Dagur - 13.08.1947, Síða 2

2
DAGUR
Miðvikudagur 13. ágúst 1947
Samvinnumenn krefjast rétt-
lætis en ekki sérréttinda
lega séð meira verður í augum
Rósant Sigurðsson
Fæddur 18. janúar 1865 — £Dáinn 15. júní 1947
Hvers vegna er ég að skrifa um'
Innflutningsreglur á undan-
förnum árum hafa verið á þann
veg, að kaupfélögin liafa búið.við
skarðan hlut samanborið við
aðra innflytjendur. I’að sannast
bezt á því, sem nú ef upplýst, að
á síðastliðnu ári urðu kaupfélög
landsins að kaupa allt að þriðj-
ungi þeirra vara, sem hömlur eru
lagðar á, af heildsölum hér inn-
■anlands. Þetta ástand er óheil-
brigt og eykur dýrtíðina í land-
inu, sent allir eru þó orðnir sam-
mála unt að vinna Jxirfi bug á.
Eftir því sem næst verður kom-
izt eða frá því að skýrslum var
safnað af viðskiptaráði 1942,
mun Samband ísl. samvinnufé-
laga hafa fengið innflutning í
helztu vöruflokkum sem hér seg-
ir miðað við heildarinnflutning
til verzlana:
Byggingavörur ......... 27.97%
Vefnaðarvörur ........ 14.46%
Skófatnaður ........... 16.24%
Búsáhöld og verkfæri . . 29:55%
Rafmagnsvörur ........ 15.00%
Pappírsvörur ......... 10.99%
Hreinlætisvörur...... 9.81%
F.n ef sambandsfélögin fengju
þessar vörur samkvæmt hlutfalls-
tölu þeirra í söln á skömmtunar-
vörum, ættu þau að fá að rneðal-
tali yfir 40% af heildarinnflutn-
ingi ofangreindra vara til lands-
ins. En eins og ofangreindar
hundraðstölur sýna, fer því víðs
fjarri, að þessu sé þannig farið.
Þess vegna verða kaujrfélögin að
leita til heildsalanrfa um vöru-
kaup í stórum stil. Því var það,
að fundur kaupfélagsstjóra, er
haldinn var í Reykjavík nálægt
miðjum marz sl., samþykkti eftir-
larandi ályktun:
„Fundurinn telur núverandi
gmndval'Iarreglur Viðskiptaráðs
fyrir leyfisveitingum með öllu ó-
viðunandi, og að þær, að því er
til kaupfélaganna tekur, miðist
alls ekki við raunverulegar þarfir
félagsmanna þeirra. Virðist mjög
aðkállandi að bót verði ráðin á
núverandi ástandi við leyfisveit-
ingar á yfirstandandi ári.
Það er því eindregið álit fund-
arins, að sanngjarn innflutning-
ur l’yrir kaupfélögin í: vefnaðaf-
vörum, skófatnaði, búsáhöldúm,
raf k n ú n u m heimilistækjum,
byggingavörum, allskonar ávöxt-
um og nýlenduvörum, hrein'læt-
isvörum og hráefnum til iðnaðar
fáist ekki, nema því aðeinS, að
leyfisveitingar til kaupfélaganna
á þfessum vörum verði nú miðað-
ar við sölu þeirra á skömmtunar-
vörum árin 1944 og 1945 og síð-
an áframhaldandi í sömu hlut-
föl'lum og félögin selja þessar
vörutegundir (þ. e. skömmtunar-
vörurnar) árlega.“
Síðasti aðalfundur S. í. S. tók
síðan eindregið undir þessa
kröfu kaupfélagsstjórafundarins.
Innflutningsleyfi til kaupfé-
laga og annarra innflytjenda
hafa á stríðsárunum og állt til
þessa dags verið miðuð við inn-
flutning þeirra, eins og hann var
fyrir stríð. A þessum árum hefir
félagsmannatala kaupfélaganna
hækkað að miklum mun og þarf-
irnar fyrir aukinn innflutning
þeirra því stórvaxið með hverju
ári. Fyrrnefndar innflutnings-
reglur hafa því beinlínis vetið
þrándur í götu fyrir þessari þró-
un. Fjö'lgun kaupfélagsmanna er
talandi vottur og. óvéfengjanleg
sönnun þess, að þeim fer sífjölg-
andi, sent gerast vilja þátttakend-
ur í starfsemi ka'upfélaganna og
óska þess að hafa verzlunarvið-
skipti sín þar. F.kki getur það
orkað tvímælis, að aðstreynrið í
kaupfélögin byggist á því, að al-
menningur télur sér hagkvæmast
að verzla við þau, enda mun
reynslan sanna það.
Með því að skera svo við negl-
ur innflutningsleyfi til sam-
vinnufélaga eins og gert hefir
verið að þessu, er verið að meina
fólkinu að verzla þar, sem það
vi'Il verzla, en neyða það til að
hafa viðskipti sín þar, sem það
vill síður verzla. Á meðan svo
hagar til, á meðan almenningur
er ekki frjáls að því að verzla
þar, sem hoúum sýnist, er ekki
um frjálsa verzlun að ræða í 'land-
inu. Kaupfélögunum er meinað
með ranglátu fyrirkomulagi að
færa út kvíarnar að eðlilegum
hætti. í stað þess að ntiða inn-
flutningsleyfin við ástand, er
ríkjandi var fyrir stríð, á að sníða
þau eftir þörfunt þegna þjóðfé-
lagsins.
Morgiunb'l hefir fyrir skömmu
rætt um þetta mál og andar þar
heldur köldu til kaupfélaganna.
Blaðið lætur í það skína, að sam-
vinnumenn séu að heimta sér-
réttindi séiv til handa á kostnað
heildsalanna. Byggir blaðið þetta
á ályktun kaupfélagsstjórafund-
arins, sem fyrr er nefndur, og
undirtektum aðalfundar S. í. S.
við þeirri ályktun. Ekkert er fjar-
stæðara en að þar sé verið að
kref jast sérréttinda handa nokkr-
um. Þar er aðeins krafa um að
horfið sé frá ranglæti til réttlætis.
Samvinnumenn krefjast ekki sér-
réttinda heldur aðeins réttlætis.
Þeir krefjast jafnréttis við aðra,
þegar um innflutningsleyfi er að
æða. Meira ekki. Hlutur kaup-
félaganna hefir verið fyrir borð
borinn að undanförnu, þar sem
þau hafa orðið að kaupa nær
þriðjunginn af miklu af vörum
iínum að heildsölum. Þessu una
samvinnumenn ekki lengur.
Gera má ráð fyrir að innflutn-
ingshömlur færist í aukana vegna
gjaldeyrisskorts og óhagstæðs
verzlunarjafnaðar. KaupfélagSr
rnenn múhu ekki skorast undan
að sitja í þeim efnum við sama
borð og aðrir, en þeir sætta sig
ekki við að vera þar settir skör
lægra en aðrir þegnar þjóðfélags-
ins. Hver sá, sem setur sig á móti
þeim sjálfsögðu og sanngjörnu
kröfum, sýnir það eitt, að hann
ber hagsmuni neytenda minna
fyrir brjósti en hag nokkurra
heildsala.
Þó að gróði heildsalanna af
viðskiptum sínum við kaupfélög-
in kunni að vera nokkurs virði
fyrir þá sjálfa, þá er samt almenn-
ur gróði neytendanna hagfræði-
allra sanngjarnra Og rétt hugs-
andi manna. Eri hagur neytend-
anna hiýtur m. a. að vera undir-
því kominn, að þeir geti verið
sem frjálsastir um verzlun sína
og beint henni þangað, sem þeir
telja sér hagkvæmast. Færð hafa
verið rök að því, að viðskipta-
frelsi neytent^a hefir á undan-
förnum árum, verið að nokkru
bundið á klafa. Þetta ástand verð-
ur að færast til betri vegar. Allir
samvinnumenn í landinu verða
fyrst og fremst að sameinast um
þá kröfu, og að óreyndu verður
að treysta því, að þeir aðilar, er
hér hafa mest um að segja, sem
eru fjárhagsráð, viðskiptanefnd
Og ríkisstjórnin, breyti innflutn-
ingsreglunum á þá leið, að verzl-
unarfrelsi neytendanna sé sem
bezt tryggt.
í lögunum um fjárhagsráð er
lögð áherzla á, að þau verzlunar-
fyrirtæki, sem flutt hal’a inn ó-
dýrast og hagkvæmast á undan-
förnum árum og líkleg eru til að
gera það í framtíðinni, sitji fyrir
um innflutningsleyfi. Þetta er
viturlegt og réttmætt lagaákvæði,
en því aðeins kemur það að not-
um, að því sé trúlega og sam-
vizkusamlega framfylgt. Til þess
verður, svo fljótt sem unnt
er, að fara fram gagn-
gerð athugun á starfshátt-
um, verðlagi og álagningu inn-
flutningsfyrirtækjanna að und-
anförnu, svo að örugg vitneskja
fáist um það, hvers vænta megi
af þeim- í framtíðinni. Á þenna
hátt þarf að láta innflutpingsfyr-
irtækin ganga undir prófraun og
þaujieiiTa, sem bezt reynast, sitja
fyrir um leyfi til innflutnings,
hvort sem það verða kaupfélögin
eða einstaklingsfyrirtæki, því að
eins og fyrr er sagt, kref jast kaup-
félögin jafnréttis en ekki sérrétt-
inda. Hins vegar bíða kaupfélög-
in róleg eftir því, að rannsókn
fari fram um það, hvaða verzlun-
árfyrirtæki séu hagkvæmust fyrir
almenning, og þau munu þess
hvetjandi, að slík rannsókn fari
fram. Komi á hinn bóginn fram
andstaða gegn því, að athugun
sé gerð í þessu efni, Jiá er það
bending um, að þar muni ekki
allt vera hreint fyrir.
Samkvæmt frásögn norskra blaða
er nú að verða lokið málaferlum í
Nore&i gegn föðurlandssvikurum. Alls
nema eignir og verðmæti, er ríkið hef-
ir gert upptækar eða tekið í sektir um
74 millj. kr.
*
Formaður amerískrar þingnefndar,
er fjallar um ýmis verkalýðsmáí, hef-
ir lagt það til við Marshall utanrikis-
ráðherra, að öllum Rússum verði vís-
að úr landi í Bandaríkjunum, nema
þeim einum, sem eru þar saxinanfega í
áríðandi erindagerðum. Skuli fram-
vegis eigi fleiri Rússar fá landvistar-
leyfi þar i fandi en Bandaríkjamenn í
Rússlandi. .
■----Bognar aldrei — brotnar i
bylnum stóra seinast.
Þessar hendingar komu mér
jafnan í hug, er eg sá Rósant frá
Hamri nú á undanförnum árum.
Maður lítill vexti, nær því
hvítur á hár og skegg, teinbeinn
á baki, hvikur í spori, málreifur,
liress og glaður. Þannig var liann
liann ætíð, livar sem ég hitti
liann.
Elli glímdi við Þór og kom
honum á kné. Hún réðst einnig
að Rósant og átti við liann langa
og liarða glímu, en liann féll ekki
né bognaði í Jieim fangbrögðum.
En fleira er Jiað en ellin ein, sem
leitast við að beygja bak manna
og herðar á lífsleiðinni. Þar til
má nefna sjúkdóma, sorgir, fá-
tækt og hvers konar örðug Hfs-
kjör.
Rósant komst einnig í kynni
við þetta. Hann var að vísu jafn-
an’ heilsuhraustur sjálfur, .en
sjúkdómarnir herjuðu Jió á
heimili hans. Sorgin heimsótti
hann. Hann missti efnilega dótt-
ur, uppkomna, árið 1927, og
konu sína fáum árum síðar. Þá
var fátæktin honum ekki ókunn,
og vafalaust hafa margvíslegir
örgugleikar aðrir látið liann
verða varan við sig. En allt Jietta
fór að einu leyti erindisleysu til
hans. Hann stóð jafnbeinn eftir
sem áður.
Það eru 30 ár síðan ég sá Rós-
ant fyrst. Þá var hann nýfluttur
að Hamri á Þelamörk, en hafði
áður búið á Efsta-Landi í Öxna-
dal. Mér varð starsýjnt á þennan
litla, hvatlega mann. Hann hafði
alskegg, og var það nokkuð
hæruskotið. Mun það hafa valdið
því, að það komst inn í meðvit-
und mína, að Rósant væri gamall
karl, því að þá fannst mér ál-
skeggið öruggt merki um háan
aldur, Þetta sumar hefur Rósant
verið 5 2ára.
En svo gerði Jiessi karl mér
þann grikk að eldast ekkert meir.
Eg óx, Jiroskaðist og eltist, varð
tvítugurT þrítugur og komst yfir
fertugt, en Rósant var ennþá
sami karlinn og ég liafði séð sum-
arið 1917.
En svo kom bylurinn stóri —
dauðinn — og gamli maðurinn
féll — brotnaði án Jiess að hafa
nokkru sinni bognað.
Ástæðan fyrir þessari tillögu þing-
mannsins er sú, að verkalýðsmála-
nefnd þeirri, er hann veitir forstöðu,
hefði verið synjað um landvistarleyfi
í Rússlandi og tararleyfi um landið,
en nefndin hafði ráðgert að fara þang-
að i september næstk. og kynna sér
ástand og horfur í fræðslu- og verka-
týðsmáíum þar í landi.
*
300 Jiús. m'anns sagt upp.
Franska stjórnin hefir ákveðið að
fækka starfsmönnum rikisins um
300,000. Fjöldi þeirra manna, sem nú
eru í þjónustu ríkisins, munu vera ná-
lægt 1 Vi milljón.
Rósant? Einungis af því að liann
gekk beinn allt að hinzta spori?
Nei. En það er Jió merkilegt.
Hvað er það Jiá? Ekki virðist
hann hafa unnið nein stórvirki.
Enga jörð liefir hann gert að
stórbýli. Fáar eða engar trúnað-
arstöður hafði hann fyrir sveit
sína. Hvert var þá ælistarf lians?
Mér vitanlega ekki annað en Jiað
að koma upp fjórum mannvæn-
legum börnum. Ekki annað, segi
eg. Er það Jiá lítið? Nei. Ekkert
ævistarf er betra en að skila
framtíðinni efnilegum, upp-
komnum börnum. Það gerði
Rósant með aðstoð sinnar ágætu
konu, Guðrúnar Bjarnadóttur.
Ef éinhver hyggur að Jietta sé
mærðarhjal eitt, þar sem gefið er
í skyn, að börn þeirra lijóna séu
vel gefin, Jiá ætti sá hinn sami að
kynnast systkinunum á Hamri,
Hállfríði og Þorleifi, og eiga við
þau tal, en minnast þess um leið,
að Jiau hafa ekki í skóla dvalið.
Hann mætti Jiá einnig kynnast
yngsta barninu, Bjarna múrara-
meistara á Akureyri, og vita það,
að liann er í fremstu röð starfs-
bræðra sinna og hefir traust allra.
Ragnheiðtir heitin, er dó 1927,
var einnig vel gefin stúlka, en
hana þekkti eg lítið.
Rósant dvaldi síðustu árin hjá
Bjarna og konu hans. Þau eiga
tvær ungar dætur, og eru þær
einu barnabörn Rósants og Guð-
rúnar. Rósant lagði mikla ást á
þessar sonardætur sínar, og voru
þær oft í fylgd með honum. Eg
get ekki stillt mig um að gefa
þess hér, að eldri stúlkan kom í
barnaskólann í vor og reyndist
þá svo vel að sér, að það vakti
eftirtekt og mátti víst met ka 11-
ast. Ekki veit eg, hvort afinn hef-
ur vitað það, hann var fárveikur
orðinn og lá á sjúkrahúsinu, en
fátt mundi hafa glatt liann rneir.
Hér læt eg staðar numið. Þetta
er hvorki æviágrip né eftirmæli,
enda er eg óvanur að skrifa slíkt.
En það var sem því væri hvíslað
að mér, að eg skykli minnast
Rósants, og eg hlýddi því. Bið eg
ættingja vel að virða þá fram-
hleypni mína. En Jiað vona eg,
að Rósant láti sér vel Hka þétta
litja skrif, sé hann óbreyttur, og
hafi eg þekkt liann rétt.
Bretar misstu 1503 skip.
Endanlegt uppgjör um skipatjón
Breta á stríðsárunum var nýtega gert
kunnugt. Bretar misstu 1503 skip, sem
voru samtals 959,757 lestir.
*
Ungverjar fá ekki gjaldfrest.
Viðskipabankinn i Bandaríkjunum
hefir afturkállað gjaldfrest, sem Ung-
verjar áttu að fá á 7 milljón doltara
bómullarsendingu.
Marshall utanríkisráðherra til-
kynnti þetta fyrir nokkrum dögum og
gaf þá skýringu, að þeir menn, sem
samið hefðu um þessi kaup og treyst
hefði verið í Bandaríkjunum, væru nú
í útlegð. Við hefðu tekið menn, sem
viðskiptabankinn treysti ekki, og því
hefði þessi ákvörðun verið tekin.
Eiríkur Stefánsson.
UM VÍÐA VERÖLD