Dagur - 31.10.1951, Qupperneq 2

2
D A G U R
Miðvikudaginn 31. október 1951
rot úr lífssöffii íslenzks bónda
iímzt Giiðiaogs Jóakimssonar
á Bárðartjörn
Það getur ef til vill ekki talizt
með stórtíðindum þó einn útslit-
inn, aldraður bóndi, þrotinn að
þreki og kröftum, falli í valinn.
En þó er lífssaga allflestra slíkra
manna snar þáttur í þeirri seiglu,
er fleytt hefur þessari þjóð gegn-
um margskyns þrengingar lið-
inna ára .Vildi eg hér mega draga
fram örfáa punkta úr lífssögu
eins slíks bónda, sem nú er horf-
inn úr jarðvist her, merkisbónd-
ans Guðlaugs Jóakimssonar á
Bárðartjörn.
Guðlaugur er fœddur í Litla-
gerði í Grýtubakkahreppi 25. dag
marzmánaðar 1877, sonur hjón-
anna er þar bjuggu þá, þeirra
Jóakims Jóakimssonar og Guð-
nýjar Svanlaugsdóttur. Áttu þau
hjón þrjú börn, önnur en Guð-
laug, er komust til fullorðinsára:
Svein bónda er lengi bjó á Stein-
dyrum í Grýtubakkahreppi, en
dvelur nú á Akureyri, Sigurveigu
er gift var Baldvin Gunnarssyni
í Höfða og Onnu er gift var Þor-
steini Gíslasyni bónda á Svínár-
nesi.
Þröngur mun fjárhagur for-
eldra Guðlaugs hafa verið eins og
svo margra annarra á þeim árum.
Börnin munu því hafa verið van-
in, svo fljótt sem auðið var, við
mikla vinnu cg orðið að sjá sér
sjálf farborða mjög snemma.
Var Guðlaugur smali á ýms-
um bæjum hér í hreppnum og
þótti liðtækur vel við bað vei'k,
en á þeim árum var víðast hvar
fært frá og urðu smalarnir að
vera. árrisulir og árvakrir við
fjárgæzluna.
Um tvítugsaldur réðist Guð-
laugur í það þrekvirki, að fara á
bændaskólann í Ólafsdal. Ber
það skapíestu og viljastyrk Guð-
laugs órækt vitni, að honum, fé-
lausum unglingi, skyldi ekki
vaxa slíkt í augum. í Ólafsdal
dvaldi Guðlaugur í tvö ár og afl-
aði sér þar þess veganestis, er
entist honum allt lífið. Að loknu
tveggja ára námi kom hann heim
í sveit sína aftur og hafði þá með
sér tvo vana dráttarhesta og
jarðvinnsluverkfæri, þau fyrstu
er komu í þessa sveit, og hóf að
vinna að jarðvinnslu hjá bænd-
um. Er gamli Ólafsdalsplógur-
inn, sem Guðlaugur kom með,
enn við líði á Bárðartjörn og eitt-
h.vað notaður á hverju ári.
★
Hinn 6. júní árið 1909 giftist
Guðlaugur eftirlifandi konu sinni
Emilíu Halldórsdóttur, mestu
dugnaðar- og myndarkonu. Hún |
átti sinn stóra, virka þátt í því, j
hve farsællega öll verk þeirra
hjóna voru af hendi leyst. Reistu
þau bú í Hvammi, í tvíbýli á
móti Sveirii, bróður Guðlaugs.
Tóku þau Guðlaugur og Emilía
fljótlega við allri jörðinni og hófu
búskap þar með mestu rausn og
prýði. Bjuggu þau í Hvammi í 7
ár og eignuðust á þeim árum 5
börn. Árið 1916 var Hvammur
seldur og varð Guðlaugur ekki
kaupandinn, hvað sem valdið
hefur. Fluttust þau hjón þá að
Bárðartjörn. Bárðartjörn var þá
eitt allra aumasta kotið í þessum
hreppi, hús bæði lítil og að falli
komin og túnið lítill óræktar-
kragi kringum bæinn. En jörð-
inni fylgdi þó nokkurt land bæði
til heiðarinnar og allstór mýrar-
fláki niður undan bænum. Mun
Guðlaugi hafa verið allþungt í
huga, er hann varð að hrekjast
frá Hvammi, er talin var ágætis-
jörð, og búið haíði verio stór-
mannlega á um langt árabil, og
setja sig niður á þessu niður-
„Ekki skal gráta Björn bónda“,
sagði Ólöf ríka, og eitthvað líkt
mun Guðlaugi hafa verið í hug,
enda mun glöggt búmannsauga
hans hafa séð hilla undir fram-
tíðarmöguleika á kotinu, þó nið-
urnítt væri, ef hagsýni og elju
væri beitt til hins ítrasta. Sama
árið og hann flutti í Bárðartjörn,
reisti hann þar baðstofu, mjög
myndarlegt hús á þeirrar tíðar
mælikvarða. Veitti maður því
sti-ax eftirtekt, er komið var inn
í nýju baðstofuna, hve hún var
rúmgóð og björt, enda veitti ekki
af, því hér var ekki setið auðum
höndum. Vefstóll, kambar, rokk-
ar og prjónar gengu hér allan
veturinn. Og er voraði, var tekið
til óspilltra málanna við bygg-
ingu nýrra húsa, sléttun og út-
færslu túris og byggingu áveitu-
garða í mýrinni niður undan
bænum. Og öll voru störfin
prýðilega vel af hendi leyst.
Og ekki leið á löngu áður en
fúaflóinn, sem áður var til einsk-
is nýtur, varð þakinn kjarngóðu
stargresi, er bylgjaðist fyrir
blænum. Túnræktin teygðist æ
lengra og lerigra í allar áttir út
fró gamla túnblettinum, rennslétt
og áferðarmjúk. Útihús öll reist.i
Guðlaugur að nýju og prýðilega
gerð. T. d. reisti hann á fyrstu
búskaparárum sínum á Bárðar-
tjörn stór fjárhús úr steinsteypu,
sem þá var ekki vanalegt.
★
Árin 1930—31 byggði Guð-
laugur vandað íbúðai-hús úr
steini. Var nú allt auðveldara er
árin liðu og börnin uxu upp og
áttu sinn virka þátt í starfinu.
Enda voru nú framkvæmdir und-
angenginna ára farnar að gefa
góðan arð. Var það eftirtektavert
að fjárhagur Guðlaugs var á
þessum árum ekki þrengri en
það, þrátt. fyrir byggingar og
annað umstang, að þegar kreppu-
lánasjóður kom til sögunnar og
fjölmargir ágætir bændur þurftu
að flýja á náðir hans til efna-
hagslegrar viðreisnar, þurfti
Guðlaugur þangað ekkei-t að
sækja. Má það teljast vel á spil-
unum haldið.
Árið 1941 hætti Guðlaugur bú-
skap og fékk tveim sonum sínum,
þeim Höskuldi og Jóakim, bú og
jörð í hendur. Var nú heilsan og
kraftarnir mjög farið að bila,
enda starfsdagurinn orðinn lang-
ur og ekki legið ó liði sínu. Var
jörðinni fljótlega skipt í tvennt og
reisti Höskuldur sér nýbýli að
Réttarholti, á rústum gamals býl-
is, er þar stóð nokkru sunnar og
neðar en Bárðartjörn. Fluttust
þau gömlu hjónin með honum
þangao og þar dó Guðlaugur 7.
júlí sl.
Þetta er í stuttu máli ævintýrið
um litla óræktarbýlið Bárðar-
tjörn, sem á rúmum 30 árum
breyttist í tvö blómleg býli fyrir
atbeina atorkumanns, þar sem
tveir af afkomendum Guðlaugs
njóta þess arfs, er hann eftirlét
þeim, og virðast hafa fullan hug
á að heiðra minningu föður síns
á hinn bezta hátt með því að
halda starfi hans áfram.
Guðlaugur á Bárðartjörn var
tæplega meðalmaður á hæð og
grannur, fríður sýnum. Hann
mun alla ævi hafa verið fremur
heilsuveill, en viljaþrek og seigla
í blóð borin. Guðlaugur fylgdist
vel með því sem var að gsrast í
kringum hann, bæði utan sveitar
og innan og lé.t í Ijósi skoðun
sína á málefnum skýrt og nfdrátt
níddá koti með stóraii barnahóþ.
arlaust, fá orð í fullri meiningu.
Skapmikill var Guðlaugur og
krafðist mikils af samverka-
mönnum sínum, enda sparaði
hann ekki sína eigin krafta. Þó
alvara lífsins krefðist alls af Guð-
laugi, hafði hann þó ánægju af
góðum gleðskap og lét þá ekki
sinn hlut eftir liggja.
„Hver er sinnar gæfu smiður“,
segir máltækið og sannaðist það
vel á Guðlaugi. Hann var að mín-
um dómi mikill gæfumaður.
Hann eignaðist ágæta konu og
mannvænleg börn og hann lifði
það að sjá árangur verka sinna í
velgengni barna sinna og mun
það ekki sízt hafa verið honum
óblandið gleðiefni. Þau Guðlaug-
ur og Emilía eignuðust 9 börn:
Jenný, ógift á Akureyri, Hösk-
uld, bónda í Réttarholti, Svan-
fríði, húsfrú á Akureyri, Jóakim,
bónda ó Bárðártjörn, Sigurvin,
vélstjóra á Grenivík, Laufey,
húsfrú á Jaðri, Óla, vei'kamann á
Akureyri, Torfa, verzlunarma.nn
á Dalvík og Kristínu, húsfrú í
Hrísey.
•ár
Þetta er í síuttu máli ævintýrið
Guðlaugs á Bárðartjörn, saga um
baráttu og sigra eins íslenzks
bónda.
Okkar ágætu íþróttamenn æfa
sig í íþróttum og setja ný og
glæsileg met, bæði utan lands og
innan og afrek þeirra eru skráð
í sérstaka afrekaskrá. Enn er lítt
eða ekki farið að skrifa afreka-
skrá íslenzkra landbænda. En
hvort sem það dregst um lengri
eða skemmri tíma, dylst mér ei
að^nafn Guðlaugs á Bárðartjörn
muni eiga þar ofarlega sæti.
Bautasteinar eru reistir til
minningar um líí og starf góðra
manna. En beztu og varanleg-
ustu bautasteinarnir eru þó vel
unnin verk í þágu sjálfs sín og
alþjóðar. Slík voru verk Guð-
laugs á Bárðartjörn, og þó nafn
hans gleymist er tímar líða, mun
þó verða, eins og Stephan G.
Stephansson segir í einu af snilld
ai-kvæðum sínum: „Og svo er á
sérhverju vori, er sumarið kemur
til lands, sem leynst hafi lífsmark
í spori þess liðna og steingleymda
manns, sem vonin hans liggi í því
landi, í laufskrúðans dásemd
hans andi, í gróðrinum hugurinn
hans.
S. B.
Ólafsfirðingiim
afhcntur verðlauna-
bikarinn
í sumar ákvað menntamála-
ráðuneytið að gefa því sýslu- eða
bæjarfélagi, er mesta þátttöku
sýndi í norrænu sundkeppninni,
silfurbikar í viðurkenningar-
skyni. Nú er fyrir nokkru kunn-
ugt, að ísland sigraði í keppn-
inni og að íbúar Ólafsfjarðar-
kaupstaðar unnu verðlaunabikar
ráðuneytisins. Menntamálaráð-
herra, afhenti hann 19. þ. m. for-
seta . bæjarstjórnar Ólaísfjarðar,
Sigurði Guðjónssyni, bæjarfó-
geta, bikarinn, með kveðju og
þökk til Ólafsfirðinga fyrir þátt-
töku þeirra í sundkeppninni.
Öðrum megin á silfurbikarinn er
þessi áletrun: „Til Ólafsfjarðar-
kaupsíaðar frá menntamálaráðu-
neytinu.“ Hinum megin stend-
ur: „Til minningar um þátttöku
Ólafsfirðinga í norrænu sund-
keppninni 1951.“
Dagskrármál landbúnaðarins:
Borgar sig að gefa kjarnfóður?
Samkvæmt nýkomnu liefti
af Árbók landbúnaðarins er til-
greint að tala alls búpenings um
áramót 1949 og ’50 sé þessi:
Nautgripir
Sauðfé
Hross
Geitfé
Loðdýr
Svín
Alifugiar
43.054
401.743
41.912
325
488
298
122.191
Um sömu áramót er tala bænda
6.141 utan kauptúna og kaup-
staða, og áttu þeir búfé samtals
og á hvern bónda að meðaltali:
Samt. Á hvern
fccnda
Kýr og kelfdar
kvígur 27.633 4.5
Aðrir nautgripir 11.791 1.9
Ær 257.966 42.0
Aðrar sauðkindur 71.465 11.6
Hross 33.866 5.5
Alífuglar 69.899 11.4
Samkvæmt þessum tölum er
meðalbú einstakra bænda:
6.4 nautgripir
53.6 sauðkindur
5.5 hross
11.4 alifuglar
Miðað við framtalda mjólk 1949
er meðal ársnyt mjólkurkúa 2263
lítrar.
Ef við athugum lítillega hvern-
ig bændur landsins afla fóðurs
handa búfé sínu, er það gert áð-
allega á tvennan hátt: í fyrsta
lagi öflun heyja — töðu og út-
heys — og í öðru lagi keypt út-
lent kjarnfóður — ýmiss konar
vörur ásamt innlendum mjöl-
tegundum, svo serri síldarmjöí,
fiskimjöl o. fl.
Við þurfum ekki að fara marga
áratugi aftur í tímann, til þess að
minnast þess, að innlenda fóðrið
— heyið — var svo til eina fóðrið,
sem borið var fyrir búfé. Hafði
svo verið allt fró landnámstíð.
Nú er það hins vegar svo, að ca.
10—20% af fóðri nautpenings og
sérstaklega mjólkurkúa er að
keypt fóður og bændurnir eiga
engin þátt f að framleiða það.
Nú liggur það í hlutarins eðli,
að íslenzkir bændur hljóta að
keppa að því, að rækta allt sitt
fóður sjálfir eða svo til. Norð-
menn héldu á þessu hausti af-
mæli í tilefni þess, að 50 ár eru
liðin síðan þeir byrjuðu ó skipu-
legum fóðurtilraunum með búfé.
Var meginmarkmið þeirra, frá
því fyrsta, að framleiðsla húfjár-
afurða skyídi bygcrð á innlendu
fóðri. Prófessor Knut Breirem
komst m. a. þannig að orði í af-
mælishófinu: „Den grunnide vi
har bygd pá i 50 ar, er at norsk
husdyrproduktsjon bör bygge pá
norsk för.“
Hvenær skyldum við íslend-
ingar geta haldið upp á ársaf-
mæli skipulagðri fóðurtilrauna?
Hér á landi hafa að vísu verið
gerðar nokkrar fóðurtilraunir, en
þær hafa verið samhengislausar
og án nokkur heildarmarkmiðs
og erum við í því efni varla
komnir lengra en Norðmenn fyrir
50 árum. Til þessa liggja að sjálf-
sögðu ýmsar ástæður, en þeirra
verður þó ekki getið hér.
Eg lief áður bent á í þessum
þáttum, að meginþorri íslenzkra
bænda hafi tileinkað sér marg-
háttaða tækni í sambandi við
heyöflun og að þeir standi þar
framar mörgum öðrum búnaðar-
þjóðum. Af þessu leiðir að fram-
leiðslukostnaður lieys cr hév
nrinni, að öðru jöfnu, og heyið
því cdýrasta foðrið, sem viil er á
og þar ao auki hezta fóðrið, sé það
slegið á hæfilegum tíma og nýting
góð. Samkvæmt niðurstöðum
búreikninga 1948 var fram-
leiðslukostnaður 100 kg. heys
kr. 22.03, þegar meðaltal var tekið
af þeim 17 búreikningum sem
búreikningaskrifstofu ríkisins
bárust það ár. Skal nú gerður
samanburður á verði heysins
miðað við fóðurgildi og þremur
aðalkjarnfóðurtegundum, sem
notaðar eru til fóðurs nautgripa
og sauðfjár árið 1948:
Verð á 100 kg. Verð á 100 F.E.
Taða 22.03 44.03
Síldarmjöl 112.00 89.60
Maís 145.00 145.00
Rúgmjöl 165.00 165.00
Þessi samanburður á verði
sýnir, að heyið er helmingi ódýr-
ara en síldarmjöl og nálega fjór-
um sinnum ódýrara en rúgmjöl.
Hvernig þetta hlutfall er nú, veit
eg ekki með vissu, en vil þó ætla
að hlutfallið á milli heys og
kjarnfóðurs sé mjög hliðstætt.
Síldarmjöl kostar um 400.00 kr.
pr. 100 F.E. Rúgmjöl um 230 og
fóourblanda um 250 pr. 100 F.E.
Það ér því engum blöðum um
það að fletta, að heyið er ódýrasta
fóðrið undir öllum venjulegum
kringumstæðum. Óþurrkar, eins
og 1950, Norðan- og austanlands,
auka að sjálfsögðu mjög fram-
leiðslukostnaðinn, en við það
ber ekki að miða eingöngu, þótt
rétt sé að gera sér grein fyrir
áhrifum tíðarfarsins ó fram-
leiðslukostnað heysins. SöluVerð
heys byggist eingöngu á verðlagi
kjarnfóðurs og söluverð er því
enginn mælikvarði á framleiðslu-
kostnaði þess.
í framhaldi af þessum hugleið-
ingum er spurningin þessi: Borg-
ar sig að gefa kjarnfóður og er
ekki hægt að fóðra eingöngu á
heyi, ón þess að afurðir minnki
svo nokkru nemi. Eg tel að mikill
fjöldi bænda noti kjarnfóður í
hreinasta óhófi. Það er ekkert hóf
á því að gefa kú t. d. 500 kg. af
fóðurblöndu á ári, sem mjólkar
2500—3000 1. með um 3.6% feita
mjólk. Eg vil hiklaust halda því
fram, að kýr, sem ekki mjólka
meira en 3000 1. og hafa meðal-
feita mjólk, ættu ekki að fá eitt
pund af fóðurbæti. Flestar kýr
geta étið 10—12 kg. þurrhey og
um 20 kg. vothey á dag og' eiga að
geta mjólkað 12—15 kg. af meðal-
feitri mjólk fyrir þetta fóður, sem
jafngildir 8—9 fóðureiningum.
Þar til kemur einnig að meðal-
kýrin skilar ekki tilskyldu
mjólkurmagni ca. 2.5 kg. mjólk
4.0% feit fyrir 1 kg. af fóður-
blöndu.
Góðar kýr og afburða kýr
komast ekki af með heygjöf eina
saman. Hér á tilraunastöðinni —
á kúabúinu að Galtalæk — er
kýr, sem bar 19. þ. m. og mjólkar
nú, um og yfir 30 merkur í mál
með sennilega á milli 5 og 6%
fitu., Þessi kýr verður að sjálf-
sögðu að fá eins mikið fóður og
framast er hægt að fá hana til að
éta.
Sauðfé ættum við aldrei að
þurfa að gefa kjarnfóður nema
þá í heyleysi, og skal það ekki
rökstutt nánar að þessu sinni. —
Það eina, sem máli skiptir, er að
slcapa rér aðstöðu til að afla
nægra heyja af ræktuðu Iandi. —
Þannig fóður verður álltaf ódýr-
ast og það er áreiðanlega hægt að
framleiða eins gott kjöt til út-
flutnings, þótt ekki væri gefið
síldarmjöl, en í stað þess taða.
Væri það ekki ónýtt fyrir fjár-
bændur, að geta framleitt út-
flutn in gsaf urðir — dilkakjötið —
af heimafengmi fóðri. Er nú tal-
(Framhald.á 11. síðu).