Dagur - 02.11.1949, Blaðsíða 2

2
D A G U R
Miðvikudaginn 2. nóvember 1949
Úrskurður kosninganna:
Heilbrigð umbótasfefna - dýrtíðar-
barátta - andspyma gegn öfgum
til hægri og vinstri
A þessum grundvelli á ný stjórn að starfa
FRÁ BÓKAMARKAÐÍNUM
Þegar litið er yfir kosningaúr-
slitin, blasir það fyrst við að
Framsóknarflokkurinn einn allra
flokkanna hefir unnið á og sveigt
fólk úr andstöðuflokkunum til
fylgis við baráttumál sín. Hinir
flokkarnir þrauka ýmist í sömu
stöðu og áður, eða hafa hörfað. —
Kosningarnar eru sterk ábending
um það, að efnahagsmálatillögui'
þær, sem Framsóknarmenn lögðu
fram í sumar og hinir flokkarnir
vildu ekki fallast á, er sá grund-
völlur, sem á að standa undir
stjórnarframkvæmdum næstu
ára. Hverjar voru þessar tillögur?
Óþarft er að rifja þær ýtarlega
upp hér, því að þær eru alþjóð
kunnar, nægir að minna á aðal-
atriðin. Framsóknarmenn lögðu
megináherzlu á, að ríkisvaldið
beitti sér fyrir alhliða umbóta-
ráðstöfunum, sem kæmu í veg
fyrir að þær ráðstafanir til bjarg-
ar útflutningsframleiðslunni, sem
óhjákvæmilegt er að gera, lentu
á baki hinna efnaminni borgara
þjóðfélagsins. Að þessu væri
stefnt með lagfæringu á ófremd-
arástandinu í verzlunarmálunum
og afnámi eilífðarkvóta kaup-
mangaranna af gjaldeyri þjóðar-
búsins, með réttlátri og heil-
brigðri vörudreifingu og útrým-
ingu spillingar í verzluninni, með
álagningu stóreignaskatts í eitt
skipti fyrir öll og væri skatturinn
byggður á nýju verðmati eigna,
með því að uppræta húsaleigu-
okur og greiða fyrir byggingu
hentugra íbúða fyrir almenning,
herða á verðlagseftirliti og skatta
eftirliti og yfirleitt gera hverjar
þær aðrar ráðstafanir, sem mið-
uðu að því að fyrirbyggja fé-
flettingu almennings af gróða-
stétt landsins og koma heilbrigð-
ari skipan á fjármálalífið allt og
auka kaupmátt peninganna í
höndum launamanna. Þegar búið
væri að framkvæma allar þessar
ráðstafanir einarðlega og heiðar-
lega, væri tími til kominn að
segja við þjóðina: Nú hefir allt
verið gert, sem hægt er til þess
að ráðstafanir til bjargar útflutn-
ingsframleiðslunni komi réttlát-
lega niður. Nú vænta stjórn-
málaflokkarnir drengilegs stuðn-
ings landsmanna við þær ráðstaf-
anir, hvort heldur verður niður-
færsla dýtríðar, gengislækkkun
eða hvort tveggja.
Vilji til einarðlegra aðgerða.
Undirtektir þær, sem tillögur
Framsóknarmanna hafa fengið í
þessum kosningum sýna ótvírætt,
að fyrir hendi er hjá þjóðinni
sterkur vilji til þess að gera heið-
ai-legar og raunhæfar ráðstafanir
í dýrtíðarmálunum. Einarðleg
framkvæmd þeirra hliðarráðstaf-
ana, sem Framsóknarmenn lögðu
til að gerðar yrðu fyrst, mundu
auka þennan vilja og glæða þann
skiining, að allir þegnar þjóð-
félagsins verða að leggjast á eitt
að koma efnahagsmálum atvinnu
veganna aftur í sæmilegt horf. —
Það er öllum, launþegum jafnt
sem framleiðendum, fyrir beztu,
og lífsnauðsyn fyrir þjóðarbú-
skapinn í heild. En þótt Fram-
sóknarmenn hafi unnið mikinn
kosningasigur ,nægir hann engan
veginn til þess að þeir geti kom-
ið þessum tillögum í framkvæmd
óstuddir af öðrum. Til þess að
heilbrigð stjórnarstefna geti þró-
ast í landinu, verða hinir lýðræð-
isflokkarnir að taka tillit til úr-
skurðar kosninganna og ganga
heilt til verks við að lækna mein-
semdina. Hverjar horfur eru á
því, að slíkt samstarf megi tak-
ast? Um það er allt á huldu enn
sem komið er og verður enn engu
spáð' um það, hvernig takast
muni er stjórnmálamennirnir
ganga enn einu sinni að samn-
ingaborðinu. En augljóst má það
vera, að til þess að heilbrigð um-
bótastefna ráði ríkjum -,hér á
næstu árum, verður að -verða
veruleg lífsvenjubreyting í her-
búðum beggja ■ hinna lýðræðis-
flokkánná. Hagsmunir kaup-
mangara og braskara verða að
víkja nú, þótt því væri fjarri
tekið af tveimur stjórnarflokkun-
um í sumar, er Framsóknarmenn
lögðu tillögur sínar fram. Urslit
kosninganna mættu verða hinum
heilbrigðari öflum í Sjálfstæðis-
flokknum nokkur hvatning til
þess að láta meira til sín taka nú
en verið hefir um sinn, og von-
andi verða kosningarnar einnig
til þess að sýna Alþýðuflokksfor-
ingjunum fram á, að þeim verður
ekki lengi stætt á því hála svelli,
að ganga til liðs við stóðrgróða-
mennina í Sjálfstæðisflokknum
þegar það veltur á atkvæði þeirra,
hvort gera skuli endurbætur á
verzlunarmálunum og öðrum
þeim efnum, þar sem hagsmunir
almennings og hagsmunir brask-
aranna rekast á.
Samstarf lýðræðisflokkanna.
Eftir kósningarnar ætti að vera
til heilbrigður samstarfsgrund-
völlur milli Framsóknarmanna og
hinna lýðræðisflokkanna, ef for-
ingjarnir vilja nokkuð af úrslit-
unum læra. Á það reynir nú á
næstunni. í þeim leik verða
kommúnistar utangátta. Þjóðin
hefir of dýrkeypta reynslu af
stjórnarferli kommúnista til þess
að nokkur stjórnmálaforingi geti
verið svo léttúðugur, að ætla sér
að efna til slíks ævintýris á nýjan
leik. Enda væri það andstætt
jeim vilja landsmanna, sem
kosningarnar sýna. En sá vilji er
ótvírætt þessi: Heilbrigð umbóta-
stefna — raunhæf og heiðarleg
dýrtíðarbarátta — andspyrna
gegn öfgunum til hægri og vinstri.
Á þeim grundvelli á ný stjórn að
starfa.
r
„An es illt gengi,
nema að lieiman
liafi"
Alþm. ræður sér ekki af vonzku
yfir því, að það hefir valdið al-
mennu umtali hér í bæ, að skipu-
lögð hafi verið fylgisfærsla frá
Alþýðuflokknum til Sjálfstæðis-
flokksins. Gengur „skýrsla" Al-
þýðum. erfiðlega. Fyrir kosning-
arnar fóru leiðandi menn Al-
þýðufl. ekki dult með það, að
hann ætti hér um 800 kjósendur.
Og á mánudaginn, meðan beðið
var eftir talningu töldu gætnir
menn flokksins töluna ekki geta
farið niður úr 700. Nú er eitt af
tvennu, að annað hvort eru leið-
andi menn flokksins hér ótrú-
lega glámskyggnir á fylgi sitt og
málstað eða að fylgismenn Alþ.fl.
hér eru óvenju svikulir kjósend-
ur. „Hinir gamalreyndu baráttu-
menn Alþýðufl.“ hafa ekki farið
dult með það ,að þeir kysu held-
ur sigur Sjálfstæðisflokksins en
„madömu Framsókn“. Eru áhrif
hinna „gamalreyndu" þá orðin
lítil í flokknum, ef slíkur áróður
ber engan árangur. Hvernig á þá
að skýra fylgistap Alþ.fl. á Ak-
ureyri, en fylgisaukningu hans í
Eyjafjarðarsýslu? Á að skilja það
svo, að Bragi og Stefán Jóhann
séu þeim mun geðfeldari og
glæsilegri frambjóðendur en
Steindór? Eða er Alþ.fl. bara
dindill aftan í íhaldinu, sem það
getur dinglað eftir vild?
O.
Ljót grein
um Ijóta sögu
Alþýðumaðurinn í gær birti
Ijóta grein — og telst það nú
raunar ekki til tíðinda — um ljóta
sögu, undirritaða af Erlingi Frið-
jónssyni. Heiti ritsmíðarinnar, er
lýsir vel anda hennar: „Gróusyn-
ir“. Finnst þeim, sem leggja það
á sig að lesa Alþýðumanninn öðru
hvei ju, þetta orð fara einkar vel
á síðum þess blaðs. Erlingur neit-
ar því ákaft að Alþýðuflokks-
broddarnir hér hafi stutt íhaldið
að þessu sinni og kallar Fram-
sóknarmenn Gróusyni fyrir að
halda hinu gagnstæða fram. Hins
vegar er ekki að finna í grein-
inni neina frambærilega skýringu
á því, hva ðhafi orðið af fylgi Al-
þýðuflokksins á Akureyri. Allur
málflutningur Alþýðumannsins
nú um langa hríð vitnar og í móti
Erlingi og orðbragðið á grein
hans gerir það einnig. Alþýðu-
maðurinn hér og klíka sú, sem
um hann stendur, á hér einn höf-
uðfjanda, af skrifum blaðsins að
dæma, og það eru Framsóknar-
Nýjar Norðra-bækur: AIdre>
gleymist Austurland. — Þeir
hjálpuðu sér sjálfir. —
Kvæða- og vísnasyrpa sú hin
mikla, er Helgi rithöfundur Val-
týsson hefir tekið saman og valið
sem sýnishorn kveðskapar hvorki
fleiri né færri en sjötíu og þriggja
austfirzkra skálda og hagyrðinga,
sem allir munu enn á lífi, færir
okkur, sem í bæjunum búum,
kærkomna og óræka sönnun þess,
að því fer víðsfjarri, að þjóðar-
íþrótt okkar íslendinga frá fornu
fari, hagmælskan og skáldskapar-
listin, sé að því komin að deyja út,
gleymast og týnast með öllu —
einnig í sveitum landsins. Auðvit-
að eru enn til einstakir menn í
bæjunum, sem halda í heiðri
íþrótt hins bundna máls, en sjald-
an heyrir maður þar, nú orðið,
nýorta, snjalla lausavísu fæðast,
eða vera henta á lofti og berast
manna á milli með hrifningu og
hlustarnæmi þvílíku, sem bezt
gerðist um slíka hluti í uppvexti
manns í fásinninu fyrrum. Og
sjálfur hefi eg kynnzt of mörgu
fólki, unglingum og fullorðnum,
sem glatað hafa með öllu „brag-
eyranu" góða, sem skar úr því á
svipstundu og með óbrigðulli ná-
kvæmni hvort rétt var rímað eða
ekki, engu síður en „tóneyrað“,
sem heyrir það strax, ef sleginn
er falskur tónn á hljóðfærið eða
réttu hljóðfalli hallað í lagi, — til
þess að eg skilji ekki vel ugg
þann, sem óttast, að íslenzk ljóð-
list verði ekki í framtíð sameign
þjóðarinnar allrar, heldur aðeins
sérgrein fáeinna sérvitringa og
„andlegra fagurkera“, skálda og
skólalærðra bókmenntamanna.
Aldrei gleymist Austurland er
falleg bók ytra jafnt sem innra.
Myndir allra höfundanna, hinna
sjötíu og þriggja austfirzku sam-
tíðarmanna oklcar, fylgja og sanna
það ljóslega ,að enn byggir mynd-
arleg, fríð og fönguleg kynslóð
uppsveitir og útkjálka þessa harð
býla lands. Engin úrkynjunar-
merki verða greind á þessum
austfirzku andlitum. Konurnar
eru friðar og gjörvilegar, en karl-
mennirnir „sterkir ok vígamenn
miklir“, engu síður en kyn þeirra
Mýramanna, að því er Egilssaga
hermir. Og ljóðin og lausavísurn-
ar, sem myndunum fylgja, sanna
og ljóslega, að þessir menn eru
einnig „sumir spakir at viti“.
Þjóðkunnu nöfnin, svo sem Gunn
ar Gunnarsson, , Guttormur J.
Guttormsson og fleiri, votta þetta
menn. Sjaldan er styggðaryrði
þar um íhaldið. Og Erlingur sjálf
ur kemur upp um það, hvernig
honum er innanbrjósts. Öll grein
hans er botnlausar skammir og
heiftarorð í garð Framsóknar-
manna. Þannig er andinn í þeirri
íhaldsklíku hér, sem þykist borið
til þess að leiða alþýðuna og hann
er ekki nýinnblásinn, heldur
„gamall og reyndur“ eins og sum
ir foringjar Alþýðuflokksins. Og
Erlingur reynir ekki einu sinni að
dylja gleði sína yfir því að íhald-
ið skuli hafa haldið velli í kjör-
dæminu. Enda mundi það þrek-
raun fyrir hann.
ekki' ein, heldur einnig hópur
hinna líttkunnu eða alls óþekktu
Austfirðinga, sem eiga þarna ljóð
og stökur, er ylja manni um
hjartarætur og munu lifa — og
eiga skilið að lifa — áfram, þótt
nöfnin og mennirnir fyrnist og
deyi, því að víst er það satt, á sína
vísu, sem Einar Benediktsson
kvað forðum: „Sá deyr ei, sem
heimi gaf lífvænt ljóð.“ —
Mcð þessu er auðvitað engan
veginn sagt, að öll kvæðin og vís-
urnar, sem fylla þessa tiltölulega
stóru bók — 368 bls. í allstóru
broti — sé góður og mikilsverður
skáldskapur. Hér er ekki einu
sinni um úrval að ræða, heldur
aðeins um eins konar almennings
safn eftir fyrstu fjallgöngur, þar
sem bæði kynbótafé og verðandi
úrtýningur er rekið til réttar. En
furðulega fáar eru þar þó stök-
urnar, sem marklausar eru með
öllu og einskisnýtar. Og sumar
þeirra eru gæddar svo undarleg-
um lífsneista, að jafnvel hatram-
legir smíðagallar megna ekki að
níða úr þeim listina og líftóruna,
og magnaðar áherzluskekkjur
snúast stundum á einhvem kyn-
legan hátt í „fegrunarbletti“, sem
auka fremur áhrifin í stað þess að
draga úr þeim ,eða drepa þeim al-
gerlega á dreif, eins og þessi
böngulega staka um þinghöldin
mörgu sannar:
Á íslandi allt um kring
eykst sú fjandans svívirðing
að allan standi ársins hring
allrahanda kjaftaþing!
Og villtir og ráðlausir menn í
félagsmálum, sem ættu þó auð-
vitað fyrst og fremst skilið, að við
„smáborgararnir“ gerðum þeim
sömu skil og þeirra nótar gera
ávallt og æfinlega okkar mönn-
um, þ. e. „skærum þá niður við
trog“, eða í bezta falli skildum þá
eina eftir handan við járntjöld
þagnar og fyrirlitningar, — verða
þó enn að njóta hins borgaralega
umburðarlyndis og réttlætis-
kenndai', sem Níels skáldi var
haldinn af, þegar hann sagði forð-
um um Jónas Hallgrímsson:
„-----Hann er meira: Hann er
skáld, mannskrattinn.“ — Og því
skal það fúslega viðurkennt ,að
vel er þetta sagt, þótt ekki sé eft-
ir því breytt:
„Að eiga draum í dagsins tryllta
gný
og djúpa þrá til söngs í hljóðum
skóg, —
að eiga sýn til sölar, gegnum ský,
og sorg í hjarta, — það er skáldi
nóg.“
Mér þykir gaman að austfirzka
ljóðasafninu, og eg kann höfund-
um þess, safnara og útgefanda
þökk fyrir sendinguna.
Og svo er það bókin hans Pat-
riks okkar Gallaghers, kaupfé-
lagsstjórans írska, sem barðist
sinni baráttu fyrir hugsjón sam-
vinnustefnunnar í fátækri út-
kjálkasveit á írlandi, —einkenni-
lega keimlíkri baráttueinvíginu,
sem þeir háðu á sínum tíma
Draflastaðamenn og þeirra líkar
við arftaka einokunarverzlunar-
innar hér á landi, — saga sveita-*
mannsins, sem fór til Lundúna-