Dagur - 04.05.1950, Qupperneq 2

2
DAGUR
í'immtudagínn 4. maí 1950
SEXTUGUR:
Brynleifur Tobiasson
menntaskólakennari
Sumardagur hinn fyrsti, 20.
apríl 1950. Eg er staddur suður í
Reykjavík. Eg minnist þess, að í
dag er einn af merkustu borgur-
um Akureyrarbæjar sextugur.
Eg lít suður með Laufásvegin-
um. Fyrir 42 árum leit eg þetta
hús í fyrsta sinni. Þá var það
nýtt og Stóð eitt sér langt frá öðr-
um húsum bæjarins, og grátt
urðarholt umkringdi það á þrjá
vegu. Eg hafði ekki fyrr komið
til hofuðborgarinnar, og' nú lagði
eg leið mína að þessu nýja húsi.
Þetta yar kennáraskóláhúsið og
kennsla var hafin í hinum nýja
kennaraskóla fyrir mánuði. Eg
fékk leyfi til þess að setjast í III.
bekk skólans, en þó ekki fyrr en
nemendur þeir, sem fyrir voru í
bekknum, voru búnir að greiða
atkvæði um, hvort þeir vildu
þrengja svo að sér, að rúm yrði
fyrir mig, því að æiið var þétt-
skipað fyrir. Margt var þar fyrir
drengilegra ungra manna og
kvenna, enda hefur margt af því
fólki orðið þjóðkunnugt. En sá
bekkjarfélagi minn, sem mesta
athygli mína vakti strax fyrsta
daginn, var 18 ára piltur úr
Skagafirði, svipmikill, sviphreinn,
festulegur og fullorðinslegur eft-
ir aldri, Brynleifur Tobiasson að
nafni. Var hann búfræðingur að
menntun og hafði lokið prófi við
Hólaskóla vorið 1907. Þótt hann
væri einn af yngstu nemendum
bekkjarins, þá var hann þó einn
af þeim, sem voru áberandi í öllu
félagslífi skólans. Á málfundum
skólans og samkomum flutti
hann ræður, er sýndu, að hann
var ekki aðeins efni í góðan
ræSumann, heldur þá þegar orð-
inn slyngur ræðumaður, er hafði
góða þekkingu á sögu landsins og
stjórnmálum og var rökfastur í
málaflutningi. Ekki segi eg þetta
af því, að væri þá skoðanabróðir
hans í stjórnmálum, því að hann
var félagi í „Fram“, félagi
Heimastjórnarmanna, en eg í
„Landvörn“. En það þóttist eg
vita, að þessi pólitíski andstæð-
ingur minn myndi verða þing-
maður, þegar hann hefði aldur til,
og myndi jafnvel verða foríngi
flokks síns og ef til vill í’áðherra,
þegar ár hans fjölguðu, og slíkt
mun hafa verið álit annarra
skólasystkina hans á honum.
Hann var námsmaður góður og
var í miklu áliti hjá kennurun-
um.
Frá þeim tíma, að við Brynleif-
ur útskrifuðumst úr kennafa-
skólanum og þar til á jólaföstu
1916, lágu leiðir ókkar ekki sam-
an, en.þá hittumst við í Reykja-
vík og iVQrum saman í mötunéyti
í nokkrar vikur, Eg var þá orð-
inn þingmaður en hann sat í
Menhtaskólánum í Reykjavík.
Iiann hafði verið-bai ria- og ungl-
ingakerinari í Skagafirði frá því,
að hann tók kerinarapróf vorið
1909:' Enr.'ft'Pjnm'-hafði hann ver-
ið " foiTnaður Garðýrkjufélags
Seyluhrepps og verkstjórí við
Reykjarhólsgarða haust og vor.
En haustið 1914 settist hann í
Menntaskólann- og tók stúdents-
próf vorið 1918. Eins og eg gat
uni, þá hófust kvnni okkar Bryn-
leifs að nýju 1916, og nú var sú
breyting á oifSin frá 1909." að við
foruríl -orðriir;; skpðæiabræður í
flestum landsmálum, og frá þeim
.jíma tel eg.Brynleif einn af beztu
o§ tryggustu vinum mínum. '
Brynleifur var skipaður kenn-
£ii;við gagnfræðaskólann á Ak-
ureyri haustið 1919, og við þann
skóla, meðan hann var gagn-
fræðaskóh-og-eftir að hann varð
menntaskóli, hefur hann verið
kennari síðan. Eitt ár, 1922—
ftðclj há|ín þö,fri|fi'ff‘sRólan-
‘úín ” og ‘Ías þá 'við háskólana í
Kaupmannahöfn og Leipzig, Að-
alkennslugreinar, Bi-ynleifs hafa
verið latína og sága, og aldrei
hef eg-fýrir hltt líeinn þann;nem-
anda hans,. sem ekki hefur borið
lof á kennslu hans og virt hann
mikils sem kennara og stjórnara.
Brynleifur' Tobiasson er mikill
fræðimaður, sem hann á ætt til.
Gísli Konráðsson, hinn mikli
•sagnaþulur var langafi hans, og
Konráð Gíslason ömmubróðir
hans. Enginn íslendingur mun
hvorki að fornu eða nýju hafa
skrifað eins mikið sem Gísli
Konráðsson. En þótt Brynleifur
hafi ekki skrifað eins mikið sem
langafi hans, þá hefur liann samt
verið mikilvirkur rithöfundur,
þrátt fyrir miklar annir við
kennslu og félagsstörf. Hann hef-
ur og flutt ótal erindi um bind-
indismál, söguleg efni o. fl. Helztu
rit hans, sem út hafa verið gefin,
eru: Bindindishreyfingin á ís-
landi, allmikil bók, sem út kom
árið 1936; Heim að Hólum, all-
stórt sagnfræðirit, sem kom út í
safni Skagfirzkra fræða árið
1943; og Hver ei: maðurinn? tvö
stór bindi, er kom út árið 1944.
Þetta síðast talda rit er eitt af
stórvirkjum íslenzkra fræða. Það
er æviágrip 3470 íslendinga, er
lifað hafa á tímbilinu frá 1. fe-
brúar 1904, er innlend ráðherra-
stjórn hófst á íslandi, og til árs-
ins 1944. Um þessa bók komst eg
svo að orði í ritdómi, sem eg
skrifaði um hana í N. Kv. 1944:
„Þessi bók er meðal merkustu
rita, sem frumsamín hafa verið á
íslenzku. Hún verður síðari tíma
íselndingum ómetanlegur fróð-
leiksbrunnur. Með henni hefur
höfundurinn reist sér ódauðleg-
an minnisvarða. Landnáma,
Sturlunga, Manntalið 1703 og
Hver er maðurinn? eru að ým’su
mjög ólík rit, en þó lík að því
leyti, að þau eru merkustu heim-
ildarrit íslendinga í mannfræði.“
Brynleifur hefur gegngt fjölda
mörgum opinberum störfum.
Hann sat í bæjarstjórn Akureyr-
ar 1929—1934 og 1938—1942, og
hann var forseti bæjarstjórnar-
innar 1938—1939. Hann gerðist
templar árið 1912 og hefur síðan
verið einn af forustumonnum
góðtemplarareglunnar hér á
landi og var stórtemplar árin
1924—1927. Öll þau störf, sem
Brynleifi hafa verið trúað fyrir,
hefur hann leyst af hendi með
trúmennsku og dugnaði. Meðan
hann sat í bæjarstjórn var hann
viðurkennlur fyrir störf sín, þar
sem annars staðar, en óheppilegri
kosningalöggjöf er þar um að
kenna, að Akureyrarbær naut
hans ekki lengur sem bæjarfull-
trúa.
Árið 1920 kvæntist Brynleifur
Sigurlaugu Hallgrímsdóttur, fríð-
leiks- og myndarkonú, en hjóna-
band þeirra varð ekki langætt,
því að hún andaðist vorið 1926;
Sonur þeirra er Siglaugur bóka-
vörður. '
Margir æt'tmenn Brynleifs liafa
orðið gamlir. Stofninn er að öllu
leyti sterkur. Við vinir Brynleifs
óskum þess einhuga, að hann eigi
en neftir að lifa lengi og afreka
mikið.
Mér er sagt, að svo margir liafi
heimsótt Brynleif á sextugs af
mæli hans, að hjá honum hafi
verið húsfyllir, og 300 heillaskeyti
bárust honum. Þetta sýnir meðal
annars hversu vinsældir hans
eru miklar. Vegna fjarveru
minnar úr bænum gat eg ekki
heimsótt hann á afrriæli hans, en
eg vil enda þessa grein með því
að votta honum þakkir mína og
fjölskyldu minnar fyrir margra
áratuga óslitna vináttu.
Þorstcinn M. Jónsson.
Rafhá-eldavél
til sölu á E) rarvegi 1. — Til
sýnis kl. 7 a kvöldin.
Amerískur gítar,
ríýlegur, til sölu í
Ægisgötu 10.
Jörðin VÍÖIHÓLL
á Fjöllum
er til sölu og laus til ábúð
ar í vor.
Upplýsíngar hjá eiganda
jarðarinnar, Ingölfi Kristj■
(inssyni, Víðihóli, og nndir-
rituðum.
Arnbjörn Ingólfsson,
Bjarmastíg 13.
Gróandi jörð:
Allt of fátt fólk stundar
framleiðslustörfin
Eftir Jón H. Þorbergsson á Laxamýri
f ÁRBÓK ÍSAFOLDAR 1947 birtist skýrsla um atvinnu-
skiptingu með þjóðinni árin 1930 og 1940. Skýrslan sýnir það
furðulega, að árið 1930 eru aðeins 52.5% af þjóðinni, sem
stundar framleiðsluna (framleiðendur, \-erkafóik og skyldu-
lið) eða 35.8% landbúuað ,en 16.7% sjávarútveg. En árið 1940
er heiídartalan konún oi'an í 48.5%, eða 30.6% af fólkinu við
landbúnað, en 15,9% við sjávarútveg. Slíkt er óhuggulegt og
bendir á vaxahdi, verklega ómenningu, Ekki er það éfa bund-
io að þessi hlútfallstaia hefur lækkað enn irijög síðustu 10 ár-
in. Á þessum 10 árum, frá 1930 til 1940, hafði hluífallstalan við
opinber þjónustustörf hækkað um 52% og hlutfallstala
„óstarfandi fó!ks“ hafði hækkað uni 52%, þá verzlunarfóík um
15% o. s. frv, Þessar tölúr hafa vitanlega stórhækkað undan-
farin 10 ár, og er mjög nauðsýnlegt að fá þær birtar nú á þessu
ári, svo gjörla megi sjá, hversu enn miðar til þess ófarnaðar,
sem vel mætti kollvarpa sjálfstæði þjóðarinnar. En það er að
fólkið flýr frá framleiðslunni, en þrengir sér inn í hin áhyrgð-
arlitlu og léttu störf og lætur herást til ónauðsynlegra og
jg engra starfa. Einkum er þetta í stórborginni Reykjavík. Af
mörgum dæmum, sem hér væri hægt að birta, skal þess getið,
að í árslok 1948 voru í Reykjavík 53,284 manns. Þá voru þar
193 heiídverzlanír og 743 smásöluverzlanir (Hagtíðindin ágúst
1949) eða alls 936 verzlanir og kom þá ein verzlun fyrir hverja
57 hæjarhúa. Sjá nú allir skynibornir hvílik fjarstæða þetta er.
Svipað yrði að litast um í hópi launafólks, og alls staðar, sem
hægt er, treður fólkið sér saman um létt og óþörf störf.
EN ÞAÐ, SÉM hér að framan cr hent á, að árið 1940 er talið
að aðeins 46,5% af þjóðinni standi að framléiðöJunni, er ljóst
dænii um ófremdarástandið. En hvað hiít fólkið (53,5%) er að
gera, ög hvernig það hagar sér, er efni í langt mál. En fjöldi
þess er við óþörf störí, og er þaö óttalegt hverjum og einum og
þjóðinni í heild. Ef starfsmenn n’kis og bæja'eru örðnir jafn
fjölmennir eins og sjómannastéttin, þá cr þar í mikill oívöxt-
ur. Glöggt iná sjá hvílíkar ógöngur þjóðin ej' komiri í, vögna
iðjuleysis á fólkinu, þegar það er vitað, að hjá sumum þjóoum
stunda allt að 80% landbúnað einan. Vissulega er það ómenn-
ing hve mjög við íslendingar erum gengnir af göfliínum í at-
vinnu- og framlei,sluháttum, og hve mikill fjöldi fólks í land-
inu vanrækir þá lífsmöguleika og fríðindi öll, sem landið bíð-
ur þeim til handa og hve mikill fjöldi fólks í landinu vanrækir
þá skyldu að neyta brauðsins í sveita síns andlitis.
Því miður vantar hér tölur er sýndu, hve mikið het'ur á und-
anförnum 10 árum fækkað hlutfallslega því fólki, sem stundar
framleiðsluna. En „neyðin kennir noktri konu að spinna“. Og
sulturinn, fyrir vöntun á imilendri Iandbúnaðarframleiðslu,
sem nú þegar gerir mjög vart við sig, hlýtur að kenna fólkinu
að breyta um starfsháttu, annars hættir þjóðin að vera til. En
til þess þarf fólk með baráttuliug fvrir nauðsynlegum Iiug-
sjónum. Með þessu framferði er ekki eingöngu hin fjárhags-
Iega geta þjóðarinnar á förum, heldur sú dýrmæta menning,
sem er samgróin því fólki, sem daglega stundar nauðsynleg og
drengileg störf. Én þá verður ekki gengið fram hjá fram-
leíðsíustörfunum, því að þau eru undirstaða fyrir tilveru þjóð-
arinnar. Og þar eru jarðyrkjustörfin fremst allra verðmæt til
aukinnar menningar. Þar sem fólk dvelur við ónauðsynleg
eða engin störf, þar á menningin ekkert föðurland. Það er fyrst
og fremst að finna í sveitum landsins við ræktun og starf. Þar
getur þjóðin, fyrst og fremst, aíio upp sín böm við traust
menningarskilyrði; tengd við hina gróandi jörð.

ÞJÓÐIN ÞARF að eignast sterka vakningarmenn, til for-
ustu og framtaks um hagsmunamál sín og menningar. Ann-
ars tapar hún allri virðingu meðal menningarþjóðanna. Og
varla er meirí inannleysuháttur til en sá, að forðast hreystileg
átök og svelta vegna aðburðaleysis við að afla sér hjargar í bú.
Slíkt verður að dæmá með hörku. Og ekki má dýrka upp-
skafningsliáttinn, hinn „móðins“klædda mann, sem gengur
með tómt höfuð hugsjóna þeirra, sem miða þjóðinni tíl styrkt-
ar. En hina á að prísa og taka ofan fyrir, sem þráfaldlega eru
óhreinir um hendur við þjónustuna við skylduna, sem kallar
trúa og ötula þegna til framleiðslustarfa og annars þess, sem
naúðsynlegt er. Sá ókarlmannlegi háttur, er svo mjög tíðkast
í landi hér, að hafa sig undan ábyrgðarniiklum störfum og
þeim, cem rnesíur manndómur er í — dugmikil framleiðsla til
(Framhald á 11. síðu). 4>