Dagur - 22.12.1951, Blaðsíða 8

8
Baguk
Föstudaginn 22. desember 1951
Bók eftir ungan Ákureyring, Arna Jónsson,
vekur hvarvetna mikla athygli
EINUM UNNI ÉG MANNINUM. Skáldsaga eftir
Árna Jónsson. Bókaútgáfan BS. Prentverk Odds
Björnssonar. Akureyri. 1951.
Eru þetta 40 heztu bækurnar,
sem skrifaðar hafa verið
síðusfu 1850 árin?
Alþjóðleg skoðanakönnim á vegum
brezks tímarits
Það væri heillandi hlutvei'k
fyrir mann, sem hefði til þess
góðan tíma og ástæður, að lesa
þessa bók og skrifa um hana í
góðu tómi — að sökkva sér niður
í það viðfangsefni og gera sög-
unni þannig þau skil, sem hún
verðskuldar. En á hinn bóginn er
það þá álíka slæmt hlutskipti að
lesa hana illa og á harla stopul-
um tómstundum og eiga svo að
skrifa um hana „ritdóm“ á
hreinum hriflingabjörgum. —
Skáldsaga þessi er raunar miklu
stærri í sniðum en svo — bæði
kostir hennar og gallar — að það
sé sérlega árennilegt að leggja á
hana nokkurn þann dóm, er
verða mætti bæði höfundi hennar
og væntanlegum lesendum til
nokkurrar leiðbeiningar og at-
hugunar. Sagan er kölluð byrj-
andaverk höfundar á þessu sviði
bókmenntanna, og er það líka,
samkvæmt venjulegu tímatali og
bókfræðilegum athugunum. En
að öðru leyti ber hún þess lítinn
vott, því að á henni er enginn
byrjandabragur.
Ungui' og knár vinnupiltur
verður presti sínum að bana í
brúðkaupsveizlu hins síðar-
nefnda. Lesandinn fær síðar að
vita, að pilturinn hefur um all-
langa hi'íð lifað ástalífi með brúði
hins nývígða prests og ann henni
hugástum, og hún honum, enda
er hjónabandið henni hvorki
giindarráð, né heldur af nokk-
urri ást sprottið. Morðið er þá
einnig unnið í ölæði og sennilega
algert óviljaverk, þótt duldum
hneigðum kunni að hafa skotið
upp úr undirmeðvitund piltsins á
úrslitastundu og ráðið nokkru
um gerðir hans, eins og þá var í
pottinn búið, þótt hversdagslega
sé hann harla meinhægur og
ólíklegur til illverka. — Stúlkan
hvetur hann fast til þess að flýja
af landi burt, leggur á í'áðin og
undirbýr flótta hans í hvívetna.
En á leiðinni til skips, þegar pilt-
urinn á yfir fjöll og öræfi að
sækja og lendir þar í vonzku
veðri, ákveður hann að snúa við
aftur og taka á sig fulla ábyrgð
verka sinna. Hann hlýtur sinn
dóm og situr hann af sér með
þolinmæði og jafnaðargeði. Og
hin þunga og óvenjulega reynsla
verður þeim báðum — stúlkunni
og honum — mikið og sjaldgæft
þroskaefni, því að bæði í'eynast
þau steypt úr þeim málmi, sem
bráðnar ekki né brennur í eld-
vígslu hinna þyngstu mannrauna,
heldur skírist hann og göfgast í
deiglunní, unz hann ljómar og
skín, þegar húmar að ævikvöldi.
Þetta er þá í sem skemmstu
máli aðalefni sögunnar á ytra
borðinu, en gefur þó raunar harla
óljósa hugmynd um verkið í
heild og hina innri atburðarás, ef
svo mætti að orði kveða, því að
í þessa uppistöðu er skotið harla
mörgum og sundurleitum þráð-
um, sem sízt eru allii' af einum
og sama toga spunnir. Þarna
bregður fyrir heilum herskörum
af íslenzku sveitafólki af ýmsum
og ólíkum gerðum, og dregnar
eru upp fjölmargar skyndimynd-
ir af lífi þess og starfi í blíðu og
stríðu. Höfundur virðist — ekki
sízt af bæjarmanni að vera —
óvenjulega skyggn og gjörhugull
á fjölmarga þætti íslenzks sveita-
lífs, sem annars dyljast flestum,
og á þetta jafnt við um lýsingar
hans á mannlífi og náttúrufari
íslenzkra byggða. Sumar mann-
lýsingar hans eru t. d. meistara-
lega vel gerðar út af fyrir sig, að-
eins er sá galli á, að þær kynnu
að Virðast alltof margar og ná-
kvæmar, ekki sízt, þegar þess er
gætt, að margt af því fólki, sem
hann lýsir allítarlega, kemur
sjaldan — og sumt aldrei — við
söguna upp frá því. En einkenn-
andi er það fyrir þennan höfund
— og gjarnan þess vert, að því sé
á lofti haldið — hversu laus hann
eu við þann undirtón yfirlætis og
mannfyrirlitningar, sem virðist
annars mjög í tízku meðal hinnar
yngri skáldakynslóðar nú á dög-
um. Á. Jónss. hefur hinar mestu
mætur á hverjum manni og
konu, sem ber á góma í sögu
hans, vildi gjarnan lýsa þeim og
rekja æviþráð þeirra allra af
nærfærni og skilningi, jafnt kot-
bóndans og niðursetningsins sem
stórbóndans og sveitarstólpans.
Hann skilur mæta vel og virðir
þau sannindi, að „aðgót skal höfð
í nærveru sálar“, að mannslífið er
dýrmætt og heilagt, hversu ves-
ælt og aumt sem það kann þó að
virðast í augum þess, sem aðeins
lítur á yfirborð hlutanna og hirð-
ir lítt um hin hinztu rök og lög-
mál tilverunnar. Hann skilur þá
staðreynd vel og virðir til fulln-
ustu, að mannssálin er þó, þrátt
fyrir allt, kóróna og kjarni allrar
sköpunar og tilveru, þegar öllu
er á botninn hvolft.
Frásagnartækni og „bygging-
arstíll“ sögu þessarar er með
talsvert óvenujulegum brag og
ekki alls kostar heppilegtim, að
því er virðist. Látum svo vera, að
frásögnin hefst með nokkrum
hætti á sögulokunum sjálfum,
eða a. m. k. nálægt úrslitaatburð-
um frásagnai'innar allrar. Slík
vinnubrögð eru engan veginn
dæmalaus, og getur stundum far-
ið vel á því, að hringrás atburð-
anna bíti þannig í sinn eiginn
sporð. Hitt er miklu óvenjulegra
— og stórum vafasamara raunar
— að nútíð, fortíð og framtíð er
kynlega blandað saman víða í
sögunni, og loks endar hún á
löngum bréfaflokki, sem farið
hefur á milli höfuðpersónanna.
Fjalla bréf þessi aðallega um
hvers konar lífsvísdóm, heim-
speki, siðfræði og trúmál, en í
þeim er þó einnig að finna hin
eiginlegu úrslit og afdrif við-
burðarásarinnar og frásagnarinn-
ar sjálfrar. Frásagnartæknin er
þannig í senn mjög nýtízkuleg og
harla gamaldags. En ekki virði
eg höfundi sögunnar þetta til
kunnáttuleysis né viðvanings-
brags. Hann veit vissulega, hvað
hann er að gera, en er sérlund-
aður nokkuð og kýs að fara sín-
ar eigin, ótroðnu slóðir, þótt
vafalaust þyki sitt hverjum um
það, hversu vel hann sleppi frá
tilraun þessari og ævintýri, enda
má lengi um slíkt deila .
Ekki verður skáldsögu þessar-
ar svo minnzt, að málfars höf-
undar sé þar að engu getið. Það
er víða forkunnar fagurt og ram-
íslenzkt í eðli sínu, og snilliyrðiog
yfirbragðsmikillar setningar leika
höfundi á tungu. En stíllinn er
sUms staðar ofhlaðinn af þessum
sökum og viðhafnarmikill um
skör fram. Og undarlega stingur
það í stúf, þegar svo er í pottinn
búið og annars mjög til málsins
vandað, að sjá setningar eins og
þessar skjtóa upp kollinum í
miðjum klíðum: — „strákarnir
gerðu grín að henni“, og fleira af
slíku tagi.
Eg ber ekki þessa fyrstu bók
Árna Jónssonar saman við flest
önnur byrjendaverk í skáld-
sagnagerð nú á dögum, og raun-
ar líki eg henni ekki heldur sam-
an við fjölmargar sögur gamalla
og gróinna rithöfunda, — svo
miklu meira finnst mér um hana
vert að ýmsu leyti. En þó er eg
óánægður með hana í aðra rönd-
ina — e. t. V. óánægðari með hana
en flest annað, sem eg hef gefið
mér tóm til að lesa nú um sinn. —
En aðeins óónægður af þeim sök-
um, að mér finnst svo mjóu hafa
munað, að hér yrði til stórbrotið
og heilsteypt listaverk, sem lengi
skyldi minnzt í bókmenntasögu
okkar. Og því bíð ég næstu bók-
ar frá hendi þessa höfundar með
talsverðri óþreyju: — Skyldi það
verða þá, sem kraftaverkið ger-
Skólameistari
kominn heim
Þórarinn Bjömsson skóla-
meistari kom flugleiðis til lands-
ins í gær, úr Bandríkjaför sinni.
Skólameistari mun vætanlegur
heim í dag.
Brezka tímáritiS „Britain To-
day“ banð í september til skoð-
anakönnunar nieðal lescnda
sinna um heim allan um, hverjar
bækur þeir teldu merkastar í
heimsbókmenntunum síðan árið
100 e. Kr.
Þátttaka er orðin mjög mikil,
úr öllum heimsálfum, segir í des-
emberhefti tímaritsins, sem hing-
að barst nú um helgina, og eru
þar birt úrslitin eins og þau eru
nú' orðin, í þeirri röð, sem flest
atkvæði hafa fallið.
Vilja menn gera breyting-
artillögu?
Með því að hér er gott íhugun-
arefni um hátíðirnar, verða bæk-
ur og höf. taldir hér á eftir. Jafn-
framt vill Dagur fúslega ljá rúm
breytingartillögum, sem menn
kynnu að vilja gera. Bækurnar
eru hér nefndar með erl. heiti,
nema viðurkennt ísl .heiti sé til
á þeim.
Listinn er þessi:
Cervantes: Don Quixote.
Tolstoy: Stríð og friður.
Swift: Ferðir Gullivers.
Dickens: Davíð Kopperfield.
Defoe: Robinson Crusoe.
Hugo: Vesalingarnir.
Bunyan: Pilgrim’s Progress.
Flaubert: Madame Bovary.
Thackeray: Vanity Fair.
Voltaire: Candide (Birtingur).
Boswell: Ævisaga Johnsons.
Dickens: Picwick Papers.
Dostojefsky: Glæpur og refsing.
Scott: fvar hlújárn.
St. Thomas Aqiunas: Summa
Theologica.
Jane Austen: Pride and preju-
dice.
St. Augustine: Játningar.
Thomas Kempis: De Imitatione
Christi.
Macchiavell: II principe.
H. C. Andersen: Ævintýri.
C. Bronte: Jane Eyre.
Darwin: Upphaf tegundanna.
Dostojefsky: Bræðurnir Kara-
mazov.
More: Útópía.
Samuel Pepys: Dagbók.
Þúsund og ein nótt.
Carroll: Alice í undralandi.
Gibbon: Hnignun og hrun Róm
verska hcimsveldisins.
Manzoni: Proinessi Sposi.
Marx: Das Kapital.
Stevenson: Treasure Island.
Boccaccio: Decameron.
E. Bronte: YVuthering Heights.
Churchill: Seinni heimsstyrj-
öldin.
Kipling: Dýrheimar.
Montaigne: Ritgerðir.
Melville: Moby Dick.
Rabelais: Gargantua og Panta-
gruel.
Tolstoy: Anna Karenina.
Þetta eru 39 bækur og um 40.
sætið keppa þessar: Skytturnar
eftir Dumas, Tom Jones eft-ir
Fielding, Presturinn í Wakefield
eftir Goldsmith, Hugleiðingar
eftir Markús Árelíus, Pensées
eftir Pascal og Quo Vadis eftir
Sienkiwics.
Þetta er listi brezka tímarits-
ins. Hvaða breytingartillögur
vilja menn gera?
Tvær bækur frá norð-
lenzkum höfundi
Komnar eru út tvær bækur
eftir Björn Ól. Pálsson skólastj.
í Grenivík, en þessi höf. vakti
verulega athygli 1949 með skáld-
sögunni „Og svo giftumst við.“
Hinar nýju bækur Björns Ól.
Pálssonar heita: „Tjaldað til
einnar nætur“ og er það smá-
sagnasafn. Eru 12 sögur í bók-
inni, sem er 178 bls. Hin er
skáldsaga og heitir „Hjá búa-
steinum11. Útgefandi er bókaút-
gáfan Edda hér í bæ.
Ný læknabók eftir
Frank G. Slaughter
„Þegar hjartað ræður“ nefnist
ný skáldsaga eftir hinn kunna
ameríska lækni og skáldsagna-
höfund Frank G. Slaughter, sem
út er komin hjá Draupnisútgáf-
unni í Rvík í þýðingu Andrésar
Kristjánssonar. — Óþarft mun að
kynna þennan höíund íslenzkum
lesendum, svo alþekktur og vin-
sæll sem hann er þegar orðinn
hér á landi fyrir fyrri sögur sín-
ar, svo sem „Líf í læknishendi",
„Dagur við ský“, „Ást en ekki
hel“ og „Þegar hamingjan vill“.
Hin nýja saga mun bera með sér
óræk höfundareinkenni Slaught-
ers, en hún er annars 23. bókin í
bókaflokki þeim, sem einu nafni
nefnist „Draupnissögur11 og al-
þekktur er orðinn meðal ísl.
skáldsagnalesenda, og sízt mun
hin nýja saga spillt vinsældum
hans né heldur höfundarins, en
hún gerist raunar á hinum við-
burðaríku og dramtísku árum
eftir amerísku borgarastyrjöld-
ina, og fjallar annars — auk ásta
og ævintýra — um upphaf hins
alþekkta og illræmda leyni-
félagsskpar Ku-Klux-Klan.
STÚDENTAFÉLÆGIÐ Á AKUREYRI:
Þorláksblót
verðtír hnldið að I.óni, laugardaginn 22. þ. m., og hefsi.
I það kl. 10 e. h. — Aðgöngumiðar seklir við innganginn
Félagar, fjölmetinið! *
STJÓRNIN.