Dagur - 14.05.1952, Blaðsíða 4

1
D AGUR
Miðvikudaginn 14. maí 1952
&
DAGUR
Ritstjóri: HAUKUE SNORRASON.
Afgreiðsla, auglýsingar, innheimta:
Erlingur Davíðsson.
Skrifstofa í Hafnarstræti 88 — Sími 1166
Blaðið kemur út á hverjum miðvikudegi.
Argangurinn kostar kr. 40.00.
Gjalddagi er 1. júlí.
Prentverk Odds Bjurnssonar h.f.
Forsetakjörið
flokksforingjarnir. En af því að
málin ber þannig að, varpar það
engri rýrð á neinn frambjóðand-
ann, að þjóðareining skuli ekki nást
um hann, Ef prófkosning hefði ver-
ið viðhöfð, hcfði þessi úrskurður
fallið löngu fyrir líjördag. Eins og
málum er nú komið, eru skiptar
skoðanir um kosninguna innan
allra flokkanna. — Þetta cr sjálf-
sagt að viöurkenna, enda fer bezt
á því, að hver fylgi fram sinni sann-
færingu og meirihlu’tinn ráði ó-
hindraður.
FOKDREIFAR
ÞEGAR núgildandi stjórnarskrá var sett, var
nokkur ágreiningur uppi um það milli þings og
þjóðar, hvort forscti skyldi vera þjóðkjörinn eða þing-
kjörinn. Sú skoðun átti fylgi á Aljúngi, að eðlilegast
væri að þingið kysi forsetann. En þjóðin lcit öðruvísi
á þetta mál. Mjög ákveðnar raddir um þjóðkjcir for-
seta heyrðust víðs vegar utan af landsbyggðinni. Sú
alda varð svo sterk, að þeir þingmenn, sem harðast
íylgdu fram þingkjörsstefnunni, létu undan síga og
sættu sig við j>á skipan mála, að þjóðin kysi forseta
sinn, Jjegar frá er talin hin fyrsla kosning á Þing-
völlum 17. júní 1944. En það hefur nvi komið greini-
lega fram, að ýmsir óttast í rauninni þetta ákvæði
og telja, að jietta vald sé í reyndinni betur komið
hjá þingi og flokksstjórnum. Það cr ]>ví augljóst, að
ágreiningurinn um (jingkjör pg J>jóðkjör er engan
'veginn úr sögunni, og eins og málum er nú kornið
i sambandi við væntanlegt kjör forseta 29. júní. í
sumar, hlýtur þessi skoðánamunur að gera-Vart Tið
sig og hafa einhver áhrif á afstöðu manna tií fram-
bjóðendanna. Hér er um grundvallaratriði að ræða.
Þjóðkjör er raunar þýðingarlaust ákvæði, c£ jvcif
aðilar, sem í upphafi voru fylgjandi j>ví að Aljjingi
kysi forsetann, eiga eftir scm áður að ráða kosning-
unni. Miklu eðlilegra væri j>á að hverfa alvcg frá
uúverandi skipan og kaila hlutina síniun réttu.
nöfnum. Ef alþingismenn ætlast til jjess, að J>cir
einir ráði kosningunni, er eðlilegast að þeir hefji
baráttu fyrir jjví að breyta stjórnarskránni í jjað
horf. En meðan ákvæðið um þjóðkjör stcndur ó-
haggað, er eðlilegt að þjóðin sjálf vilji hafa hönd í
bagga með því, hverjir eru í kjöri. Ella er lítil von
um Jjá samstiiðu, sem flestir eru sammála um, að sé
æskileg.
SÚ SKOÐUN hefur áður komið fram hér i blað-
inu, að eðlilegast sé að undirbúa kosningu jjjóðhöfð-
ingja mcð óflokksbundnum prófkosningum um land
allt. Með Jjeim hætti mætti eyða sundrungu og deil-
um áður en kemur til sjálfs þjóðhöfðingjakjörsins,
]jví að J>á væri augljé>st, hvcrja þjóðin tekli líklegasta
til að skipa sæti )>jé>ðhöfðingja. Að þessu ráði var
ekki horfið hér í Jjetta sinn, og var j>að vissulega
skaði. Það er nii augljé>st, að hin æskilega samstaða
næst ekki um Jjessa forsetakosningu. Ástæðan til Jjess
liggur ekki fremur í mismunandi máti manná' á fram-
bjóðendum en í Jjeim mismunan'di skilningi, sem
stjórnmálaforingjar og almenningur vfrða'st riii leggja
:í }>að stjéirnarskrárákvæði, að for'seti'nn skuli' vera
þjéjðkjörinn. Það er áreiðanlega vilji álmenúings, að
fá sjálfur að ráða [jví, hvern hann kýs til forseta, án
tilskipana flokksstjéjrnanna. Af þes'su leiðir, að enda
þótt menn hlýði með athygli á ráðleggingar Jjessara
aðila og afstöðu, eru Jjeir Jjeim éjháðir. í Jjessu efni
skuldbindur vilji miðstjórnar engan, enda eru hér
ekki flokksmál á ferð. Hér ræður að sjálfsögðu vilji
einstaklingsins og skoðun og ekkert annað. Munu
menn og ófúsari að láta áróður rugla sig í þessu máli
en oftast endranær.
ÞAÐ ER raunar. ekki alls kostar sanngjarnt gagn-
vart frambjé>ðendunum, að kosninguna skuli l>era
þannig að, að menn virðast ékki aðeins Jjurfa að
gera upp í milli Jjeirra, licldur jafnframt að ein-
hverju leyti í milli Jjeirra sjónarmiða, hvor eigi að
■yera húsbé>ndi á þjóðarheimilinu, alménningur eða
Dálítill glampi í sortanum.
Hannes frá Hleiðargarði sendi
blaðinu eftirfarandi:
ÞÆR ERU AÐ VERÐA býsna
margar, og ekki sem geðfeldastar
sögurnar, sem flæða út frá höfuð-
staðnum nú uppá siðkastið. Varla
lítur maðui' svo í nokkurt dag-
blað þaðan, að þar sé ekki sagt
frá innbrotum og þjófnaði, árás-
um á saklaust fólk samfara rán-
um og óhæfuverkum. Það er
sagt frá fölsunum, jafnvel til-
raun til peningafölsunar. Látið
er skína í að sjóðþurðir séu ekki
óalgengar, og yfirhylmingar í
sambandi við þær —. Okkur er
sagt frá kynvillingum og saur-
lifnaði, og nú fyrir stuttu spila-
vítinu sem þrífist þar vel. Menn
eru þar rúnir inn að skyrtunni,
og blóðugir bardagar fara þar
fram. Við þetta má svo bæta
fréttum um tollsvik smygl o. m.
fl.
Það getur ekki hjá því farið,
að í hug manng komi er þessi
ljjóti listi er athugaður. Hvað
heyrir maður næst? Hvaða ósómi
skýtur þá, upp kollinum? Spyr
sá er ekki veit.
Af því ég býst við, að hver
sæmilegur „ maður gleðjist, er
hann sér rofa. ögn til í þokunni
— sér dálítinn glampa í sortan-
um og smáperlur glóa í sorpinu,
þá segi ég frá eftirfarandi at-
burðum. Þeir eru dálítið sérstæð-
ir, og stinga nokkuð í stúf við
það sem maður heyrir og les
vanalega' —;. Mér finnst að það
sem vel fer á, éigi ekki síður að
vera á lofti haldið, en hinu ljóta
óg líklega mannskemmandi, sem
svo oft er á borð borið fyrir
mann. —
Frú ein í Reykjavík — nafn
hennar skiptir ekki máli, átti fert
ugs afmæli fyrir nokkru. Bauð
hún nokkrum vinkonum sínum
heim til sín til kaffidrykkju —,
til þess að hafa sem mest við,
tók hún til silfurteskeiða er hún
átti, sem voru hinir beztu gripir.
Meðan á kaffidrykkjunni stóð
bar svo við, að piltur er hún
þekkti kom í einhverjum erind-
um, og sá hvað fram var reitt,
fyrir frúrnar og fór svo leiðar
sinnar. Er kaffidrykkjunni var
lokið, og vinkonurnar farnar tók
frúin skeiðarnar, lét þær niður
í öskju er hún geymdi þær í, og
stakk þeim inn í ólæstan skáp í
dagstofunni —. 2-3 dögum seinna
varð henni litið inn í skápinn,
en sá þá sér til mikllar undrunar,
að askjan með skeiðunum var
hórfin. Fer hún nú að hugleiða
hver muni valdur að verkinu.
Kemur henni þá í hug pilturinn
sem kom meðan á kaffidrykkj-
unni stóð, og það ennfremur að
hann hefði komið deginum eftir,
og J>á verið aleinn um stund í
dagstofunni. Piltinn þekkti hún
mæta vel. Var hann kunnur að
leti og ómennsku, hafði orðið
uppvís að þjófnaði og óknyttum
og nokkrum sinnum komist í kast
við lögregluna. Þóttist hún þegar
vita hvernig málum væri háttað.
Fór hún þegar á fund föður pilts-
ins og tjáði honum málavexti.
Bað hún hann að reyna að fá
hann til að skila skeiðunum, og
mundi hún þá láta við svo búið
standa. Faðir piltsins sem er blá-
snauður barnamaður, tók mál-
inu hóflega. Sagðist þekkja son
sinn, og sagðist skyldu gera allt
er hann mætti til að fá þetta í
lag. Ef ekki tækist að kippa þessu
í liðinn á þennan hátt sagðist
hann þó fátækur væri reyna að
borga henni skeiðarnar. Frúin
taldi þau málalok ekki góð, og
mundi önnur betri finnást að
lokum óskaði frúin, að ef honum
gengi illa, stillti hann svo til, að
pilturinn kæmi heim til hennar,
því sjálf kysi hún helst að tala
við hann. Skömmu síðar kom
hann svo heim til hennar. Tók
hún á móti honum með mestu
vinsemd. Bauð honum inn, og
bar honum veitingar. Leiddi hún
skjótt talið að skeiðahvarfinu og
sagði honum í fullri hreinskilni
að hún teldi hann vera valdan
að Jjví. Bað hún hann að segja
sér sannleikann, og hann einan,
og mundi þá vel skipast. Piltur-
inn tók þessu þunglega í fyrstu,
og hvaðst ekkert við mál þetta
riðinn, og gekk svo um hríð í
þófi þeirra á milli en að lokum
kom frúin svo ræðu sinni, að
hann játaði brot sitt, og það með,
að hann hefði selt kaupmanni
eða skransala þar i bænum skeið-
arnar fyrir hundrað krónur, sem
auðvitað hafði ekki verið neitt
verð fyrir svo góða gripi. En
hann notaði það að hann vissi
að þær voru ekki vel fengnar,-
Skildu þau að svo búnu með
hinni mestu vinsemd. Gekk frú-
in þegar á fund skransalans, og
tjáði honum erindi sitt, varð hann
úfinn við, sagðist engar skeiðar
hafa keypt, og allt þetta ein-
hverja vitleysu eða blábera lygi.
Frúin sagði honum að það tjóaði
ekki að mótmæla, því fulla vissu
hefði hún fyrir því, að keypt
hefði hann skeiðarnar, og greitt
fyrir þær hundrað krónur. Skildu
þá fleiri koma við sögu, og mundi
hans hlutur ekki batna við það.
Skransalinn varð fár við, og
sagði að lokum að koma skildi
hún næsta dag, og mundi hann
þá verða búinn að athuga málið.
Kom frúin svo næsta dag og
hafði þá piltinn með sér sagði
hún honum að bíða úti á götunni
meðan hún talaði við skransal-
ann. Gekk hún síðan inn, og hitti
hann. Var hann enn úfinn í skapi
en þó betri en daginn áður. Sagði
hann frúnni að fundið hefði hann
í dóti sínu teskeiðar, er hann
myndi ekki glöggt hvernig á
stæði. Óskaði frúin eftír að fá
að sjá þær, og sá þá strax að það
voru hennar skeiðar stakk hún
þeim niður í tösku sína. Fleygði
hundrað króna seðli á borðið,
gekk snúðugt út og varð fátt um
kveðjur.
ER HÚN HITTI piltinn úti,
sagði hún honum að nú væri
allt komið í bezta lag. „En vinur
minn,“ sagði hún ennfremur.
Ertu ekki peningalítill? „Jú“,
svarar hann, „ég er ævinlega
auralítill. Foreldrar mínir eru
fátæk og geta ekki látið mig fá
peninga, en mig langar til að
lifa lífinu eins og jafnaldrar mín-
ir sem fá nóga peninga, og svo
leiðist ég út í Jjetta, þó ég viti
að það er ljótt.“ „Já vinur minn,“
segir frúin. „Eg skil þetta svo
mæta vel.“ Fer hún svo niður í
tösku sína, og réttir honum all-
marga peningaseðla. „Þetta áttu
að eiga fyrir það að þú sagðir
(Framhald á 7. síðu>

Var skrifstofustúlka, en ákvað að
gerast myndhöggvari
Danska blaðið „Berlingske Tidende" birti cftirfar-
andi grein 1. maí sl.:
Á sýningu nemenda listaháskólans nii fyrir skemmstu
té>ku menn sérstaklega eftir myndhöggvaranum Ólöfn
Pálsdóltur, sem sýndi óvenjumikla kunnáttu og frum-
leik af svo ungum listamanni að vera.
Ólöf Pálsdóttir er, eins og J>ið hafið Jjegar ráðið a£
nafninu, íslendingur, og hún á það hugerni, senv ein-
kennir íslendinga. Hún er bæði sem listamaður og
einstaklingur öll í Jjví, sem hún gerir, og það er engin
hálfvelgja í kringum hana og vinnu hennar.
Þegar eg spyr liana að Jjví, hvort ættmenn hennar
hafi verið listamenn, svarar hún neitandi, — en Jjó er
afi undantekning, — hann hafði gaman af að mála, og
málverk hans prýða heimili mitt í Reýkjavík, þar sem
eg bjé> þangað til fyrir ári síðan.
Eg vann á skrifstofu, og enda þéjtt eg hefði áhuga
fyrir list, liafði eg þé> aldrei sjálf hugsað til þess að
ganga listaveginn eða liugsað um J>að, hvort eg hefði
hæfileika á því sviði.
En svo var )>að einn góðviðrisdag, að séi hugsun
laust mig, að eg ætti að verða myndhöggvari, — og
fjölskyldan rak upp stór augu, en eg hélt fast við
ákvörðun mína.
Mér fannst, að aðeins Jjannig gæti eg gefið tilfinn-
ingum mínum, andlegum kröftum mínum, e£ svo má
segja, útrás. Eg vil ekki gerast háfleyg og segja, að mér
hafi fundizt eg hafa köUun að rækja, en það var a. m.
k. innri )>örf til að skapa eitthvað sjálf, sem hvatti
mig til Danmerkurfarar og til inngöngu á listaháskól-
i
ann.
— Og hvert stcfniö þér i list yðar?
— Eg hef oft verið spurð að þessu, og eg get aðeins
svarað eins og áður: Ef J>ér spyrjið um, hvort eg vilji
gefa öðrum eitthvað með verkum mínum, er svarið
neikvætt. Þ’að er fyrst og fremst sjálfs mín vegna, sem
eg starfa, en ef eg að starfi loknu get gefið öðrum
eitthvað og fengið J>á til að skilja eittlivað af J>eim
tilíinningum, sem liafa gagntekið mig við starf mitt,
Jjá cr eg að sjálfsögðu liarla glöð yfir því, enda Jjótt
[>að hafi ekki verið hinn upphaflegi tilgangur minn.
Listin þroskar.
En eg hef lært margt af listnni. Eg hef lært, að e£
maður er ekki alveg ærlegur, er allt émýtt. Skapgerð
manns speglast í öllu, sem maður gerir, og ef J>að á
að vera gott, er ekki hægt að vinna ákvæðisvinnu.
— Og hvað hafið J>ér lært sem kona?
01<">f Pálsdóttir brosir ofurlítið femnislega áður en
hún svarar:
— Maður má aldrei glcyma Jjví, að maður er kona.
Eftir að eg hóf að starfa sem myndhöggvari, hef eg
fundið meira til Jjess en fyrr að vera kona, og tilfinn-
inganæmin, sem við konur erum svo oft kenndar vlð,
er geysilega Jjýðingarmikill eiginleiki í listinni, — mað-
ur verður aðeins að vara sig á því, að hún Jjokist ekki
yfir í ]>að að vera tilfinningasemi — en í listinni Jjrosk-
ast maður sífellt og ekki sízt sem kona!
Þannig skrifar B. T. um Jjessa ungu og cfnilegu ís-
lenzku listakoriu.
KONUR TILNEFNDAR
Merkijjrgt mætti Jjað kallast, ef hvergi hefði örlað
á tillögu unt’að gera konu að forseta, Jjegar hugsað
er til Jjess, að í tveimur nágrannalöndum okkar sitja
konur á Jjjóðhöfðingjastóli. Enda fór það svo, að cin
slík tillaga sást, þótt ekki hafi héin víða farið. Blaðið
Reykvíkingur hafði prófkosningu um forseta, og tóku
á annað hundrað lesendur þátt í henni. Ásgeir Ásgeirs-
son sigraði þar með yfirburððum, en Thor Thors var
í öðru sæti. Margir aðrir fengu nokkur atkvæði, og í
bréfi til blaðsins var stungið upp á því að kjósa konu
fyrir forseta, og voru tilnefndar liin ágæta leikkona
Anna Borg og söngkonan María Markanl