Dagur - 23.11.1949, Blaðsíða 4

4
D A G U R
Miðvikudaginn 23. nóvember 194®
DAGUR
Ritstjóri: Haukur Snorrason.
Afgreiðsla, auglýsingar, innheimta:
Marínó H. Pétursson
Skrifstofa í Hafnarstræti 87 — Sími 166
Blaðið kemur tit á hverjum miðvikudegi
Árgangurinn kostar kr. 25.00
Gjalddagi er 1. júlí.
i
l'RENTVERK ODDS BJÖRNSSONAR H.F.
Stjórnarkreppan
og hár Munchhausens
VÍST HAFÐI forseti vor lög að mæla, er hann
lét svo ummælt í Alþingissetningarræðu sinni nú
á dögunum, að það sé róttur og sky.lda forseta að
reyna að skipa ráðuneyti, innan þings eða utan,
þótt það hafi ekki fyrirfram tryggðan meirihluta
þings, ef slíkur stuðningur fæst ekki. — „Alþingi
getur lýst vantrausti á slíku ráðuneyti, en verður
þá um leið að sjá fyrir öðru ráðuneyti ,sem því
líkar betur.“ Um leið og forsetinn gerði réttilega
grein fyrir því, að þjóðarnauðsyn krefði, að
starfhæf ríkisstjórn- verði mynduð án tafar, svo að
snúizt yðri mynduglega við aðsteðjandi voða, setti
hann þingheimi frest til mánaðarloka að mynda
þingræðisstjórn, en ella myndi hann telja sig til-
neyddan að skipa nýtt ráðuneyti á sitt eindæmi,
er Alþingi gæti þá hafnað eða sætt sig við, ef þáð
treystist ekki til að mynda ríkisstjórn méð venju-
legum þingræðisháttum innan sinna eigin vé-
banda.
ÞÁ VAR ÞAÐ ekki síður í samræmi við réttar
og eðlilegar þingræðisreglur, að forseti sneri sér
fyrst til formanns þess þingflokksins, er mestri
fylgisaukningu átti að fagna í nýafstöðnum þing-
kosningum, og fól honum að gera tilraun til stjóm
armyndunar. Hermann Jónasson karinaði mogu-
leika sína til þessa með samræðum við fulltrúá
þingflokkanna, og að þeirri könnuri lokinni dró
hann ekki forsetann eða þjóðina lengi ó sváríriu:
Athugun hans hafði leitt það í ljós, að enn var
ekki, að hans dómi, fundinn þingræðislegur
grundvöllur til slíkrar stjórnarmyndunar, að svo
stöddu, en formaður Framsóknarflokksins mun
hvorki hafa talið flokki sínum né þjóðinni ávinn-
ing að neinni þeirri stjórn ,er ekki gæti snúizt ein-
huga og djarflega að því erfiða hlutverki að bjarga
atvinnulífinu og fjárhagskei-fi þjóðarinnar í heild
sinni frá yfirvofandi hruni og fullu öngþveiti.
ÞEGAR ÞETTA er ritað standa málin þannig, að
forstinn hefir enn samkv. eðlilegum þingræðis-
venjum snúið sér til formanns stærsta þingflokks-
ins, Ólafs Thors, og falið honum, að Hermanni
Jónassyni frágengnum, að gera tilraun tií stjóm-
armyndunar á sína vísu. Engar getur skulu hér
að því Ieiddar, hvort Ólafi muni takast þetta.
Hugsanlegt er, að hann hugsi gott til nýs stjórn-
arsamstarfs við þá hina sömu flokka, er mikilvirk-
astir reyndust undir ötulli verkstjórn haris við
ruðningsstarfið í gildum sjóðum og glæsilegum
framtíðarmöguleikum hinnar nýríku og stórríku
stríðsgróðaþjóðar, er þóði svo feginsamlega, sem
raun ber vitni, leiðsögn hans og félaga hans, —
með þeim afleiðingum, sem síðan eru kunnar
orðnar alþjóð manna. En enda þótt slíkur mögu-
leiki sé hugsanlegur, virðist hann þó engan veginn
sérlega líklegur í bráðina, enda er það spá flestra,
er helzt telja sig dómbæra um horfurnar, að lík-
legast sé, að frestur forsetans líði svo, að Alþingi
hafi ekki komið sér saman um stjórnarmyndun,
og muni því þjóðin sennilega verða að búa við ut-
anþingsstjórn fyrst um sinn, unz þingflokkarnir
reynast færir um að gegna þeirri þingræðisskyldu
sinni að mynda starfhæft ráðuneyti af eigin dáð
og ráðum.
HUGSANDI MENN í öllum
flokku mmunu yfirleitt á einu
máli um það, að víst sé þetta ær-
ið uggvænlegt og raunar óviðun-
andi óstand, enda stafi það af
banvænum meingöllum í stjórn-
skipunarlögunum sjálfum og
kosningafyrirkomulaginu öllu.
Höfðatölureglan alræmda og al-
ranga og uppbótarþingsæta-far-
ganið, sem af henni flaut strax
í fyrstu atrennu, hefir þegar ver-
ið dæmd og léttvæg fundin fyrir
dómstóli i-eynslunnar. — Skrif-
finnar Morgunblaðsins hafa þó
þegar bent á nýtt „úrræði“, sem
vafalaust mun falla ýmsum
þeirra manna, er mestan þátt óttu
í hinum fyrri endemum, vel í
geð. Urræði þetta er þó engan
veginn nýtt í eðli sínu, heldur
hafa Morgunblaðsmenn lært það
af hinu fræga snilldarbragði
Munchhausens baróns, þegar
hann dró sig sjálfur á sínu eigin
hári upp úr kviksyndinu, sem
hann hafði anað út á og sokkið í
upp að eyrum! — Nú leggja
Morgunblaðsmenn það til, að
þjóðin bjargi sér með svipuðu
móti úr stjórnmálafeninu, sem
samstjórn Olafs Thors og komm-
únista ginnti hana út á hér um
árið: — Sjálfstæðisflokkurinn á
sem stærsti flokkur þingsins að
hirða allar „steiktu gæsirnar“ —
fá alla uppbótarþingmennina,
svö. að hann eigi þar með örugg-
an, sjálfskipaðan meirihluta í
þinginu og geti skipað sína eigin,
alráða flokksstjórn, er láti það
vera sitt fyrsta verk að draga
flokkinn og þjóðina upp úr fen-
inu á hinu hárprúða selshöfði
íhaldsins!
SJÁLFSAGT MUN ýmsum
veitast erfitt að átta sig á því, að
þessa tillögu beri að taka alvar-
lega. Þeir hinir sömu ættu að
lesa grein fyrrverandi alþingis-
manns Sjálfstæðisflokksins, Sig-
urðar Kristjánssonar, er hann
birti í Morgunbl. 17. þ. mán. und-
ir nafninu „Stjórnarkreppa“. —
Vera mætti, að þeim skildist þá,
að íhaldið er vissulega að þi-eifa
fyrir sér um það, hvort óhætt
muni að bjóðinni upp á slíka
„lausn“ alls vanda! Vísast er og,
að allir þjóðhollir menn láti sér
þá skiljast, að vissara muni að slá
selshausinn niður, áður en hann
kemur allur upp úr gólfskáninni
í upphafi nýrra Fróðarundra —
með því, að almenningur samein-
ist sem fyrst og sem örugglegast
um setningu og framkvæmd
nýrrar stjórnarskrár og kosn-
ingalaga, er tryggi lýðræði og
þingræði framtíð, þroska og
frama í landinu, þar sem bersögl-
ismál þjóðhollra og ábyrgra
manna eru meira virt og metin
en grobb og hreystisögur Munch
hausens barúns og kumpána
hans.
FOKDREIFAR
Sendiþréf um sjónvarp fyrir
heyrnina — og hljóðvarp fyrir
sjónina!
„Utvarpshlustandi á Norður-
landi“ , skrifar blaðinu og segist
vera búinn að fá nóg af Reykja-
víkursýningunni, eins og hún
hefir birzt honum í „Utvarp
Reykjavík“ undanfarna daga og
vikur. Bréf hans er allmergjað
og kemur raunar miklu víðar
við, en því miður er það fulllangt
til þess að unnt sé að birta það
hér að sinni í heilu lagi. En*ein-
stakir kaflar verða settir hér á
eftir, og gefa þeir raunar allgóða
hugmynd um efni bréfsins í heild.
„UM ALLLAI^GT skeið nú að
undanförnu höfum við, útvarps-
hlustendur í þessu höfuðstóra
krypplingsríki, sem heitir ísland,
naumast getað opnað svo við-
tæki okkar, að fréttir af hinni
miklu og víðfrægu Reykjavíkur-
sýningu hafi ekki skafið hlustir
okkar í allra kvikinda líki að
kalla: — Frásagnir ,skýringar,
lýsingar og viðtöl um þetta eina
og sanna efni hafa dunið yfir okk
ur án afláts, svo að við ættum
sannarlega að þekkja orðið út og
inn alla þá.dýrð, sem safnað hef-
ir verið saman í hinu nýja stór-
hýsi, Þjóðminjasafninu, sem kall-
að hefir verið, að þjóðin öll hafi
þó gefið lýðveldinu nýja í morg-
ungjöf, meðan enn stóðu vonir
til, að hveitibrauðsdagar og
hjónaband þein-a skötuhjúanna,
þjóðarinnar og fullveldisins,
mætti endast að minnsta kosti
ámóta lengi og meðal hjónaband
okkar sveitakarlanna, en ekki
aðeins í stíl yjð skammvinn hjú-
sakparskeið fína fólksins í Ryík,
Hollywood og öðrum mestu
glæsiborgum heims. En „ný-
sköpunarstjórnin" sæla var þá
heldur ekki enn komin til sög-
unnar, né heldur hjónadjöfullinn,
sem hún magnaði — eg hlýfist
við að segja skapaði — og sendi í
þá hjónasæng með þeim árangri
að tvísýnt verður að teljast, hvort
sambúð þjóðar pg frelsis endist
öldina út í þetta sinn. En þetta
var raunar önnur saga — og
sleppum henni að sinni. —
NÚ HEFIR þetta mikla stór
hýsi allt verið „stúkað niður í
bása“, eins og þeir orðuðu það,
meistararnir þar syðra í gær-
kvöldi! Og úr þessum básum
þeirra skellur svo auglýsinga-
skrumið eins og fárviðri yfir
þjóðina — af plötum, stálþræði
og þó auðvitað fyrst og fremst
„innatura". — Við þessu væri
raunar ekkert að segja, ef lag
hentir kunnáttumenn hefðu und-
irbúið þessa kynningarþætti frá
Reykjavíkursýningunni og breytt
þeim í skemmtilegt og fróðlegt
útvarpsefni — eða helzt hvort
tveggja, því að auðvitað var það
hægur leikur, ef rétt hefði verið
á haldið ekki ómerkara efni. En
því fer vissulega fjarri að svo
hafi til tekizt, því að — með góð-
um undantekningum — hafa
þessir þættir verið hver öðrum
böngulegri, leiðinlegri og með
hreinum klaufabrag sumir hverj
(Framhald á 7. síðu).
Manngreining í guðshúsi
VÍST GETUR OKKUR verið hollt að líta um öxl
til liðinna tíma, þegar okkur finnst samtíðin dauf-
legri, óréttlátari og hégómlegri en við vildum, og
þegar það hvarflar að okkur í alvöru, að aldrei hafi
ástandið verið verra en nú, enda fari heimur æ
versnandi. Hvað myndi t. d. okkur, sem finnst á
stundum, að veröldin fari mjög að manngreinaáliti,
þykja um þá réttvísi, er dró söfnuðinn í dilka jafn-
vel í kirkjunum, meðan á guðsþjónustu stóð, svo
Sem altítt var þó fyrr á tímum, bæði hér á landi og
erlendis. En sú var venja fyrrum, að margt af sókn-
arfólkinu hafði ákveðið sæti í kirkjunum, og gat
Stixndum orðið fáþykkja úr, ef einn tók: sæti annars
að forspurðu. Undantekningarlaust hafði víst
heldra fólkið ávallt sín vissu sæti ,og metnaðar-
laust var það ekki að eiga sæti gott, — ekki mjög
utarlega í kirkjunni og þó sízt á krókbekk. Ðæmi
eru til þegs að prestarnir hafa skipað fy.rir um sæti
sjálfir, svo sem Björn prófastur Halldórsson í Sauð-
lauksdal, sá merki og þjóðkunni klerkur, — eins og
eftirfarandi fyrirmæli sína, en þau eru tekin úr
kirkjustólsbók Sauðlauksdalskirkju.
„ANNO 1765 var Sauðlauksdalskirkja uppbyggð
af nýju.... Kvenmanna megin eru afdeild sæti
fremst í kór með brík og þili undir, en lektaratjöld
ofan á. Önnur brík er fyrir sjálfu sætinu, sem ætl-
uð er fyrir karlfólk af þeirri dönsku familíu, sem
hingað til hafnar var send í fyrra. ... Er þar innst
karlmanna megin ætlað fyrir fróma bændur, sem
ekki hafa sæti í kór; annað fyrir mannvænlegustu
sveina; þá fyrh' kotunga; þá fyrir velkynnta vinnu-
menn; þá eitt fyrir smábænda syni; þá enn tvö fyr-
ir miðurkynnta vinnumenn; þá í fremsta stafgólfi
eru engin sæti, nema bekkur með brík við kirkju-
dyr; standa þar eða sitja reglulaust þeir menn, sem
reglulítið lifa.“'
„EINS MÖRG sæti eru kvenna megin. Sitja í
þeim þremur innstu heiðarlegustu húsfreyjur; þá
aðrar frómar konur; Þá efnilegustu mær (þ. e.
meyjar); þá kotunga konur; þá velkynntar vinnu-
konur; þá kotungadætur. Yfir tveim miðstofugólf-
um kirkjunnar, uppi yfir kvensætum, er plægt loft
eður pulpitur, vel hálf alin fyrir neðan bita, með
pílánum allt í kring. Sitja þar beztu sóknarmanna
gjafvaxta dætur. Loft er yfir fremsta stafgólfi
kirkjunnar, jafnhátt bitum. Situr þar gamalt og
frómt ógift kvenfólk....
Til merkis okkar nöfn að Sauðlauksdal d. 17.26.
maí 1766.
Björn Halldórsson. Vernharður Guðmundsson.“
ÞJÓÐSKÁLDIÐ OG „REX TERRORIS“
Fyrir 30 árum ritaði þjóðskáldið Matthías
Jochumsson eftirfarandi smágrein í ,,Dag“ — í til-
efni af söngskemmtun karlakórsins „Braga“ hér
í bænum: —
„Kæri Bragi! Jafn væminn vantrúarsöng sem
þann .um „Gröfina“ ættir þú ekki að syngja fyirr
fólkið, þótt eg lasti hvorki í sjálfu sér skáldskapinn
eða lagið. En þar syngur þú heiðinn brag urri
dauðann, sem Rómverjar kölluðu Rex Terroris.
Það er konungur skelfingarinnar. Það er ekki lífs-
.gkoðun margra nú á dögum, hversu trúlitlir sem
menn eru, að þakka guði fyrir hyíld grafarinnar
eftir meiningarlaust hörmunarlíf. Því að þeir, sem
enga von hafa, verða að játa, að lífið yfirleitt sé
blindandi teningskast. Miklu nær, hvað sem trúnni
líður, er að syngja eins og Longfellow kvað:
Líf er vaka, gimsteinn gæða,
guði vígt en eigi mold.
Aldrei sagði sjóli hæða:
Sálin verði duft og mold.
Ellegar þá, ef menn enga trú hafa á annað líf, þá
þessa:
Líf er nauðsyn, lát þig hvetja,
líkstu ei gauði, berstu djarft.
Vertu ei sauður, heldur hetja, •
hníg ei dauður fyrr en þai’ft.“