Dagur - 29.09.1948, Blaðsíða 5

Miðvikudaginn 29. sept. 1948
D AGUR
5
Höggur sár er hlífð skyldi
Svar til Braga Sveinssonar
FRÁ BÓKAMARKAÐINUM
Það mun ekki ofmælt, að ís-
lendingar sé.u deilugjarnir, og
deili stundum óvægilega. En um-
ræður og deilur, ná því aðeins
tilgangi sínum, að málsaðilar sýni
prúðmennsku í rithætti og virði
grundvallarskilyrði ritmennsku,
að hlýða á rök og viðurkenna
staðreyndir, er fram koma. Sé
þeim skilyrðum fullnægt, má
jafnvel segja, að deilur séu þjóð-
félagsleg nauðsyn. En á öllum
tímum koma fram höfundar, sem
litla þekkingu virðast eiga um
ofangreinda málsmeðferð. Þeir
kunna lítt að greina milli manna
og málefni, skeyta lítt um rök, en
vaða botnlítinn óhróðurselginn
um eitt éða annað, stundum full-
komlega fjarskyld atriði, því sem
um er rætt.
Glöggt sýnishorn um slíkan
rithátt, er að finna í Degi 18. ág.
sl. Þar geysist fram á ritvöllinn
maður að nafni Bragi Sveinsson.
Nefnir hann ritsmíð sína „Sein-
heppileg svör“.
Grein þessi er á ýmsan hátt hin
furðulegasta. Er ekki fjarri lagi,
að álykta, að hún sé „seinheppi-
leg“ tilraun til að rangfæra
grein er eg ritaði í Dag 28. apríl
sl. Þó grein B. S. raski engu, er
eg hélt fram í þeirri grein og sé
sem heild fjarri því að vera
svaraverð, neyðist eg til að taka
hana til athugunar og leiðrétta
missagnir og rangfærslur. Grein
sú, er eg ritaði í Dag síðastl. vet-
ur, var umsögn lesanda, ásamt
leiðréttingum við vísnasafn Jó-
hanns Sveinsson: „Eg skal kveða
við þig vel“. í formála þeirrar
bókar, segir höfundur, bls. 19, 13.
1. a. o.: „Ef mönnum virðist eitt-
hvað rangt með farið í riti þessu,
væri mér kært, að menn sendu
mér, eða Helgafelli athugasemdir
og leiðréttingar, er reistar væru
á traustum heimildum, því að
skylt er 'að hlíta því er réttara
reynist.“
En þrátt fyrir leiðréttingar
mínar, reynir B. S. að „klóra í
bakkann“, þótt erfiðlega gangi.
Skal nú víkja nokkuð að við-
fangsefni Braga.
Fyrsta þraut hans er vísa
Sveins Jóhannss.: „Ágirn lúður
líður þraut“ o. s. frv. Eg taldi, að
vísa þessi væri birt í vísnasafn-
inu á annan hátt, en hún mun al-
mennt þekkt. Þessu þorir B. S.
ekki að neita, en segir aðeins, að
höfundinum hafi verið breyting-
in leyfileg. Mikið rétt! En hvers
vegna ekki að fylgja ákvæðum
formála vísnasafnsins, birta eldri
og þekktari myndina, en geta
um síðari breytingu. Það er að
vísu ekki nema gott um það að
segja, að höfundar breyti verk-
um sínum, því venjulega munu
breytingar gjörðar til þess að
bæta verkið.
Og hverjar voru svo hinar
nýju upplýsingar B. S. varðandi
þessa vísu? Þær virðast helzt
þær, að höfundur hefði ekki
þurft að biðja mig um leyfi til að
breyta verki sínu, Braga-vísindi
hin nýju, virðast fremur lág-
kúruleg og sviplítil og hefði höf.
vissulega verið sælli, að leiða
slíkt alveg hjá sér, en sýna svo
mikið úrræðaleysi, að fullkomin
rökþrot megi teljast.
En þrautir hans þyngjast þó
enn meir, er hann ræðir um vísu
Sveins Jóhannss.: „Ropar þú með
rembið skap“ o. s. frv. Þar segir
B. S. meðal annars: „ Raunar
skiptir það harla litlu máli hvar
vísan er kveðin“. — Jú! — Bragi
Sveinsson, það skiptir einmitt
máli, það er skýring vísunnar í
vísnasafni Jóhanns Sveinssonar,
sem um er deilt, en ekki vísan
sjálf. Væri B. S. hollara, að
kynna sér betur það, sem um er
rætt, en þvaðra ekki um óvið-
komandi atriði. Sýnir það ein-
ungis virðingarleysi hans fyrir
rökum og takmarkað réttsýni í
málflutningi. B. S. teygir lopann
um uppboð það, er haldið var að
Þúfnavöllum 2. maí 1913. Telur
hann vísuna orta þar. Þetta er al-
rangt, eins og eg tók fram í grein
minni 28. apríl. Vísan er ort á
fundi er haldinn var að Þúfna-
völlum 18,ágúst 1912. Skyldi þá
endurreisa sparisjóð Skriðu-
hrepps. Heimildarmaður minn,
Þórður Magnússon, nú til heim-
ilis að Þríhyrningi, var staddur á
fundi þessum, sem fleiri og man
glöggt atburð þennan. Það er
einnig víst, að Friðbjörn í Stað-
artungu kvittaði fyrir sending-
una með annarri vísu, sem því
miður er ekki til í ábyggilegri
heimild. Þ. M. fullyrðir einnig, að
Friðbjörn hafi ekki þá ort neitt
það, er níð eða kerskni megi
kallast. Það liggur því ljóst fyrir,
að skýring Jóhanns Sveinssonar
við áðurgreinda vísu, er skáld-
skapur einn. Því að vísa, sem er
til 18. ágúst 1912, getur ekki ver-
ið ort á uppboði 2. maí 1913, eins
og B. S. heldur fram. Ef B. S.
vildi fræðast nánar um þetta, er
honum ráðlegt að hitta Þ. M. að
máli. Mætti þá svo fara, að hann
rataði frá villu síns vegar.
Er þá komið að þriðju þraut
Braga. Má þar segja um gengi
hans líkt og Jónas Hallgrímsson
kveður í kvæðinu Þorkell þunni:
„Á útgönguversinu sprakk
hann.“
Virðist B. S. helzt vilja taka sér
fyrir hendur að sanna, að Frið-
björn í Staðartungu, hinn snjalli
hagyrðingur, hefi ekki þekkt
réttar rím- eða beygingarreglur.
„Svo mæla börn sem vilja“.
Birtir hann í þeim tilgangi vísu,
sem hann segist hafa heyrt, að
Friðbjörn hafi kveðið. Nokkrum
línum síðar slær B. S. því föstu,
að vísan sé kveðin af Friðbirni,
því að hann telur hana sýnishorn
af skáldskap hans. Og hverjar
eru heimildir Braga? Orðrómur,
sem hann hefir heyrt einhvern
tíma, og hvaða sannanir hefir B.
S. fyrir því, að vísan hafi verið
þannig kveðin í upphafi, hver
sem annars er höfundur hennar?
Það verður fullljóst hér, sem
fyrr, að B. S. skortir rök og er
ekki ofmælt, að hann hafi nú
drukkið skál lausmælginnar í
botn. Er þá mikið sagt, ef miðað
er við það, sem áður er ritað. B.
S. lætur blítt mjög að vísu þess-
Marcel Ayné: Maðurinn, sem
breytti um andlit. Karl Isfeld ís-
lcnzkaði. Bókaútgáfan Drápa. —
Reykjavík 1948.
Höfundur skáldsögu þessarar
er ekki alls ókunnur íslenzkum
lesendum, því að í fyrra eða hitt-
ið fyrra kom út eftir hann önnur
skáldsaga, Vér lifum á líðandi
stundu, í íslenzkri þýðingu eftir
Karl Isfeld ritstjóra. Mun sú
saga hafa verið mikið keypt og
lesin, enda nýstárleg um margt
og vel skrifuð, þótt efnið væri
ekki sérlega hrjálegt. Hin nýja
saga þessa höfundar, er nú hefir
verið gefin út á íslenzku, er
raunar ennþá furðulegri sam-
setningur en sú hin fyrri. Hún er
skrifuð af miklu fjöri, hug-
kvæmni og stílgáfu, en efnið er
ævintýraleg kynjasaga, „draumi
líkust og dikti“, fjarstæðukennd
og óraunhæf, en í hina röndina
er sagan þó harla nýtízkuleg og
„harðsoðin" á ameríska vísu,
engu síður en sögur Don Tracys
ari og fer um hana mörgum orð-
um. Þykist hann nú sanna, að á
hinu margnefnda uppboði bafi
verið ortar níð- og kersknivísur.
En B. S. má birta svo mikinn
uppboðsskáldskap, sem hann vill,
það sannar á engan hátt skýringu
vísnasafnsins eða fullyrðingar B.
S. sjálfs. Því að hér er um allt
annan mannfund að ræða. Um
vísuna segir hann m. a.: „Því
mun ekki logið, þótt þetta sé níð
og kerskni kallað og skáldskap- ,
urinn ekki upp á marga fiska.“
Og nokkru síðar: „Eg ætla mér
ekki að dæma skáldskap Frið-
bjarnar í Staðartungu."
Að mínu áliti er ekki hægt að
dæma vísu öllu ákveðnar. Efnið
níð og kerskni, skáldskapurinn
beygingar- og málvillur. Eg
minnist þess tæplega, að hafa
heyrt nokkurn höfund hlaupa á
öðru eins hundavaði og eftirlæt
lesendum, að fella dóm um slík-
an málflutning. Af þeim dómi er
B. S. sannarlega ekki öfunds-
verður.
Bragi Sveinsson telur að eg
hafi hafið umræður um skáld-
skap Friðbjarnar í Staðartungu.
Þetta er vægast sagt fullkomið
ranghermi. Til að hefja slíkar
umræður hefi eg enga ástæðu
haft og allra sízt mundi eg ræða
slík mál við mann, með svipaða
réttsýniskennd og B. S. virðist
eiga, ef dæma má eftir skrifi hans
í Degi 18. ágúst sl.
Eg hirði eigi um að svara per-
sónulegum skætingi B. S. í minn
garð. Eftirlæt honum heiðurinn
af slíkri ritmennsku, ef einhver
kynni að vera. En slíkum rithætti
eða öðrum skrifum frá hendi
þessa höfundar, mun eg alls ekki
í annað sinn svara. Eg hefi nú í
stuttu máli leitast við að svara
rangfærslum B. S. Verður næsta
erfitt að skilja, í hvaða tilgangi
slíkar greinar eru birtar.
Er mjög mikill efi á, að vísna-
safni Jóhanns Sveinssonar sé
greiði gjörður með slíkri aðstoð,
og sannast hér sem svo oft hið
gamla orðtak: „Höggur sá, er
hlífa skyldi".
Einar Sigfússon.
eða James M. Cains, svo ein-
hvérjir slíkir riddarar nýrra bók-
mennta séu nefndir. Það er eng-
inn viðvaningsbragur á vitleys-
unni, og tilraunin heldur ekki
alls ómerk sem sálfræðileg riss-
mynd, þegar söguhetjan verður
fyrir því áfalli að missa sitt eigið
andlit, — bi'eytast líkamlega úr
miðaldra, hversdagslegum og
fremur ófríðum kaupsýslumanni
í ungan og fríðan flagara, sem
fer á fjörurnar við sína eigin
ektakvinnu og gerist Kokkáll
sjálfs sín, svo að dæmi séu nefnd
um hinar hugvitsamlegu fjar-
stæður ,sem einkenna bók þessa.
★
John Galsworthy: Svipur kyn-
slóðanna. Gísli Guðmundsson ís-
lenzkaði. Bókaútgáfan Norðri. —
Akureyri 1948.
Varla getur ólíkari skáldbók-
menntir en frönsku nútímasög-
una, er nefnd var hér að framan,
og frásagnaflokk þann eftir
brezka skáldjöfurinnGalsworthy,
sem Gísli Guðmundsson hefir nú
þýtt með mikilli prýði á íslenzku
og Norðri gefið út í vandaðri út-
gáfu. Eigi skal það dregið í efa,
að Marcel Ayné sé í hópi hinna
sérkennilegustu yngstu rithöf-
unda Frakka, og sennilega má
hann heita dágott sýnishorn og
fulltrúi þeirrar rótlausu mann-
tegundar og sjúklegu hugar-
stefnu,’ sem er á síðustu áratug-
um smám saman að stjaka hinu
glæsilega franská þjóðveldi fram
á yztu heljarþröm félagslegrar
óreiðu og viðnámslausrar ringul-
reiðar. — En þá er Galsworthy á
hinn bóginn myndugur og heil-
steyptur fulltrúi flests hins bezta
og heilbrigðasta í brezku þjóð-
lífi, — ágætt sýnishorn rótfastrar
og hviklausrar erfðamenningar,
— kannske ofurlítið svifaseinnar
og þunglamalegrar menningar,
en hins vegar þó svo kjarngóður
og kynfastur, að hún hefir,
hverri annarri þjóðmenningu
betur, staðist herhlaup hvers-
kyns voða, „blóð, strit, tár og
’sveita". — Annars er „Svipur
kynslóðanna (á frummálinu:
„On Forsyte Change“) ein af sex
bindum í hinum mikla sagna-
bálki Galsworthys um sögu For-
syte-ættarinnar, en sá sagna-
flokkur er í heild talinn eitt
merkasta skáldverk Breta á
þessari öld. Er þar lýst af mikilli
snilld æviferli enskrar borgara-
fjölskyldu í þrjá ættliði, eða nær
alla 19. öldina og fram til vopna-
hlésins 11. nóv. 1918. í þessu
bindi er gefið furðulega glöggt
yfirlit yfir þróun og æviferil ætt-
arinnar, og þó er bókin raunar
aðeins nokkrar smásögur, — er
hver um sig myndar allsjálfstæða
heild, — þar sem sagt er frá ýms-
um einstaklingum ættarinnar og
skapgerð þeirra, lífsviðhorfum og
skoðunum lýst með miklum
ágætum í ekki lengra máli en hér
er um að ræða. Væri vissulega
mikill fengur að því að fá alla
sögu Forsyte-ættarinnar þýdda
og útgefna á íslenzku, því að auk
þess sem sagan ef hið merkileg-
asta skáldverk að öðru leyti,
veitir hún furðulega glögga inn-
sýn og skilning á brezku þjóðar-
eðli og sögu á einu mesta þroska-
skeiði þessarrar gagnmerku
frændþjóðar okkar, „Viktoríu-
öldinni“. Ætti útgefandi og þýð-
andi þessarrar bókar að taka
þessa uppástungu til athugunar
og framkvæmda, því að sannar-
lega er enginn svikinn á slíkum
bókmenntum. Þar er að finna —
eins og segir í öðru sambandi á
síðustu síðu bókarinnar — „enskt
berg, ensk bein! Þögult, gamalt
og gott!“
★
Werner Jaspert: Konungur vals-
anna. Bókaútgáfan Norðri. —■
Akureyri 1948.
Þetta er bókin um Jóhann
Strauss, valsakónginn heims-
fræga, sagan um ævi hans og
baráttu, sögð í léttu skáldsögu-
formi. Ekki er hér um mikið
bókmenntaafrek að ræða, enda
mun ekki til þess ætlazt, en
nokkuð mun hæft í því, sem seg-
ir í eftirmála þeim, er dr. Eher-
hard Dannheim hefir ritað með
ísl. þýðingunni, en þar er m. a.
svo að orði komizt: — „Og hvers
vegna birtist einmitt í dag bók
um hreinmfagra hljóma Vínar-
valsins? Það er sökum þess, að
börn vorra tíma þrá í raun og
veru heitar en nokkru sinni áður
sanna gleði og djúpa og hreina
ást. Og það er einmitt það, sem
bók þessi birtir og veitir. Hún
birtir mynd mikilmennis og göf-
ugmennis, einlæga ást hans til
kvenna þeirra, sem mættu hon-
um á lífsleiðinni og gæddu hann
sköpunarmætti til að syngja lífs-
gleði sína yfir milljónum manna
í hinum fögru völsum sínum.“ —
Ætti slík bók ekki að eiga erindi
til vor á þessarri kjarnorku-
sprengjunnar ógnaröld?
J. Fr.
Hjúskapur. Síðastl. laugardag
voru gefin saman í Grundar-
kirkju af séra Sigurði Stefáns-
syni ungfrú Gerður Kristinsdótt-
ir húsmæðrakennari, Jónssonar
bóndæa í Möðrufelli og Jón Kr.
Einarsson sjó maður frá Hjalt-
eyri. Að hjónavígslunni lokinni
var efnt til veglegrar brúðkaups-
veizlu að Möðrufelli og sátu hana
á annað hundrað manns. Heimili
ungu hjónanna verður í Reykja-
vík fyrst um sinn.
Kven-reiðhjól,
sem nýtt, til sölu.
Afgr. vísar á.
Starfsstúlka
Eina starfsstúlku vantar í
heimavist Menntaskólans 1.
október. — Upplýsingar hjá
ráðskonunni. Sámi 436.
fundin.
Afgr. vísar á.
PÍANÓ
til sölu.
Jóhann Guðrnutvdsson,
Helgamagrastræti 48.