Dagur - 15.09.1948, Blaðsíða 4

4
DAGUR
Miðvikudaginn 15. september 1948
DAGUR
Ritstjóri: Haukur Snorrason.
Afgreiðsla, auglýsingar, innheimta:
Marínó H. Pctursson
Skrifstofa í Hafnarstræti 87 — Simi 1G6
Blaðið kemur út á hverjum miðvikudegi
Árgangurinn kostar kr. 25.00
Gjalddagi er 1. júlí
;; 1’RENTVIlRK ODi)S björnssonar h.f. <1
Þjóðin og stjórnarskráin
NEFNDIR HAFA verið algengt umræðuefni 'að
undanförnu, því að þessi fylgifiskur lýðræðisins
setur nú höfuðsvipmót á daglegt líf borgaranna,
með tilskipunum sínum og ráðagerðum. Ein er þó
sú nefndin, sem fáar fregnir fara af. Það er stjórn-
arskrárnefndin, sem átti að undirbúa hin nýju
stjórnskipunarlög lýðveldisins. Þessi nefnd hefir
lifað heila ríkisstjórn og hluta af ævi annarrar án
þess þó að vinna sér annað til lífsins en vera til á
pappírnum. Þegar hún settist á laggirnar, var
miklu til kostað. Sendiför var gerð til annarra
landa til þess að fá að líta í stjórnarskrár þeirra.
Þótti það hentara á þeirri tíð, en fá plöggin í pósti.
En síðan hefir verið hljótt um þessa nefnd og þó
ennþá hljóðara um árangurinn af störfum henn-
ar, ef nokkur er. Ekki hefir þó skort hátíðleg lof-
orð. „Nýsköpunarstjórnin“ lofaði hátíðlega að
láta undirbúa nýja stjórnarskrá. Það loforð fór
sömu leiðina og flest hin meiri háttar loforð
þeirrar stjórnar. Reyndist ekkert nema orða-
gjálfrið eitt. Þegar núverandi ríkisstjórn tók við
völdum, var stjórnarskrármálinu heldur ekki
gleymt. Var þess sérstaklega minnzt í stjómar-
sáttmálanum og segir þar svo:
„Ríkisstjórnin mun beita sér fyrir því að
lokið verði endurskoðun stjómarskrárinn-
ar og sctningu nýrrar stjórnarskrár hraðað
eftir því sem frekast er unnt.“
En síðan þetta var, hefir verið sem næst alger
þögn um þetta stórmál á sjálfu Alþingi og ekki
hefir ríkisstjórnin látið svo lítið að tilkynna þegn-
um sínum, hvað líði framkvæmd þessa atriðis
málefnasamningsins. Frá stjórnarskrárnefndinni
sjálfri hefir að sjálfsögðu ekkert heyrzt.
ÞETTA AÐGERÐALEYSI valdhafanna um
endurskoðun stjórnarskrárinnar er raunar hið
furðulegasta. Stjórnskipunarlög ríkisins eruhorn-
steinar til þess að byggja á réttlátt og traust lýð-
ræðisríki. Yfirleitt mun það skoðun manna, jafnt
utan þings sem innan, að núverandi stjórnarskrá
þurfi gagngerðra breytinga við. Mörg rök hafa
verið leidd að því, að margt það, sem illa hefir
farið úr hendi í stjórn landsins hin síðari <ár, eigi
rót sína í ófullnægjandi og óviðunandi stjói'nar-
skrá lýðveldisins. Áhugaleysi valdhafanna á þessu
máli er ennþá furðulegra þegar það er aðgætt, að
landsmenn sjálfir hafa yfirleitt mikinn áhuga á
því. Hinar ýtarlegu tillögur Fjórðungssambanda
Norðlendinga og Austfirðinga um nýja stjórnar-
skrá, bera vott um þennan áhuga og skilning á
því, að lýðveldið þarfnast nýrrar stjórnskipunar,
ef það á að takast að byggja hér upp heilbrigt,
sjálfstætt þjóðfélag.
HÉR í BLAÐINU í dag eru birtar tillögur
Norðlendinga um þetta efni. Þær eru mjög at-
hyglisverðar og líklegar til þess að finna mikinn
hljómgrunn hjá þjóðinni, þótt ekki sé jafnvíst að
þeim verði mjög fagnað af stjórnmálaforingjum.
En hvort sem menn aðhyllast einstök atriði þeirra
eða ekki, er augljóst að þær stefna að einu höfuð-
markmiði: að dreifa valdinu frá miðpunktinum í
Reykjavík út til fólksins sjálfs, veita því rétt til
þess að ráða sérmálum sínum, gera lýðræðið í
landinu meira og áhrifaríkara en það nú er. Þessi
meginstefna á sívaxandi fylgis að fagna með þjóð-
inni. Ágallar núverandi stjórnarfyrirkomulags
blasa nú hvarvetna við augum.
Hnúturinn, sem búið er að reyra
utan um stjórn atvinnu- og
menningarmála í höfuðborginni,
stækkar sífellt, en möguleikar til
sjálfstjórnar og til framkvæmda
minnka úti á landsbyggðinni að
sama skapi. Þannig er stefnt til
ófarnaðar og þessari stefnu verð-
ur að breyta m. a. með nýrri
stjórnarskrá og nýju viðhorfi til
ríkisvaldsins. Af þessum ástæð-
um mun almenningur gefa tillög-
um Norðlendinga og Austfirðinga
sérstakan gaum. Það er athyglis-
vert, að það eru frjáls, ólaunuð,
borgaraleg samtök, sem fyrst
verða til þess að birta ýtarlegar
tillögur um þetta stórmál ríkis-
ins, á sama tíma og ríkisskipaðar
nefndir sofa á verðinum. Er ekki
einmitt í þessu fólgin sterk
ábending um nauðsyn nýrrar
stjórnarskrár og nýrra stjórnai'-
háttu?
FOKDREIFAR
50 þús. kr. verðmæti of lítið
fyrir landann.
EITT af Vestmannaeyjablöð-
unum birti nýlega svohljóðandi
fregn:
„Hér kom fyrir skömmu um
40 smálesta dragnótabátur, sem
hafði verið að veiðum hér um-
hverfis Eyjar og var með full-
fermi. Mest var aflinn smáýsa og
lýsa og sumt af fiskinum mikið
minni en leyfilegt er að landa
hér. Færeyingar bjuggust við að
fá fyrir farminn í Bretlandi um
2000 sterlingspund, eða um 50
þús. kr., eða helmingi meira en
meðalsala togara fyrir stríð. En
slíku geta íslendingar nú ekki
litið við.“
Þessi fregn varpar ljósi á það, í
hvert óefni er komið með fram-
leiðsluþáttu okkar og fram-
’leiðslukostnað. Á sama tíma og
hundruð skipa leita síldar ár-
angurslaust, moka Færeyingar
og aðrar þjóðir upp öðrum fisk-
tegundum við strendur landsins
og selja með góðum hagnaði á
erlendum markaði.
Hlutverkum skipt.
NÚ GET eg ekki keypt mér
almennileg rakblöð lengur. Þau
fást ekki. Tannþvottur hefir
lengi verið prédikaður sem
nauðsynlegt hreinlæti. Börnun-
um er auk heldur kennt það í
skólunum, að siðað fólk eigi að
halda tönnum sínum hreinum.
En tannsápa er nú öldungis ófá-
anleg. Ef þessu heldur áfram
lengi, verða landsmenn að ger-
ast síðskeggjar með gular og
grænar tennur.
SÚ VAR tíðin að íslendingar
sendu fatnað í stórum stíl til
Noregs og annarra landa. Þótt-
ust ekki þurfa á honum að halda
lengur hér í allsnægtunum. Nú
fæst ekki skyrta, ekki fataefni,
ekki efni í kjól, ekki barnaskór
o. s. frv. Ef þessu heldur áfram,
sé eg ekki annað en velviljaðir
menn í Noregi verði að efna til
íslandssöfnunar þar. Svo er nú
hlutverkum skipt.
Skilur milli feigs og ófeigs.
HVERNIG stendur á þessu?
Aflar þjóðin svona lítils gjald-
eyris? Eða er innflutningsmálun-
um svona illa stjórnað? Þetta eru
spurningar, sem nauðsynlegt er
að fá svar við. Gjaldeyristekjui'
þjóðarinnar eru nú margfaldar á
við það, sem þæi' voru fyrir stríð.
Þá var beitt hér ströngum inn-
flutningshöftum og þá starfaði
gjaldeyrisnefnd. Henni stjórn-
uðu vondir Framsóknarmenn,
sögðu andstæðingablöðin þá. Það
var kærasta umræðuefni þeirra
árum saman, að skammast yfir
stjórn Framsóknarmanna á
gjaldeyrismálunum. En eg man
ekki betur en eg gæti jafnan
keypt mér tannsápu, efni í
skyrtu, góð fataefni og yfirleitt
allar brýnustu lífsnauðsynjar á
kreppuárunum. Samt voru
gjaldeyristekjur þjóðarbúsins
ekki nema brot af því, sem þær
eru nú, þrátt fyrir síldarleysið í
ár. Fyrir stríð sat hér ein gjald-
eyrisnefnd. Nú höfum við Fjár-
hagsi'áð í toppinum, síðan Við-
skiptanefnd og neðst miílibanka-
nefnd. Utan í hrúgaldinu hangir
skömmtunarskrifstofan með öll-
um sínum stjórum, en yfir spila-
borginni allri svífur angurblíð
ásýnd viðskiptamálai'áðherrans.
Og samt er ástandið svona. Eg
held að mönnum dyljist það ekki
lengur, að gjaldeyris- og inn-
flutningsmálunum var miklu
betur stjórnað fyrir stríð en nú.
Þá vai' innflutningurinn skorinn
við nögl, en það voru lífsnauð-
synjar, sem voru fluttar inn. Þar
skilur milli feigs og ófeigs.
Nefnd stundum lélegt tæki.
NEFNDAHRÚGALDIÐ sem
við eigum nú við að búa, hefir
reynst illa og er vonandi feigt.
Það er löngu fullreynt, að það er
ekki hægt að stjórna landinu svo
að vel sé af eintómum ráðum og
nefndum Reykvíkinga. En aðrir
eru ekki hlutgengir í þau störf
að áliti stjórnarvaldanna. Það
sýnir reynsla liðinna ára og laus-
legt yfirlit um nöfn helztu
nefndarforkólfanna. Ástandið í
verzlunarmálum landsmanna í
dag er hörmulegt og það er von-
laust að kippa því í lag með ekki
betri tækjum en nefndirnar eru
þar syðra .Mætti afnema sumar
þeirra nú þegar, að skaðlausu, t.
d. rhillibankanefndina, sem situr
undir Viðskiptanefndinni, og
eitthvað af skömmtunarfai'gan-
inu. Það er táknrænt um gagns-
leysi skömmtunarinnar á sumum
sviðum, að verzlanirnar sjálfar
verða að taka upp skömmtun á
vörum sínum, utan og ofan við
skömmtun ríkisvaldsins. En út-
deiling miðanna, sem ekkert
fæst út á, kostar samt milljónir.
Gamalt, hrukkótt andlit.
LANDSMENN eru að vonum
orðnir langeygðir eftir því áð sjá
hina nýju skipan innflutnings-
málanna, sem’ viðskiptamálaráð-
herrann lofaði þeim í fyrra.
„Nýja reglugerðin11 var svarið
við kröfum kaupstaðaráðstefn-
unnar um nýtt verzlunarfyrir-
komulag. Menn eru nú farnir að
skilja það, að „nýja“ andlitið á
innflutningsmálunum er gamalt
og hrukkótt, að „nýjar reglu-
gerðin" var fyrirsláttur einn til
þess að sefa óánægjuraddirnai'
og veifa framan í alþingismenn-
ina, sem samþykktu þingsálykt-
unartillöguna um nýja skipan
(Framhald á 7. síðu).
Niðursuða í sykurleysinu
„Eg get ekkert soðið niður, vegna sykurleysis-
ins“. Setningar eins og þessi og þessari líkar,
heyrast oft nú. Sykurskammturinn mun ekki
meiri en það, að í flestum heimilum mun lítill af-
gangur, þegar hin venjulega neyzla hefir farið
fram, og sums staðar, þar sem t. d. er fátt í heim-
ili, en mikið um gestagang, mun sykurinn oft á
tíðum naumui'.
Hvað á húsmóðirin að gera við rabarbarann
sinn, ribsberin, bláberin og öll þau önnur ber og
grænmeti, sem hún hefir ræktað eða á annan
hátt komizt yfir? En það er hér eins og víða ann-
ars staðar, að neyðin kennir.
Eg hitti á dögunum húsmóður í bænum, sem
gaf mér að smakka krækiberjasaft frá því í fyrra,
sem hún hafði gert, og í henni var ekki eitt
gramm af sykri. Saftin var prýðileg, óskemmd
með öllu, en var að vísu römm og bragðsterk, eins
og gefur að skilja. Krækiberin höfðu verið hökk-
uð hrá, safinn settur á flöskur, benzósúrt natron
verið notað og síðan vendilega lakkað yfir flösk-
urnar. Ekki er ólíkelgt að þannig megi fara með
fleiri teg. berja. Onnur kona sagði mér að hún
hefði geymt rabarbara hér um bil ár, án nokkurs
sykurs. Hún saxaði hann í söxunarvél og setti
maukið í flöskur. Benzósúrt natron var notað
(2 gr. í 5 kg. rabarbara).
Rabarbara má líka geyma í vatni, og sumum
gefst vel að þurrka hann. í bók Helgu Sigurðar-
dóttur, „Grænmeti og ber allt árið“, eru ýmsar
góðar leiðbeiningar og forskriftir, hvernig bezt er
að haga niðursuðunni þ. á. m. margar sykurlaus-
ar aðferðir.
Húsmæður vita vel, að þessi máj væru ekki erf-
ið viðfangs ef ekld væi'i sykurleysið, en þegar svo
er, er að taka hinu lélega ástandi með þolinmæði,
og reyna að nota það sem þeim hefir, áskotnast af
hinum góðu ávöxtum, eftir því sem unnt er.
HAUSTKVEF. — HAUSTKLÆÐNAÐUR.
Þegar kólna tekur er mörgum hætt við kvefi.
Þetta er gömul saga, sem alltaf er, þó ný. Ráð er
því að byrja fremur snemma að ganga í hlýrri
fötum, en notuð hafa verið yfir sumarið, t. d.
hlýrri nærfötum og sokkum. Gott er líka að bæta
á sig einu bolvesti og peysur e.ru s.ígildur Ivlæðn-
aður og eiga ekki hvað síst við á haustin.
Um þessar mundir fæst nóg að ísl. lopa í mörg-
um, fallegum litum, sem er alveg tilvalinn í peys-
ur og hvers konar vetrarflíkur aðrar.
Við getum vei'ið hreykin af lopanum, og gleym-
um því ekki, að þetta er góð vara, sem fæst, og
meira að segja óskömmtuð.
Það er nú fullsnemmt að tala um snjósokka og
snjóskó, en hefir nokkurri stúlku dottið í hug að
prjóna sér snjósokka úr lopa? Nota sterka og
„káta“ liti og innleiða snjósokka-tízku á okkar
kalda landi? — Eg held að minna yrði um kvef og
vesaldóm í oltkur, ef slík tízka kæmist á. Hvað
heldur þú?
Iðin húsfreyja, sem lærir við Bréfaskóla SÍS, á
meðan hún hrærir í pottunum. — Bréfskólinn
hefir á boðstólnum ýmsar námsgreinar fyrir þá
sem vilja nema heima í frístundum sínum. ■—•
Tæp 800 manns stunduðu bréfskólanám sl. ár.