Dagur - 09.05.1951, Blaðsíða 2

2
DAGUR
Miðvikudaginn 9. mai 1951
Góður drengur genginn
Kristján Pétursson, Húsavík
Dagskrármál landbúnaðarins:
Ný efni til ryðvarna á búvélum
Hinn 13. apríl sl. ýtti hér sjó-
maður úr vör, vatt upp segl og
sigldi út á hafið ókunna.
í dag er hér til moldar borinn í
Húsavík Kristján Pétursson fyrr-
um sjómaður.
í dag fylgja Húsvíkingar einum
mætasta samfylgdarmanni sínum
síðasta áfangann, frá heimili hans
Sæbergi, að gröfinni.
Við fráfall Kristjáns er Húsa-
vík einum góðum dreng fátæk-
ari.
Kristján fæddist á Núpum í
Aðaldal 9. ágúst 1891. Foreldrar
hans voru þau hjónin Helga Sig-
urjónsdóttir og Pétur Stefánsson,
sem þá bjuggu þar. Kristján ólst
upp í foreldrahúsum til tvítugs-
aldurs. Snemma varð hann að
vinna hörðum höndum, því að
systkinahópurinn var stór, en
efnin lítil. Vinnan var hans skóli
í lifinu, eins og flestra er til-
heyrðu þeirri kynslóð, sem nú er
að renna sitt jarðneska skeið á
enda og kveður óðum. Kristján
hlaut í þeim skóla viðurkenningu
og hæstu einkunn.
Við vinnuna þroskuðust strax
og komu í.ljós, og að notum, hinir
mörgu og góðu meðfæddu eigin-
leikar hans, glaðlyndi, dugnaður,
trúmennska og drengskapur. —
Þetta voru svo sterkir þættir í
lífi Ki'istjáns, að í hvert sinn sem
við heyrðum góðs manns getið,
þá minnumst við hans. Fyrir
slíka menn er gamán að hafa lifað
og fyrir slíka menn er gott að
deyja. Minningin um mannkosta-
manninn verður alltaf björt og
fögur og bendir til betra lífs.
Árið 1903 fluttist Kristján með
foreldrum sínum hingað til Húsa-
víkur, þá 12 ára gamall. Gerðist
hann þá sjómaður og stundaði þá
atvinnu fram á efri ár, bæði sem
háseti eða landformáður. Síðustu
árin var hann verkstjóri hjá
Kaupfélagi Þingeyinga við fisk-
móttöku og fiskverkun.
Ái'ið 1911 giftist Kristján eftir-
lifandi konu sinni, Jóhönnu
Númadóttur. Var sambúð þeirra
öll á þann veg, að til fyrirmyndar
Blöð. kommúnista og Alþýðu-
flokksins klifa sífellt á því, að
núverandi ríkisstjórn hafi skert
kjör verkamanna. Á þeim grund-
velli hefja þeir nú sín pólitísku
verkföll, sem aldrei hafa verið
rökstudd sem raunveruleg kjara-
bót fyrir verkamenn. Þeir, sem
vilja skilja, vita að full vísitala
á laun hækkar ekki aðeins laun
verkamanna, heldur einnig for-
stjóra, skrifstofustjóra og hvað
þeir nú allir heita. En vegna þess,
að vísitala er greidd samkvæmt
prósentum, verður hækkun á
launum burgeisanna miklu meiri
en verkamanna.
Kommúnistar og kratar halda
því fi'am, að skei'ðing kjaranna
stafi einvöi'ðungu af gengisfell-
ingunni. Þess vegna þui'fi nú
ekki annað en að hækka krónuna
á. ný til að lagfæra allt saman.
Fróðlegt væri að athuga gengi
undii'stöðuatvinnuveganna, ef
slíkt væri gert. Ætli þau yrðu
ekki færri skipin, sem gengju á
veiðar eftir slíkar í'áðstafanir?
vai'. Má segja að hjónaband
þeirra hafi verið, frá fyi'sta til
síðasta dags, eitt ástríkt tilhuga-
líf. Blásnauð af veraldarauði, en
rík af starfsþrótti og sjálfsbjarg-
arvilja, stofnuðu þau sitt eigið
heimili. Samhuga og samhent
tóku ungu hjónin á öllum erfið-
leikum, sem allsleysið hleður á
veg þeiri-a, sem fara lítt búnir út í
lífið. Og eftir tuttugu ára sam-
búð höfðu þau sigrast á fátækt-
inni, byggt sér húsið Sæberg,
tryggt sér framtíðoröryggi, en þá
með vinnulúnar hendui’.
Það var fagurt fordæmi, sem
þessi hjón gáfu samtíð sinni, og
mætti það vera íhugunai'efni öll-
um Húsvíkingum.
Tvisvar í sambúð þeii’ra, Jó-
hönnu og Kristjáns, varð gleðin
að víkja fyrir sorginni. Þau
horfðu á báðar rósirnar sínar
fölna, og það á miðju vori. Tvær
dætur þeii-ra, Rósa og Aðalbjörg,
dóu á æskuskeiði. Eftir lifa þrír
synir, Helgi, sjómaður í Húsavík,
Númi, ski'ifstofurriaðui' í Reykja-
vík og Stefán Pétur, íþrótta-
kennari í Reykjavík.
Kristján Pétursson var fæddur
á bökkum Laxár Hún söng í
eyru hans vögguljóðin og æsku-
söngvana, hún vakti hjá þeim
glaðlynda ungling sönghneigð og
ást á ljóði og lagi, sem vai-aði líf
hans út. Aldan, sem vaggaði
bátnum hans svo l»ngi og bar æf-
inlega heim til brúður og bai-na,
syngui' nú g'rafarljóðin hans sunn
an við kii'kjugai’ðinn. Með lífi
sínu hér á jörðu, byggði þessi
sjómaður sér vita, sem vísaði
honum farsæla leið inn á hina
tryggu höfn eilífðarinnar.
Við þökkum þér. Kristjén, fyr-
ir ógleymanlega samfylgd og
samveru, og óskum þér til ham-
ingju með heimkomuna. Og þeg-
ar hinn gróandi vox'blær leikur
um blómin á leiðinu þínu, þá
flytur hann þér kveðju fi'á ást-
mey þinni og böi’r.um.
Vei-tu sæll, ágæti maður.
Eðlilega hefði gengislækkunin
haft verulegar kjacaskerðingar í
för með sér, ef engar kauphækk-
anir hefðu orðið. Síðan nýr vei'ð-
lagsgrundvöllur var fundinn með
löggjöfinni um gengisski'áningu,
launabreytingar, stóreignaskatt
o. fl. hefur vísitalan hækkað úr
100 upp í 135. Á sama tíma hefur
kaup hækkað þannig, að það er
nú greitt miðað við það, að vísi-
talan væri 123. Mismunui'inn er
12. Það er því ljóst, að laun hafa
hækkað í krónum um 23%, síðan
krónan var lækkuð. En sam-
kvæmt útreikningum, sem gerðir
voru af Gylfa Þ. Gíslasyni og
fleiri hagfróðum mönnum, gerir
þessi kauphækkun talsvert ineira
en að vega ’á móti þeim vei'ð-
hækkunum, er gengislækkunin
ein hefur haft í för með sér.
Launþegar hafa fengið gengis-
lækkunina meira en bætta að
fullu.
Konunúnistar valda erlendum
verðhækkunum.
Kommúnistaar hafa á undan-
förnum árum afmáð nokkrar
sjálfstæðar þjóðir. Þeir stóðu
fyrir hinni hættulegu Berlínar-
deilu, sem e. t. v. hefði getað
valdið stríði. Síðar hófu þeir inn-
í'ás í S.-Kói-eu og bei'jast nú við
samtök Sameinuðu þjóðanna þar.
Þeir hafa stillt svo hei-jum sínum
í Evrópu, að hernaðai-fræðingar
telja styi'jöld geta brotizt út þá
og þegar. Þessar ofbeldisaðgerðir
kommúnista hafa neytt hinar
frjálsu lýðræðisþjóðir til þess að
auka vígbúnað sinn. En það hef-
ur stórhækkað vei'ðlag allra lífs-
nauðsynja. Þetta bitnar nú á
okkur íslendingum. Vei'kamenn
og aðrir launamenn geta skrifað
þessi 12% á í'eikning kommún-
ista.
Verðlag útflutningsvara.
Ef tilsvarandi verðhækkun
hefði orðið á útflutningsvörum
okkar og innflutningsvörum,
hefði mátt draga verulega eða
alveg úr kjai-askerðingum, því
að betri afkoma útflutningsfi'am-
leiðslunnar hefði þá gert launa-
hækkanir mögulegar. Slíku er
því miður ekki til að dreifa.
Flestar útflutningsvörur hafa lít-
ið eða ekkert hækkað í verði.
Almennar kauphækkanir ekki
raunveruleg kjarabót.
Það hefur áður verið rökstutt
hér í blaðinu, að almennar kaup-
hækkanir myndu aðeins auka
launin á pappíinum. Krónurnar,
sem verkamenn og aðrir laun-
þegar bæru úr býtum, yrðu að
vísu fleiri. En þá yrði jafnframt
að fjölga krónunum, sem fást
fyrir útflutningsvöruinar, ef at-
vinnuvegirnir ættu ekki að stöðv-
ast og jafnframt yrði að veita
þeim atvinnugreinum, sem fram-
leiða fyrir innlendan markað,
hliðstæðar hækkanir. Utkoman
yrði einvöi'ðungu aukin verð-
bólga og fjárhagslegur glund-
roði. — Sú stefna verður aldrei
til blessunar fyrir land og lýð að
ætla að mæta ei'lendum verð-
hækkunum á nauðsynjavörum
með hæri'a kaupgjaldi. Það er
einungis um kjarabót að í’æða,
ef útflutningsvörurnar hækka
mei í'a í verði en innflutningur.
Þetta eru einföld sannindi.
Aukin afköst og framleiðsla
hin eina sanna kjarabót.
Eins og áður er sagt, er það
kjarabót fyrir okkur, ef útflutn-
ingsvörur okkar hækka á ei-lend-
um mai-kaði. En við höfum engin
ráð yfir þeim mörkuðum. Þess
vegna höfum við slíkt ekki að
neinu leyti í hendi okkar. Hitt er
okkur sjálfrátt að auka afköstin
og fi'amleiðsluna. Gi'annþjóðirn-
ar, sem bai'izt hafa í bökkum eftir
hörmungar styrjaldarinnar, skilja
og notfæra sér þessa staðreynd.
Þess vegna eru þær nú að rétta
úr kútnum sem óðast. En komm-
únistar og dindillinn þeii'ra, Al-
þýðuflokkurinn, benda aðeins á
krónufjölgunarleiðina. Þeir hafa
ekkert séð og ekkert lært sein-
ustu ái'in. Kommúnistar vita, að
sú stefna er vísasti vegurinn til
þeirrar upplausnar og öngþveitis,
sem þeir telja vænlegast til fram-
gangs fyrir stefnu sinni.
Ryðið er tvímælalaust versti
óvinur búvélanna. Hið árlega
tjón af völdum ryðs skiptir
milljónum. Búvélar vei'ða að vera
úti nokkui'n hluta áx-sins vegna
notkunar, þótt annan tíma ái's
megi hafa þær inni. ef geymsla er
fyrir hendi. Oft eru búvélar úti
allt árið, ýmist vegna vöntunar á
húsplássi eða af öðrum ástæðum.
Jafnvel þótt vélar iéu inni ryðga
þær meira og minna í öllum
venjulegum, köldum geymslum.
Yms í’áð eru þekkt, til að di'aga
úr í'yðmyndun á búvélum. — í
síðustu heimsstyrjöld var í'áðandi
mönnum í styrjaldarmálum þetta
fyllilega ljóst og var miklu fé
varið til að í-annsaka, hvað hægt
væri að gera til að draga úr
áhrifum ryðmyndunar, sem talin
var höfuðóvinur allra véla úr
járni og stáli. Hernaðarvélar
ui'ðu yfirleitt að vera úti árið um
kring og því einlægt í’yðmyndun
ofurseldar. Margar tilraunir
voru gerðar með ryðvarnarmeð-
öl og má telja að árangur hafi
orðið mikill. í Ameríku og Eng-
landi hafa hin nýju í’yðvarnar-
meðöl þegar náð verulegri út-
breiðslu og er það yfii’leitt skoð-
un manna, sem notað hafa þessi
lyf, að ending vélanna verði
margföld og viðhald einnig mikið
minna.
Prófessor R. I. Sháwl við Uni-
versity of Illinois í Ameríku hef-
ur um nokkur ár í’eynt mikið af
þessum ryðvai’narmeðulum og er
það álit hans að mörg þeii’ra séu
mjög hentug fyx’ir búvélar.
*
Orsakir ryðmyndunar. Til þess
að járn og stál í’yðgi, þai-f vatn,
loftraka eða sýru í þurru lofti
er engin í-yðmyndun og heldur
ekki í vatni, sem er laust við all-
ar sýrur. Á verkfærum úr járni
og stáli eru oft smá leifar af
brenndu járni, sem myndast við
logsuðu eða mikinn hita. Þótt
málið sé yfir kemst fljótlega
í’aki að þessum leifum og mynd-
ast þá ryð, en ryð er efnafi'æði-
lega séð (Fe(OH) ) ferrilutur —
brúnleitt duft. Alþekkt er, að
saltvatn orsakar meiri í-yðmynd-
un en t. d. rigningavatn. Eru það
hin uppleystu sölt í sjónum sem
valda þessu. — Ef loftraki er
minni en 50—60%, er talið að
ryðmyndun sé mjög lítil, en hins
vegar eru það tiltölulega fáir
dagar úr ái’inu. sem hafa minni
raka en 50%. Sé loftrakinn yfir
50—60% er talið að í’yðmyndun
g.eti átt sér stað, þótt ekki sé um
úi'komu að i-æða (raki 100%).
Að veti’i til og köldum og úr-
komusömum sumrum er lofti-ak-
inn oft 80—90%, bæði úti og inni,
í óupphituðum verkfærageymsl-
um. Búvélar i’yðga því í öllum
venjulegum verkfæi’ageymslum
ef þau eru ói’yðvai’in, og hafa því
kaldar geymslur mjög takmark-
aða þýðingu hvað í’yðmynflun
snertir.
Málning. Allar nýjar vélar eru
málaðar strax og smíði þeirra er
lokið. Á löngum flutningum
skrapast málningin af hér og þar,
svo að járnið er óvai'ið eftir. Vél-
ai'nar eru meii’a og minna skell-
óttar, þegar kaupandinn fær þær
heim til sín. Er því venjulega
þöi’f á því að bursta með stál-
bursta skellurnar og mála með
blýmenju, sem reynist einna
bezt af þessum venjulegu máln-
ingaefnum. En þrátt fyi’ir máln-
ingu þessa, kemur ryðmyndun
fyrr eða síðar l’ram, ef ekkert
annað er notað til ryðvai’nar.
Eitt þeiri-a x-yðvarnarefna, sem
fi-am kom í Englandi á stríðsár-
unum heitir „Jenolite“ og hefur
reynzt mjög vel og notkun þess
hefur stór aukizt eftir stríðið. —
Það stöðvar ryðmyndun, eyðir
ryði og myndar lag, sem mála má
yíir án frekari hreinsunar. Jeno-
lite má því nota til að hreinsa ryð
af vélum undir málningu eða
lökk.
★
í Svíþjóð hefui' verið notað
efni, sem kallast „Dinitroplasta",
framleitt af AB Tikamin, Eslöv,
til að smyrja með fægða fleti, svo
sem plógskera, diskaherfi o. fl.
verkfæri og einnig verkfærahluta,
þar sem málning er farin að detta
af.
Þá hafa olíufélögin í nágranna-
löndum okkar á boðstólum ýms-
ar ryðvarnarolíur, sem einnig
hafa reynzt vel. Er bæði hægt að
sprauta þeim með málninga-
sprautum eða vökvasprautum og
bera þær á með pensli. — Eg hef
ekki oi'ðið var við að olíufélögin
hér á landi hafi auglýst þessar
ryðvai'narolíur né haft þær til
sölu á sínum sölustöðum. Þó
munu þau hafa flutt eitthvað lít—
illega inn til eigin nota ásamt
ryðvarnarefnum líkt Jenolite. —
Má þetta furðu gegna, því að
undanfarin ár hafa margar teg-
undir af í-yðvai'narolíum verið
á heimsmai'kaðinum. Olíuhring-
arnir Shell, Esso og Vacuum Oil
Company a. m. k. hafa hvei't um
sig fleiri tegundir af í'yðvamar-
olíum, sem seldar eru erlendis
ásamt öði'um olíum.
★
Hvernig væri nú að einhverjir
innflytjendur verðu nokkrum
gjaldeyri í innflutning á ryð-
vax-nai'efnum eins og Jenolite,
Dinitroplasta eða öðrum hlið-
stæðum efnuin og beztu tegund-
um af ryðvarnarolíum einhverra
olíufélaganna? — Það er engum
blöðum um það að fletta að
milljónir króna eyðast árlega af
völdum i-yðs af veiðmætum bú-
véla landsmanna. Auk alli-a bú-
véla úr járni og stáli eru svo t. d.
bifreiðar, sem ryðga mjög fljótt,
þar sem megin hluti þeiri-a vei’ð-
ur að sæta sömu meðferð og bú-
vélai'.
Mér dettur í hug, hvort ekki
væi'i hægt að koma því svo.fyrir
á stöðum, þar sem bifreiðar eru
smui’ðar, að bifreiðaeigandi gæti
einnig fengið bifreið sína spraut-
aða með í’yðvarnarefnum eða
olíum, eins og t d. hjólhlx’far,
undii’vagninn, fjaði’ir, öxla og
aðra hluta, er mest er hætta á að
ryðgi. — Við höfum áreiðanlega
ekki efni á því að sniðganga þessi
ryðvamarefni, hvorki búvélacig-
endur né bifreiðneigendur eða
aðrir, er eiga tæki og vélar, sem
ryð sækir á og eru ýmist geymd
úti- eða þá í köldum geymslum.
E. t. v. er hægt með þessum ryð-
varnarefnum að smyrja eða
spx-auta t. d. múgvél eða bifreið
fyrir ca. 20—30 kr. og þessi tæki
væru jjá algerlega einangruð eða
svo til gegri ryði, hvoi’t sem þau
væru inni eða úti. Eg hef ekki
neinar upplýsingar um verð á
þessum efnum, en hitt er víst, að
dýr mega þau vera, svo að ekki
svari kostnaði að nota þau, ef
áhrif þeiri’a eru eins mikil og af
er látið, því að hér er um að
ræða milljónix’ króna í verðmæt-
um, sem hægt væri að foi’ða frá
eyðileggingu. Það ætti að vera
skylda, að olíufélögin hafi ryð-
varnarolíur, þar sem þau selja
benzín og smurolíur, ef þau hafa
einkaframleiðslu á þessum olíum.
Þá þai-f jafnframt að kenna mönn
um að nota þessi efni og hag-
kvæmar aðferðir við notkun
þeirra. — A. J.
Helgi Kristjánsson.
ERLENT VERÐLAG OG KJÖR
ÍSLENDINGA