Dagur - 14.01.1948, Blaðsíða 5

Miðvikudaginn 14. janúar 1948
DAGDR
5
Gamall draumur mannsins orðinn að veruleika:
Meí hjálp flugvélarinnar getur maðurinn látið bæði rigna og snjóa
Eftir LEVERETT G. RICHARDS
I apríl í fyrra tók bandaríski blaðamaður-
inn Richards þátt í tilraunum veðurfræðinga
til þess að hafa áhrif á úrkomuna. I þessari
grein segir hann frá niðurstöðunum.
Undir vissum kringumstæðum,
er hægt að „búa til“ snjókomu,
jafnvel stórhríð, tneð aðstoð flug-
vélarinnar og dálitlu af ísmolum.
Regn, sem mælst hcfur heill
þumlungur á jörðu niðri, hefur
fengist með því að dreifa 100' kr.
virði af ísmolum yfir ský. Þetta
eru merkilegir og furðulegir hlut-
ir, en ævagamall draumur manns
ins um að hafa áhrif á veðurfar
og úrkomu, hefur að nokkru leyti
rætst á síðustu árum.
Eg tók þátt í einfaldri en eftir-
minnilegri tilraun, sem sannaði
þetta. Eckely Ellison, yfirmaður
veðurstofunnar í Portland í Ore-
gon, dreifði hnefafylli af örsmá-
um ísmolum yfir nokkur þung-
búin ský, rétt eins og þegar kjúkl
ingum er gefið korn úr hnefa.
Þrjár mínútur liðu, og ekkert
gerðist. En þá sáum við þá allt í
einu hvar dökk misturslæða féll
út úr skýjunum. Hún náði brátt
til jarðar og regnið féll eins og
súla yfir græna akra og skóga.
Brátt fjölgaði þessum furðulegu
regnsúlum. Þttta var sýn, sem
ekki gleymdist auðveldlega. Mað-
urinn stóð á þröskuli mikilla tíð-
inda
Fimmtán mínútum eftir að
fyrsta regnið féll, dreifði Ellison
17 pundum af ísmolum yfir ann-
að ský, í um það bil fimm mílna
fjarlægð frá hinu fyrra. Flug-
vélin stakk sér því næst með ör-
skosthraða undir skýið og kom
þangað nægilega snemma til þess
að sjá snjókornin svífa hátíðlega
til jarðar. Eftir það flugum við í
10 mínútur í gegnum dimma hríð
svo að ekki sá út úr augunum og
við og við buldi regn á gluggum
flugvélarinnar. í skýrslu veður-
fræðingsins um þessar tilraunir
segii- svo: „Enginn úrkoma var í
þessu nágrenni áður og ekki var
búist við henni. Það virðist á-
reiðanlegt, að úrkoma þessi var af
völdum íssins, sem dreift var yfir
skýin.“
Mörg hundruð smál. af regni
og snjó, gerðum af mannahöndum
— féllu þennan dag, hinn 4. apríl
1947. Tilraunir þessar náðu til
landsvæðis, sem var 60 fermílur
að stáerð, og til þeirra fóru 34
pund af ísmolum, sem kosta 35
aura pundið.
i
Gerfiregn í Ástralíu.
Þassi tilraun í Oregon er bezt
heppnaða tilraunin í þessa átt,
sem ennþá hefur verið gerð í
Bandaríkjunum og opinberar
skýrslur eru um. En fleiri hafa
freistað gæfunnar og veðurguð-
anna. Ástralíumenn fengu úr-
komu, sem mældist þumlungur,
yfir 20 fermílna svæði í nánd við
Sidney í febrúar 1947 og þeir not-
uðu sömu aðferðina. Tilraun
þeirra, eins og okkar byggist á
rannsóknum, sem gerðar voru í
rannsóknarstofum General Elec-
tric félagsins og framkvæmdar
voru af Vincent Schaefer, sem er
samstarfsmaður Nobelsverðlauna
hafans dr. Irving Langmuir.
Schaefer reyndi bragð sitt í
fyrsta sinn á náttúrunni í nóvem-
ber árið 1946. Hann flaug í 14000
feta hæð yfir Greylockfjöll í
Massachusetts fylki og dreifði 6
pundum af örsmáum ískornum
yfir ský, sem var um fjögra mílna
langt. Skýið byrjaði strax að ólga
og bylta sér, eins og syðiípotti,og
örsmá snjókorn tóku að falla til
jarðar, en þurra loftið fyrir neð-
an hafði leyst þau upp og innbyrt
þau, er þau höfðu fallið um 3000
fet. Schaefer uppgötvaði við aðr-
ar tilraunir, að ef of mikið magn
af ís var noiað, urðu áhrifin þau,
að skýið breyttist í örsmáa ís-
krystalla, of fíngerða og létta til
þess að falla til jarðar sem snjó-
korn. Með þessumhættivarfund-
in aðferðin til þess að varna því,
að úrkoma yrði úr skýi. Önnur
tilraun Shaefers varð til þess að
veruleg snjókoma varð á allstóru
svæði.
Gerfiveðrið mikilvægt í hernaði!
Þeir Schaefer og Langmuir
starfa nú m. a. fyrir bandaríska
flugherinn, sem heldur tilraun-
um þeirra áfram, en yfir öllum
athöfnum hersins á þessu sviði
hvílir hernaðarleynd. En augljóst
er hverja þýðingu þekking á þess-
um getur haft í hernaði, t. d. ef
hægt væri að koma af stað stór-
hríðum til trafala fyrir óvinaher,
eða regni, til þess að torvelda um-
ferð hans.
Schaefer hóf tilraunir sínir á
þessu sviði árið 1943 þegar Gene-
ral Electric félagið tók að sér
rannsóknir fyrir flugherinn á því
fyrirbrigði, sem kallað er ísing á
flugvélum og hefur valdið mörg-
um flugslysum. ís getur sezt með
svo snöggum hætti á flugvélar,
að þær hrapi áður en við nokkuð
verður ráðið. Schaefer sá brátt,
að flugvélar gátu örugglega flog-
ið í gegnum ský, sem voru sam-
sett af örsmáum ískrystöllum.
Korn, sem þegar voru frosin, gátu
ekki orðið að ísingu á vængjun-
um. Ef ekki var hægt að þýða
skýin, hvers vegna þá ekki að
frysta þau, var spurning, sem
Schaefer velti fyrir sér?
Til þess að fá tilraunaský til
þess að vinna við, blés Schaefer
inn í kældan klefa í rannsókna-
stofu sinni. Því næst dreifði hann
litlu af ísdufti yfir skýið, sem
myndast hafði í klefanum við það
að hann blés heitu lofti inn í
hann. Frosnu-kornin skyldu eftir
ofurlitla gufuslóð, eins og af flug-
vél, sem flýgur í 20 þús. feta hæð.
En næst gerðist furðulegur hlut-
ur, í kjölfar þessarar slóðar mynd
uðust míkróskópiskir ískrystall-
ar, sem glitruðu í ljósinu. Ein-
hverjir straumar mynduðust í
skýinu, sem á skammri stundu
breyttu því í örsmáa krystalla,
sem stækkuðu á kostnað rakans
í loftinu, unz þeir féllu til botns
í klefanum, sem snjókorn. Þannig
bar það að á sólheitum júlídegi
árið 1946, að manninum tókst að
láta snjókorn falla í fyrsta sinn.
Lykillinn að þessari ískorna-
aðférð er falinn í hinum yfir-
kældu vatnsdropum í skýjunum.
í fræðibókunum stendur að vatn
frjósi við einnar gráðu frost, en
yfirkældu skýin hafa aldrei séð
þær bækur og þau eru fljótandi
við talsvert meira frost, enda þótt
allt og sumt, sem til þarf, til þess
að breyta þeim í ís, sé hreýfing á
kornunum. ískornin, sem dreift
er yfir skýin, leysa þessa þraut,
um þau safnast droparnir og falla
síðan sem snjór til jarðar.
Miklir möguleikar — framtíðar
rannsóknarefiii
Hverjir eru þá möguleikarnir
til þess að hafa áhrif á veðurfarið
með þessum hætti?
Á miklum þurrkasvæðum, þar
sem ský sjást sjaldan á himni,
eru þeir næsta litlir. En víða
annars staðar, t. d. víðsvegar í
Bandaríkjunum er vonummikinn
árangur. En ekki eru öll ský með
sama markinu brennd. Einhver
hluti skýsins þarf að vera um eða
fyrir neðan frostmark. Ef 20 stiga
hiti er við jörðu, er líklegt að frost
markið 1 sé í 15000 feta hæð og
æði oft er það, sem ekkert ský er
að finna einmitt þar. En ef það
er þar fyrir, og ískornum er dreift
yfir það, er líklegt, að úrkoma
verði, þótt ekki sé gefið að hún
falli til jarðar, því að hið þurra
loft fyrir neðan getur di'egið hana
til sín.
En þegar kólnar í veðri, og frost
markið í loftinu *erður náð í mun
minni hæð, er tiltölulega auð-
velt að láta rigna eða snjóa beint
ofan á tiltekið landsvæði.
Schaefer hefur látið í ljósi þá
skoðun, að í framtíðinni muni
þykja hagkvæmt að koma fyrir
vélasamstæðum á fjallatindum
víðsvegar og senda hríð af ískorn-
um með þeim út í loftið hvenær
sem yfirkæld ský komi í ná-
munda við þá. Með þessum hætti
væri hægt að fá nægilega mikla
snjókomu á hálendum til þess að
tryggja vatnsrennsli frá hálend-
inu til láglendisins í þurrkatíð.
Svisslendingar hafa þegar leitað
ráða hjá dr. Schaefer til þess að
breyta rakanum við hlíðar Alpa-
fjallanna, sem fellur sem regn
niðri í dölunum, i snjókomu of-
arlega í fjöllunum, og forða því
jannig í tíma að vatnsskortur
verði við rafmagnsver, svo sem
varð síðastliðið sumar.
Það er ósennilegt, að mannin-
um takist nokkru sinni að stjórna
veðrinu eins og honum bezt líkar,
en fullvíst má telja, að héðan af
verði þessum tilraunum og rann-
sóknum haldið áfram og að mik-
ið gagn geti orðið að þessari
þekkingu, er fram líða stundir.
Norskur bátur
til hákarlaveiða
við Suður-Ame-
ríku
Nýlega er norskur fiskibátur
lagður af stað til Uruguay til há-
karlaveiða. Áhöfnin, 15 menn, er
allt Norðmenn. Skipsmenn hafa
fengið leyfi Uruguay-stjórnar til
þess að stunda hákarlaveiðar í 6
mánuði frá Montevideo. Hákarla-
lifur er nú í háu verði.
(Lausl. þýtt).
iiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiii
111111111111111111111111111 iiiiiiiii***
Nú eru síðustu forvöð að ná í amerísku
HICKORY-skíðin.
Aðeins tvær tegundir með stálköntum eftir. j
Verzlunin Eyjafjörður h.f.
iiliiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiMiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiimiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiniiii
iiiiiiiiiiiiiiuiiiii
111 ■ 11 ■ i ii ■ i ■ ■ ■ ii i ■ ■ ■ ■ ■ ■ i ii 11 ■ 11 ii i ii 1111111 ■ 111 ■ ■ ■ i ■ i ■ i ■
111111111111111111111111111111111111111 n»
Heimilisiðnaðarfélag Norðurlands
Námskeið félagsins hefjast sem hér segir: Sníðanámskeið
byrjar fimmtudaginn 15. janúar. Saumanómskeið (dag- og
kvöldnámskeið) byrjar fimmtudaginn 22. janúar. — Bók-
bandsnámskeið auglýst síðar. — Umsóknum svarað í síma 488
kvölds og morgna.
11111111111111111
iiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiimiiiiiiii
111 ■ i ■ t ■ i • ■ 11 iii iii ii ii iiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiini iii u.
Illl■lll•llllllllll■ll■ll■lll••l•■tlllll•lll•lllllll■ll■llll■llll•llll■llll■■l•■llllll••l!■ll•l•llll••l•••••■•ll••ll•lll•l■l.1
Skór
á 2ja—5 ára. Mikið úrval.
Skóbúð KEA
úl 11111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111HlllllllllllllllllllllllllII
„l.ll..lll.l.lllllll>ll..llll.m.m.l.llll.ll.limilt.......m..l.l.llimiimil..m..ll.ll.l.lllMllll.l.l..l<l„m.l lllllllllll.l.. •
Þeir Saurbæjarhreppsbúar, er óska að fá unnið með
skurðgröfu o£> jarðýtu ú þessu ári, eru beðnir að senda
undirrituðum pantanir sínar fyrir 10. febrúar næstk.
Taka þarf fram, hvað vinna á með ýtunni, og áætla
vinnustundaf jölda.
Fyrir sama tíma þnrfa einnig þeir, er nú ætla að sækja
nm styrk úr Verkfærakaupasjóði, að hafa sentmér frum-
reikninga eða nótur, sem fýlgja þurfa umsókninni.
Ártúni, 12. janúar 1948.
Finnur Kristjánsson.
"iiiiiiiiiiiiiiiiiiiimiimiiimiiiimimiiiiiiiiimiiiiiiiiiiiiiiiimiimiiiiimimiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiMiiiiiiiiiiiiiiiiiiliii'
m„i...ii....iim.iii.m..mimiimimii.i..i.i.ii..m.iiiiiiiim.imimm.iimiiii..; *"iiiliiiiii.i.iiiiiiiiiiiii.lliilli..iii.i.illlli.iii..i.>