Dagur - 27.02.1952, Blaðsíða 5

Miðvikudaginn 27. febrúar 1952
D A G U R
5
Bjartsýni Þingeyinga var mikif
Spjallað við Steingrím Jónsson, fyrrv.
sýslumann nm stofnnn Samb. ísl. sam=
vinnnfélaga að Yztafelli fyrir 50 árum
Húsavík, aðsetur K. Þ., vagga íslenzks samvinnustarfs.
70 ár liðin síðan fulltrúar fimm
þingeyskra sveita stofnuðu
Kaupfélag Þingeyinga
„Eg lýsi því yfir, að Sambands-
kaupfélag Þingeyinga er stofnað.“
Þessi orð mælti Steingrímur
Jónsson, þáverandi sýslumaður
Þingeyir.ga, á fulltrúafundi þing-
eysku kaupfélaganna, á Yztafelli
liinn 20. febrúar 1902.
Sú stofnun, sem nú heitir Sam-
band íslenzkra samvinnufélaga
var formlega stofnað. Fulltrúar
frá Kaupfélagi Þingeyinga, Kaup
félagi Norður-Þingeyinga og
kaupfélagi Svalbarðseyrar
höfðu undirritað sambandslögin
og gengið formlega frá öðrum
atriðum í sambandi við hið nýja
fyrirtæki. Á fundinum voru
mættir þessir fulltrúar: Frá
Kaupfélagi Þingeyinga, Pétur
Jónsson á Gautlöndum, Stein-
grímur Jónsson sýslurpaður, og
var hann fundarstjóri, og Sigurð-
ur Jónsson í Yztafelli, en frá
Kaupfélagi Norður-Þingeyingá,
Árni Kristjánsson í Lóni og frá
Kaupfélagi Svalbarðseyrar, Frið-
björn Bjarnason á Grýtubakka og
Helgi Laxdal í Tungu. Auk þess-
ara kjörnu fulltrúa nokkrir gest-
ir, meðal þeirra Benedikt Jónsson
á Auðnum, Jón Jónsson frá
Gautlöndum og nokkrir aðrir. —
Allir þessir menn eru horfnir yfir
landamærin miklu nema einn
Steingrímur Jónsson fyrrverandi
sýslumaður, nú hniginn að aldri,
en samt hress í tali og framgöngu.
Eg kom að máli við hann nú á
dögunum og spurði hvort hann
vildi ekki segja mér einhverja
endurminningu frá þessum sögu-
lega Yztaíellsfundi, sem svo djúp
og mikil spor hefur markað í sögu
allrar þjóðarinnar.
— Fundurinn sjálfur og það,
sem um hann er skráð, í fundar-
bókina, er' kunnur samvinnu-
mönnum, sagði Steingrímur, og
tilheyrir sögunni. En auðvitað
gerist margt á slíkri stundu, sem
aldrei er skráð í fundargerðabók.
Gæti hann rifjað eitthvað upp
af því? Hvernig komu fulltrúarn-
ir á fundinn, hvernig var veður
þennan dag, hvernig var
„stemningin“ hjá fundarmönn-
um?
Hinn virðulegi öldungur renn-
ir huganum 50 ár aftur í tímann,
til'aðstæðna, sem eru gjörólíkar
því, sem við eigum að -venjast í
dag. — Jú, auðvitað gæti eg rifj-
að eitthvað af því upp, eg man
þessa daga mjög glöggt, en eg hef
ekki hugsað um þetta nú í seinni
tíð og er því óviðbúinn. Ferða-
lagið? Við ferðuðumst á hesta-
sleða, frá Húsavík að Yztafelli.
Það var góð ferð. Fönn yfir öllu,
kalt, en sól var á lofti. Eg hygg að
fulltrúarnir vestan Vaðlaheiðar
hafi komið á skíðum til fundarins.
Slík ferðalög voru erfiðari en nú
gerizt, en í góðu ve$ri ánægjuleg.
Það var gott að koma að'Yzta-
felli. Þar var mikið menningar-
heimili og gestrisni. Húsakynni
voru þar góð eftir því sem þá
gerðist í sveitum. Að fundi lokn-
um slóust Kinnungar í för með
okkur til Húsavíkur, í kaupstað-
arferð.
— Andrúmsloft á fundinum?
— Það var ágætt. Þessir menn
voru flestir gagnkunnugir, höfðu
unnið saman lengi áður að sam-
vinnumálum, sem voru þeirra
hjartans mál, vissu hvað þeir
vildu. Stofnun Sambandsins átti
sér ekki langan undirbúning, sem
kunnugt er. Þegar maður lítur til
baka til þessara ára, undrast
maður bjartsýni okkar Þingey-
inga á þessum fundi, já, og oft
bæði fyrr og síðar. En okkur varð
að trú okkur, það var það merki-
lega. Það lá í loftinu á Yztafells-
fundinum, að félögin í Samband-
inu mundu, er tímar liðu, verða
fleiri en þrjú. Við vissum að Ey-
firðingar mundu koma, og Aust-
firðingar. Þetta kom líka á dag-
inn síðar meir. Pétur hafði áður
skrifað um að kaupfélögin ættu
að ganga í eitt sambandsfélag og
rökstutt hverja þýðingu það
mundi hafa fyrir þau. Þótt sjáan-
legt væri að aðstaða sambands
þessara þriggja kaupfélaga mundi
verða ei'fið um næstu framtíð,
vegna legu þeirra og annarra að-
stæðna, held eg að allir hafi verið
mjög vongóðir um árangurinn af
þessu skrefi. Nutum við þar
kannske ekki sízt Benedikts á
Auðnum, þótt hann væri ekki
kjörinn fulltrúi á fundinum. —
Hann var þar engu að síður með
lífi og sál. Benedikt var hugsjóna
maður. Engum lílcur er eg hef
kynnzt. Oll mál, er hann kom ná-
lægt, urðu lifandi af honum.
Hann hafði lesið kynstrin öll um
félagsmál og þjóðfélagsmál og
hann smitaði alla, sem unnu með
honum af áhuga sínum. Benedikt
var á „öðru plani“ en við flestir
hinir. Hannjniklaði ekki fyrir sér
erfiðleikana, sá alls staðar leiðir
til framfara. Við hinir litum
kannske raunsærra á málin. Pét-
ur og Sigurður voru athugulir
menn og höfðu ágæta þekkingu
á málefnum kaupfélaganna og
aðstöðu allri. Aðrir fulltrúar líka.
En hinn lifandi áhugi Benedikts
og krafturinn frá honum, hafði
áhrif á alla. Hann hafði því áhrif
í þá átt, að auka bjartsýnina og
trú manna á möguleikunum.
Enginn kenndi mér meira á því
sviði en hann.
— Og næstu árin?
— Þróunin var hæg framan af.
Kaupfélögin þrjú höfðu ekki bol-
magn til stórra átaka. En jarð-
vegurinn-yar undirbúinn til þess
að fleiri félög gerðust þátttakend-
- en þeim varð
ur. Kaupfélag Eyjafjarðar, sem
þá var kallað, var fyrsti nýi liðs-
maðurinn 1905, og 1907 Kaupfé-
lag Eyfirðinga, frá því bættist
samvinnumönnum sá kraftur,
sem langt skilaði áfram, Hall-
grímur Kristinsson, er um hug-
sjónaeld og áhuga líktist um
margt Benedikt á Auðnum. —
Næstu árin þar á eftir fjölgaði
svo félögunum, enda var unnið
að því að tengja þau saman í eina
heild innan sambandsins. Þá
sögu þarf ekki að rekja, hún er
öllum samvinnumönnum kunn,
og hver árangur hefur orðið til
þessa dags.
— Og nú, þegar litið er til baka,
til Yztafellsfundarins, og sögunn-
ar síðar?
— Enginn gat séð það fyrir
1902, hvernig mundi verða um-
horfs 1952, eða rennt grun í allar
þær stórfelldu framfarir, sem
orðið hafa í landinu, ekki sízt á
vegum samvinnumanna. Sú saga
er glæsileg. Bjartsýni Þingeyinga
var mikil, en samt á rökum reist.
Þeir trúðu á hugsjónina og þeim
hefur orðið að trú sinni.
Dagm' þakkar hinum aldna
brautryðjanda skemmtilegt við-
tal og árnar honum allra heilla á
þessum merkilegu tímamótum,
sem nafn hans verður jafnan
tengt við. Það er fágætt að ein
mannsævi skuli endast til þess að
sjá svo stórfellda breytingu sem
þá, er orðið hefur frá Yztafells-
fundinum 1902 til stórfram-
kvæmda Sambands íslenzkra
samvinnufélaga á síðustu tímum,
og hafa verið þátttakandi í þessu
starfi mikinn hluta tímabilsins.
Steingrímur Jónsson var fundar-
stjóri á Yztafellsfundinum, sem
fyrr segir, og á aukafundi sam-
bandsins á Ljósavatni um haust-
ið sama ár og næstu árin á Breiða
mýri, Yztafelli og Ljósavatni. —
Hann var framkvæmdastjóri
Sambandskaupfélagsins árin 1905
—1909 og með í ráðum um flest
þau málefni, er ráða þurfti fram
úr fyrir kaupfélögin á þessum
árum. Hann var og virkur þátt-
takandi á stai'fi Kaupfélags
Þingeyinga og varaformaður þess
um áratugi. Samstarfsmenn hans
voru flestir þeir landskunnu
brautryðjendur samvinnumála,
sem dýpst spor hafa markað í
þjóðarsögunni.
Mikil vandræði að fá
fisk í matinn á Akur-
eyri
Hörmungarástand hefur ríkt á
fiskmarkaði bæjarmanna nú upp
á síðkastið og hefur reynzt óger-
legt að fá góðan nýjan fisk í mat-
inn. Hefur þetta valdið heimilum
í bænum hinum mestu erfiðleik-
um. Ástæðan er, segja fisksalar
blaðinu, að auk þess sem ógæftir
hafa hamlað sjósókn frá ver-
stöðvum hér við fjörðinn, má
heita að fisklaust sé í Eyjafirði og
á grunnmiðum.
Síðastl. miðvikudag voru 70 ár
liðin síðan 15 þingeyskir bændur
úr 5 lireppum sýslunnar komu
saman til fundar að Þverá í Lax-
árdal og stofnuðu Kaupfélag
Þingeyinga og bar með skipulega
samvinnuuhreyfingu í landinu. ’
Til bessa félags og stofnenda
þess rekja öll kaupfélög á íslandi
sögu sína eins og samvinnufélög
um héim allan rekja þraeði til
Rochdale í Lancashire. — Stofn-
endur þessa félags vorú frum-
herjar samvinnustarfs á fslandi,
þeir voru „vefarar" okkar byggða
og þeir ruddu veg, þar sem eng-
inn vegur var áður, þrátt fyrir
mikla örðugleika, eins og fyrir-
rennarar þeirra á Bretlandi. Öll
íslenzka þjóðin hefúr lengi notið
ávaxtanna af iðju þeirra, fram-
sýni og hugsjónabaráttu.
I . .. a- Íl-i ■ ;t ,.*• fn*
. ■ - ■ |- ' . , ; ■ “ -
Stutt tímabil — mikill árangur.
70 ár el’u aðeins skammur tími
í ævi stofnana, en árangurinn af
starfi Kaupfélags Þingeyinga er
stórkostlegur. Ekki aðeins heima
í héraði, þar sem héraðsbúar hafa
með samvinnu og samhjálp gert
stórvirki til framfara og aukn-
ingar menningar á öllum sviðum,
heldur um gjörvallt landið. Frá
Þingeyingum barst samvinnu-
hugsjónin um byggðir landsins.
Fyrir áhuga þeirra og eldmóð
eignaðist hún ágæta baráttumenn
víða um landið. Það var fi’amtak
þeirra, að stofna Sambandið, og
síðan hafa kaupfélögin hringinn í
kringum land sótt fram hönd í
hönd, inhan sambands síns, til
stórfelldra hagsbóta fyrir alþýðu
manna og þjóðarbúskapinn allan.
Sú saga er of mikil og merkileg
til þess að verða rakin í stuttri
blaðagrein.
Merkisberar.
Kaupfélag Þingeyinga hefur
alla tíð átt á að skipa mjög glæsi-
legu foringjaliði. Fyrstu stjórn
þess skipuðu Jón Sigurðsson á
Gautlöndum, Benedikt Krist-
jánsson prestur í Múla og Bene-
dikt Jónsson á Auðnum. En að-
alhvatamaðurinn að stofnun þess,
og fyrsti framkværrjdastjóri, var
Jakob Hálfdánarson bóndi á
Grímsstöðum í Mývatnssveit. Á
herðum hans og Benedikts Jóns-
sonar á Auðnum hvíldi mestur
þungi í uppbyggingu félagsins á
fyrstu árum þess. En margir
fleiri lögðu þar hönd að, t. d. Pét-
ur á Gautlöndum, Jón í Múla,
Sigurður í Yztafelli, Steingrímur
frá Gautlöndum og ýmsir aðrir.
Þessir menn allir voru merkis-
berar íslenzkra samvinnumála. —
Starf þeirra verður seint full-
þakkað.
Merkar franikvæmdir.
Eigi er rúm til að rekja fram-
kvæmdasögu K. Þ. Það hafði
ekki aðeins forustu í félagslegum
efnum, heldur og í verklegum
framkvæmdum um langt skeið.
Á 70 ára starfsskeiði þess hafa
skipzt á skin og skúrir, en félagið
hefur komið heilt út úr hverri
eldraun. Það hefur löngum verið
stærsta og athafnamesta fyrir-
tæki Þingeyinga og er ekki of-
mælt, að kaupstaðurinn í Húsa-
vík, sem risið hefur upp með ný-
tízkubrag á síðustu árum, sé að
vejulegu leyti byggður í kring-
um framkvæmdir félagsins og þá
aðstöðu, sem starf þess hefur
skapað. Fyrirtæki félagsins eru
öll traustlega byggð, en e. t. v. er
þó mest um það vert, að hvergi á
landinu muniélagslífið sjálft vera
öflugra og meira lifandi en í K.
Þ. Hefur svo verið frá fyrstu tíð.
Þótt ytri aðstaða hafi á ýmsan
hátt breytzt með árunum, er
kjarninn enn hinn sami. Á þess-
um tímamótum í sögu félagsins
og samvinnusamtakanna .í land-
inu, senda samvinnumenn for-
ustumönnum K. Þ. og félags-
mönnum öllum beztu árnaðar-
óskir um framtíð félagsins og
héraðsins alls.
Búnaðarþing sett
á mánudag
Búnaðarþing var sett á mánu-
daginn, af formanni Búnaðarfél.
íslands, Þorsteini bónda Sigurðs-
syni á Vatnsleysu. — Fulltrúar
hlýddu á ávörp forsætisráðherra
og landbúnaðarráðherra. — Til-
kynnt var að Búnaðarfélagið
hefði gefið Landgræðslusjóði
minningargjöf um forseta íslands.
Fulltrúar voru allir mættir nema
2. Fuljtrúar Eyfirðinga eru Ólaf-
ur Jónsson ráðunautur og Ketill
Guðjónsson á Finnastöðum, sem
er varamaður Hólmgeirs Þor-
steinssonar á Hrafnagili, sem
ekki gat sótt þingið vegna sjúk-
leika.