — En helzt er á blað-
inu að skilja, að Sjálfstæðisflokkurinn og blaða-
kostur hans hafi alltaf vitað þetta og barizt hat-
ramlega gegn dýrtíðarplágunni, allt frá upphafi
styrjaldarinnar !Og fyrst og síðast er því haldið
blákalt fram, að allir stjórnmálaflokkar hér á
landi séu undir sameiginlega sök seldir í þessum
efnum og farist því engum þeirra á annan að
deila út af þessu.
jþAÐ ER ÁKAFLEGA auðvelt að slá fram slíkri
fjarstæðu sem þessari, og raunar ekki óliugs-
andi, að hún dugi til að slá ryki í augu þeirra
mörgu manna, sem ekki nenna'að hugsa um þjóð-
málin eða fylgjast af fullri alvöru og vakandi
gagnrýni með gangi þeirra á hverjum tíma. Slík-
um mönnum þykir svo ákaflega þægilegt og um-
brotalaust að leggja alla stjórnmálaflokkan.a í
sama svaðið, kenna þeim öllum jafnt um ófarirn-
ar, þegar illa tekst til. Slík þreytumerki lýðræðis-
ins eru vissulega fullgilt og mikilsvert athugunar-
efni út af fyrir sig og sízt vænlegir vorboðar í
þjóðlífinu, þótt ekki sé hér rúm til að fara lengra
út í þá sálma að sinni. En liinum, sem gefið er
sæmilegt minni og nenna að hugsa og fylgjast
með gangi þjóðmálanna á hverjum tíma, þýðir
ekki að segja slíka vitleysu. Þeir vita það fullvel,
að allt frá því í styrjaldarbyrjun hafa aðalátökin í
íslenzkum stjórnmálum staðið á milli þeirra, sem
eitthvað raunhæft vildu aðhafast til þess að
sporna gegn dýrtíðarbölinu, cg hinna, sem að
vísu vildu mæla fagúrt, en ekkert vildu þó gera,
sumpart sökum þess, að þeir sjálfir eða umbjóð-
endur þeirra hugðust sölsa undir sig sem mestan
skyndigróða á kostnað almennings og í krafti dýr-
tíðarflóðsins, áður en það skolaði efnahagslegu
sjálfstæði þjóðarinnar út á kaldan klakann —
sumpart vegna þess, að þeir létu pólitíska stund-
arhagsmuni flokka sinna og sína eigin valdafíkn
og metorðagirni sitja í fyrirúmi í landinu. Hinir
fyrrnefndu hafa einhuga fylkt sér um stefnu
Framsóknarflokksins í dýrtíðarmálunum. Hinir
síðarnefndu hafa hins vegar fylgt stjórnarflokk-
unum að málum, og þar sem þeir hafa reynzt
fleiri og ósvífnari en hinir fyrri, hafa þeir ráðið
„franrvindu sögunnar" á þessu sviði allt fram á
þennan dag, og ekki er annað sýnilegt en að þeir
muni ráða enn um sinn, og á nreðan er öldungis
víst að ekkert verður gert til þess að lialda dýrtið-
inni í skefjum annað en ný fölsun á vísitölunni
og öðrum staðreyndum.
Fallegur bær?
„Heimamaður‘ ritar blaðinu langt bréí
um byggingar og skipulagsmál og
segir meðal annars:
JpANSKA listakonan, frk. Hedvig
Collin, lét útvarpið okkar hafa
það eftir sér nú á dögunum, að Akur-
eyri væri fallegasti smábær, sem hún
hefði séð. Akureyringum hefir sjálf-
sagt þótt gaman að hlýða á þessi um-
mæli frk. Collin og það því fremur,
sem vitað er að hún er þess umkomin
að fella dóma um landslag, liti og lín-
ur. Um það vitna málverk hennar og
teikningar. Þá vita það margir, að hún
er mjög víðförul, hefir dvalið langvist-
um í mörgum þjóðlöndum, báðum
megin Atlantzhafsins. Vitnisburður
hennar er því nokkurs virði, og er
þess vegna naumast að furða, þótt
brúnin á bæjarbúum hafi lyftst venju
fremur við þetta útvarpsefni. Öllum
finnst okkur lofið gott.
Húsameistarinn eða skaparinn?
'pVN MÉR flaug í hug hvort frk.
Collin hefði þarna át við bæinn
sjálfan — verk okkar og forfeðra okk-
ar — eða við umhverfið, gróðurinn,
fjöllin og hin fögru litbrigði, sem ein-
kenna þessa byggð alveg sérstaklega.
Það er gaman að búa í sliku umhverfi
og það hefir vonandi góð og holl áhrif
á alla þá, sem þess njóta, en ekki geta
þeir þakkað sér þótt Kaldbakurinn sé
tignarlegur og Vaðlaheiðin litskrúðug
og brekkurnar okkar og Pollurinn
varpi sérkennilegum og ástúðlegum
svip á byggðina hér við fjarðarbotn-
inn. Hitt er aftur á móti okkar verk,
hvernig við höfum skipað byggðinni,
reist húsin og mannvirkin og hvern
svip framkvæmdirnar bera af smekk
okkar, menningu og fegurðartilfinn-
ingu? Var það þetta, sem frk. Collin
átti við, eða var það bæjarstæðið
sjálft, umhverfið og náttúran, var hún
að dá húsameistarann eða skaparann?
Mér er næst að halda, að þótt margt
sé vel um það, sem gert hefir verið,
þá sé það mikið oflof, að telja skipu-
lag bæjarins okkar, byggingafram-
kvæn.dir og önnur ytri verksummerki
til hins bezta x Norðurálfunni, því
miður. Raunar er það ekkert undar-
legt, þótt við höfum hvergi komizt
nærri því marki, því að vissulega höf-
um við haft lakari aðstöðu í þessum
efnum en flestar aðrar þjóðir, allt
fram á síðustu ár. Þar með er þó eng-
an veginn sagt, að við getum verið
harla ánægðir með það, sem við höf-
um gjört til þessa, né heldur að allt
sé í bezta lagi um framtíðarhorfurnar,
tilhögun og skipun bæjarins sjálfs.
Geíum þeim dýrðina.
pN EF TIL VILL ætti frekar að
nefna „þá“ en „okkur“ í þessu
sambandi. „Við“ -— bæjarbúarnir
sjálfir, — ráðum svo sáralitlu um það,
hvernig húsin, sem við erum að streit-
ast við að koma upp yfir okkur og
börn okkar, líta út, eða hvar þeim er
skipað niður, hvernig göturnar okkar
liggja, eða hvar opinberar stórbygg-
ingar eru settar niður. Öllu þessu —
og meiru til, sem á megin þátt í að
skapa svip bæjarins sjálfs — ráða
„þeir“, það er að segja valdhafarnir
og „sérfræðingarnir" í Reykjavík.
Þeirra er valdið og mátturinn. Og
þeirra er þá líka dýrðin, ef einhverj-
um finnst bera sérstaklega mikið á
henni. Gatnakerfið í þessum bæ er
skipulagt á skrifstofu í Reykjavík,
stórbyggingar þær, sem hér hafa ver-
ið reistar á undanförnum árum, eru
allar teiknaðar þar — af einum manni
auk heldur — og betur er að verið.
J Við höfum raunverulega ekkert að
segja um það, hvar þessum bygging-
um er skipað niður. Þar kemur hin
sunnlenzka sérfræðimennska aftur til
sögunnar. Hún ein ræður því. Við
megum samþykkja ákvarðanirnar,
hneigja okkur fyrir vísdóminum — og
'borga brúsann — það er okkar hlut-
verk.
Sunnlenzkt patent.
f,EIM, SEM hafa alið allan sinn ald-
ur hér í bænum, þekkja land og
lögun hér umhverfis, finnst stundum,
að þrátt fyrir allan vísdóminn, sem
samanþjappaður er á skrifstofum í
höfuðstaðnum — þrátt fyrir hið sunn-
lenzka einkaleyfi á ákvörðunum —
hafi ekki allt tekist sem bezt skyldi í
þessum efnum. Bæjarmönnum sjálf-
um, með sína takmörkuðu kunnáttu,
en meiri þekkingu á svip og þörfum
bæjarfélagsins sjálfs, vaxtarmöguleik-
um þess og framtíðarvonum, mundi
hafa tekist betur. Þeir, sem þurfa að
ala allan aldur sinn í námunda við
ljóta og afkáralega byggingu, hugsa
sig gjarna tvisvar um, áður en þeir
setja aðra slíka niður á næsta leiti.
Þeir, sem þurfa daglega að rölta
hlykkjótta, þrönga og vanskapaða
götu, mundu gjarnan vilja stuðla að
því, að betur verði unnið við þá
næstu. En sérfræðingarnir í Reykja-
vík þurfa ekki að hafa þessar áhyggj-
ur. Þeir hafa heila hásléttu og marga
jökla í milli sín og hlykkjóttu gatn-
anna og ljótu húsanna, sem þeir hafa
úthlutað okkur. Þessi afkvæmi þjá þá
ekki nema svo sem einu sinni á ári, er
þeir bregða sér í nýja lúxusnum eða
í loftinu til þess að tylla sér hér niður
augnablik ,eins og kría á útskeri.
Hlykkjótt skipulag.
JpRÁ SJÓNARHÓLI þeirra, er bæji
og þorp landsins byggja, er meira '
en lítið bogið við það skipulag, sem
við nú eigum við að búa um opinber- '
ar byggingaframkvæmdir og skipulag
heimkynna okkar. Við þurfum sjálf
að fá meiri umráð yfir því hvernig
bæirnir okkar líta út. Allur vísdómur
er ennþá ekki samanþjappaður í höf-
uðstaðnum. Enn þá inætti finna leif-
ar úti um land, ef vel væri gáð,
„Centralisation“ alls valds um þessi
mál í höfuðstaðnum er að vísu ekkert
einsdæmi. Það sama er uppi é ten-
ingnum á flestum öðrum sviðum þjóð-
lífsins og er það mál út af fyrir sig. En
óvíða er komið lengra í þá átt en á
sviði bygginga- og skipulagsmálanna.
Ein eða tvær skrifstofur í Reykjavik
og starfslið þeirra hafa sölsað undir
sig einkaumráð yfir þessum málum.
Er ekki kominn tími til að snúa við á
þessari braut?
Hljóðlát hrifning.
yERA KANN, að einhverjir séu sér-
staklega ánægðir með götuskipu-
lagxð húsaniðurröðunina og útlit sumu
nýju stórbygginganna okkar. En þeir
hafa þá hljótt um sig. Hinir munu
fleiri, sem álíta, að þessi stjórn úr
fjarlægð hafi gefist illa til þessa, og
tími sé til kominn að snúa við á þeirri
braut, minnka úrslitavald „sérfræðing-
anna“ en auka áhrif bæjarvaldanna
og fólksins sjálfs. Leyfa þeim að not-
færa sér kunnáttu heimamanna, sem
treysta sér til að eyða ævidögum sín-
um innan um eigin handaverk. Mundi
það verða tii skaða?“
Vai'asöm leiðbeining.
J. J. skriiar blaðinu:
yMFERÐASLYSIN eru að verða
ömurlega tíð hjá okkur Islend-
ingum, þrátt fyrir gefnar leiðbeining-
ar og góð ráð oft og víða, sem von-
andi er til nokkurra bóta. En nýlega
heyrði eg kvöld eftir kvöld gegnum
útvarpið tilkynningu — áskorun —-
frá Slysavarnafél. íslands þess efnis,
að gangandi vegfarendur skuli halda
sig á HÆGRI vegarbrún þjóðveganna
vegna þess, að bílstjórar, sem koma á
móti, sjái þá betur til þeirra! — Mér
brá, er eg heyrði þetta og spurði sjálf-
an mig, hvort hér væri ekki hættulega
og brotið gegn fyrstu og höfuðreglu
þeirra, sem kenndar eru og lærðar
viðvíkjandi almennri umferð: að
halda sig á sinni vegarbrún — eða
vegarhálfu — VINSTRA MEGIN.
(Framhald é 8. síðu).
Má ég kynna
fyrir lesendum M. K. M. ameríska tízku-frú, Vera
Winstan að nafni. — Dálkurinn hefir verið svo
lánsamur að fá nokkuð af tízku-teikningum frú-
Jressarar og birtist hér sú fyrsta.
í framtíðinni mun væntanlega ein mynd verða
í hverjum dálki, a. m. k. um tíma, og væntir dálk-
urinn að lesendur fagni Jxessu, þar eð myndirnar
eru alveg nýjar — sent sé tízkan í dag.
Þetta er bæði
vor- og haust-
dragt. Jakkinn er
hvítur en pilsið
svart. Efnið er
„gabardine". —
Kragi o'g legging-
ar eru úr svörtu
efni og hnapparn-
ir svartir. Legg-
ingarnar á enn-
unum mynda eins
konar uppslög, en
eru það þó ekki.
Jakkinn fellur að
í baki án nokkurs
bak-beltis. Pilsið
er fremur þröngt
og alveg slétt. Lít-
il ,svört kolla fer
vel við þessa
snotru vor- og
haustdragt.
*
NÝTT KVENNABLAÐ.
Nýtt kvennablað er komið á markaðinn. Blað-
ið heitir „Fernina" og hóf göngu sína í ágúst sl.
Útgefendur nefna sig „Blaðaútgáfan" (í Rvík),
en ritstjóri er frú Sigríður Ingimarsdóttir, sem
annast hefir kvennasíðu í Tímanum að undan-
förnu. I þessu nýja kvennablaði eru nokkrar góð-
an greinar og rnyndir úr tízkuheiminum, bæði
fata og húsa. Þá er frásögn af kvikmyndaleikur-
um og kvikmynd, sem gerð hefir verið af óper-
unni Carmen. Frásögnum þessum fylgja margar
myndir. Loks fylgir blaðinu framhaldssaga og
munsturblað. — „Femina“ virðist ætla að verða
f jölbreytt kvennablað og á að öllum líkndum eft-
ir að blómstra í íramtíðinni, Jrví að ísl. stúlkur
vilja lesa og fræðast um hin ýmsu mál kvenna og
munu því eflaust fagna göngu „Feminu“.
Mér finnst vanta í blaðið eldhús-þátt, um mat-
argerð, húsráð o. fl. þ. h„ en úr jxví verður ef-
laust bætt í framtíðinni.
Þegar
REYNANDI VÆRI ÞAÐ.
skáldsaga Björnstjerne Björnson, „Á
guðsvegum“, í ísl. þýðngu, var uppseld í Rvík,
fékk einn bóksölumaðurinn þar símskeyti frá um-
boðssölumanni sínum norður í sveitum, um að
senda honunt tafarlaust nokkur eintök. Hann
sendi eftirfarandi símskeyti aftur um hæl: „Eng-
in á guðsvegum eftir í Reykjavík. Reynið Akur-
eyri“.
*
AÐSTOÐ í ELDHÚSINU.
Það salt, sem á að láta í matinn, er bezt að láta
í, undir eins ög upp er sett, því að maturinn verð-
ur bragðbetri, ef hann sýður með saltinu.
*
Hvernig bezt er að geyma eggjarauður, þegar
aðeins hvítan er notuð: Brjótið lítið gat á annan
endann á egginu, svo að hægt sé að hella hvítunni
frá, án þess þó að rauðan fari með. Límið síðan
silkipappír, sem þér dýfið í hvítuna, yfir gatið.
Þannig getur rauðan geymzt enn í nokkra daga.
Vissara er þó að geyma hana á köldum stað.