Dagur


Dagur - 07.08.1952, Qupperneq 4

Dagur - 07.08.1952, Qupperneq 4
4 D A G U R Fimmtudaginn 7. ágúst 1952 DAGUR Ritstjóri: HAUKUR SNORRASON. AfgreiSsla, auglýsingar, innheimta: Erlingur Davíðsson. Skrifstofa í Hafnarstræti 88 — Sími 1166 Blaðið kemur út á hverjum miðvikudegí. Árgangurinn kostar kr. 50.00. Gjalddagi er 1. júlí. Prcntverk Odds Björnssonar h.f. Nýr forseti tekur við embætti A FÖSTUDAGINN VAR, 1. ágúst sl., fór fram — svo sem um er getið annars staðar hér í blaðinu og alþjóð er vel kunnugt — embættistaka hins ný- kjörna forseta íslands, herra Ásgeirs Ásgeirsson- ar. Eftir að öllum venjulegum formsatriðum í dómkirkjunni og alþingishúsinu var lokið, og forsetinn hafði undirritað eiðstaf sinn og veitt viðtöku kjörbréfi sínu og embættisskilríkjum, gekk hann, ásamt konu sinni, út á svalir alþingis- hússins, og minntist forsetinn þar fósturjarðarinn- ar með ræðu. Mannfjöldi sá hinn mikli, er safnazt hafði saman á Austurvelli og nærliggjandi götum, og hin áköfu fagnaðar- og hyllingarhróp,sem fólk- ið heilsaði hinum nýja þjóðhöfðingja og konu hans með, bar þess órækan vott, að jrjóðin vill ekki láta sitja við það eitt að veita Ásgeir Ásgeirssyni kjör- fylgi, er entist honum til kosningasigurs, sem vissu Iega má kalla sérlega glæsilegan, eins og málum var þá háttað á ýmsa lund, — heldur er almenn- ingur í landinu einnig fús og reiðubúinn að veita forsetanum nýja brautargengi og fullan þegnskap í því virðulega og milcilsverða embætti, sem hann hefur nú hlotið, og hún treystir honum til að rækja með miklum sóma, en þó fyrst og fremst á þann veg, að hann megi ávallt reynast mikill mannasættir, og forsetaembættið, sem hann skip- ar, og forsetavaldið, sem fólkið hefur fengið hon- um í hendur, megi í umsjá hans ætíð reynast sam- einingartákn þjó'ðarinnar allrar — ofar persónu- legum ýfingum, flokkadeilum og dægurþrasi. ÞESS ER JAFNAN að vænta, að kosningabar- áttg í lýðfrjálsu landi kunni að verða hörð nokkuð og jafnvel óvægileg, þegar þvi er að skipta. Um slíkt er ekki að fást, enda þarf það ekki að koma að sök, ef deiluaðiljar kunna aðeins að taka leiks- lokunum rétt, sætta sig við ósigra jafnt sem sigra. Hins höfðu menn vænzt í lengstu lög, að enda þótt baráttan kynni að verða hörð, mundu þó allir aðiljar gæta sæmilegs hófs, þegar um kjör þjóð- höfðingjans sjálfs væri að ræða — slík kosninga- hríð gæti þó orðið háð með algerlega drengilegum og lýðræðislegum vopnum. Nú verður hver að segja um það fyrir sig, unz dómur sögunnar er endanlega um það genginn, hvort honum finnist slíkum lágmarkskröfum hafa verið fullnægt, að því er viðkemur undirbúningi forsetakjörsins nú í sumar ;— hvort honum hafi fundizt nokkur hirð- anna hóa full valdsmannlega og hvatvíslega á hjörð sína í þeim fjallgöngum flokksforingja og annarra ráðamanna á því sviði. — En allt má þetta vel vera gleymt úr því, sem komið er, nema þá helzt sú reynsla, sem fékkst af því, hversu mis- jafnlega vel smalaðist með hinum ólíku aðferð- um, sem viðhafðar voru á hverjum stað og tíma í þetta sinn. OG VEL ER þjóðmálamönnum okkar trúandi til að draga hina réttu lærdóma af þessari dýrkeyptu og dýrmætu reynslu. En ekki virðist það þó sér- lega rökvíslega ályktað, út frá þessum forsendum, sem talsvert hefur verið á lofti haldið, að úrslit forsetakosninganna nú sýni það helzt, að þjóðin vilji hafa slíkar kosningar pólitískar ,og í annan stað sýni gagnrýni sú, sem fram kom í þessu sam- bandi á vinnubrögðum flokksforystu hinna ýmsu flokka, — að þeir, sem slíkri gagnrýni héldu uppi, væru búnir að tapa á trú á flokkafyrirkomu- lagið í stjórnmálunum og þar með á lýðræðið sjálft. — „Sá er vinur, sem til vamms segir,“ er fornt orðtak, sem enn er í fullu gildi. Gjai-nan geta menn verið góðir lýðræðismenn og flokks- menn, þótt ekki vilji þeir selja flokksforustunni sjálfdæmi í hverju máli. Og ef úrslit forseta- kosninganna í sumar sýna nokk- urn hlut alveg ljóst og greinilega, þá er það einmitt þetta: Fólkið vill ekki flokkspólitísk forsetaval og telur, að í slíkum kosningum komi önnur og á ýmsan hátt óskyld sjónarmið til greina en þau, sem eðlilegust eru við venjulegt kjör til alþingis eða bæjar- og sveitarstjórna. ' LÝÐRÆÐSMENN og allir góð- ir íslendingar treysta foringjum og leiðtogum lýðræðisflokkanna fyllilega til að halda hugsjónir lýðræðisins og þjóðfrelsisins jafnan í heiðri. Og þjóðin treystir á sama hátt hinum nýja þjóð- höfðingja sínum vel til að halda ávallt trúnað við þingið og hags- muni alþjóðar og vinna ætíð í þeim anda friðar og sáttfýsi, þjóðlegra ei-fða og menningar, sem lýsti sér svo vel í ávarpi hans til þings og þjóðar við valdatöku hans síðastliðinn föstudag. Og í krafti þessa trausts og vonar fagna íslendingar hinum nýja forseta, rétti honum heila hönd til samstarfs og óska honum allra heilla í hinu ábyrgðarmikla og veglega embætti, sem hann hef- ur verið*kallaður til. FOKDREIFAR G. F. hefur sent Fokdreifum þennan pistil um: eyðijarðir — „Hver einn bær á sína sögu, sigurljóð og raunabögu“, segir í kvæði. ALDREI FER ÉG svo fram hjá eyðibýlinu Saurbrúargerði á Svalbarðsströnd, að mér detti ekki í hug þessar hendingar. Og ávallt verður mér að spyrja: Hver er saga þín, fátæklega eyðikot? Hvaða framtíðarsýnir sá hann„ frumbygginn, sem fyrstur klöngr aðist hér upp nær ógenga hlíðina til landnáms? Við spurningum mínum mun eg sennilega aldrei fá fullnægjandi svör, sem varla er von. En mest vakti það furðu mína, er kunnugur sagði mér, að síðasti ábúandi í Saurbrúar- gerði, Guðmundur að nafni, væri enn á lífi, og hefði hann alið upp í kotinu stóran hóp hinna mann- vænlegustu barna. Hvernig má slíkt hafa skeð? Þeir, sem leggja leið sína fram hjá kotinu, ættu að reyna að leiða getum að því. Það er fróðlegt rannsóknarefni. SAURBRÚARGERbl er ekki eina eyðibýlið hér á landi, það vita allir, og það hefur enga sér- stöðu meðal þeirra. Það er eitt af hundruðum eyðibýla, sem lcalla fram sömu spurninguna: Hver er saga þín? Og býlunum fjölgar enn, sem í eyði leggjast. Þeirri kynslóð, sem nú byggir landið, finnst þessi þróun eðlileg og skil- ur þau rök, sem bak við hana eru. Frá landnámstíð hefur aldrei orðið jafn stórfelld og algjör breyting á lífsháttum þjóðarinn- ar, andlegum og veraldlegum, sem hin síðustu 20 ár. Hvar sem farið er um landið blasa við aug- um býli, sem lagzt hafa í eyði vegna ónógra skilyrða til nútíma búnaðarhátta. Heilir og hálfir dalir, sem við fyrri aðstæður og frumstæðari búhætti voru taldir vildissveitir, eru nú afréttarlönd. Þessi þróun er ekkert nútíma- fyrirbæri. Margt kotið hefur lagzt í eyði löngu áður en vélamenn- ingin hélt innreið sína í íslenzkar sveitir. Og það eru vissulega þau eyðikot, sem oftast fá mann til að spyrja: Hver er saga þín? — alþýðukveðskap. FRÁ UPPHAFI vega er það ein lind með þessari þjóð, sem aldrei hefur þorrið né frosið til fulls, þótt oft hafi illa viðrað og í hanri skeflt. Það er fróðleiks- og ljóðalindin. Fræðimenn, skáld og hagyrðingar hafa verið uppi á öllum öldum með þjóðinni, og þeim er það vissulega að þakka, að við getum nokkuð rýnt aftur í myrkur aldanna. Þegar engin svör hefur verið að'fá við spurn- ingum okkar um liðnar kynslóðir og líf þeirra, þá hefur verið leit- að til þeirra. Og til þeirra höfum við leitað, forvitnir ferðalangar, hvort sem við höfum séð eyðibýli á Svalbarðsströnd, eða annars staðar. Svörin verða að sjálf- sögðu misjafnlega greinargóð. En furða er það, hve fátækleg vísa getur sagt vel sögu og varpað björtu Ijósi yfir liðna tíð. Segja má, að alþýða þessa lands til sjávar og sveita hafi verið sí- yrkjandi frá því að sögur hófust. Hagorðum mönnum varð allt að yrkisefni og ekki sízt hið daglega líf með sorgum þess og gleði. Því er það oft fátæklegum húsgangi að þakka hve auðvelt við eigum með að gera samanburð á lífs- háttum þjóðarinnar fyrr og nú. Og sá munur er sannarlega mik- ill. og búnaðarháttu fyrr og nú. SKYLDI EKKI ungum bænda- sonum, er síðar munu erfa landið og góðbú feðra sinna, með kost- um þeirra og kynjum, bregða í brún, ef þeir ættu þess kost að hverfa þó ekki væri nema nokkra áratugi aftur í tímann og virða fyrir sér ýmsa vinnuhætti og aðrar aðstæður síðustu kynslóð- ar? Sjálfsagt mundi piltinum, eða sveitastúlkunni ungu, sem stýrir vélknúinni sláttuvél yfir merkur og engi góðjarðanna nú, veitast örðugt að Setja sig í spor Þórólfs á Sleggjulæk, er hann kvað við slátt: Það er rifið, rispað, stifið, reitt og krafsað; skorið, sagað. bitlaus barið, borað, nagað, slitið, marið. Annar hagyrðingur, Jón Olafs- son frá Einifelli, stytti regndag- inn við rím og kveðskap, unz öllu þreki var lokið þann daginn: Bráðum slætti bregða fer, í birtugætt er fokið. Spíkin hætt að eggjast er, og öllum mætti lokið. Og enn kvað hann: • Eg er votur, sveit það sér, svangur, þrötinn mætti. Jörð á floti öll, því er engin not af slætti. Þannig ortu þeir gömlu mennirnir við vinnu sína og þess vegna geymist lýsingin á ýmsum (Framhald á 7. síðu). Nokkur orð um kartöflur Kartöflurnar eru svo hversdagsleg fæða, að þeim er venjulega lítill gaumur gefinn, nema ef þær vanta á borðið við miðdegis- eða kveldverðinn; þá finna menn fljótt hve þær eru mikilsverðar í dag- legu mataræði fólks. Þær hafa jafnan verið fremur ódýr fæða og þess vegna hafa sumar húsmæður ekki gætt þess að fara sparlega með þær; þær hafa skorið hýðið af þeim og um leið mikið af kartöflun- um sjálfum, og fleygt soðinu af þeim og um leið miklu af næringarefnum þessa góða ávaxtar. Kartöflur eru orðnar dýr vara eins og flest annað matarkyns. Hið háa verð verður til þess að margar konur reyna að gera sér meiri mat úr kartöflunum en áður og má þá segja: „Að fátt sé svo með öllu illt, að ekki boði nokkuð gott.“ Kartöflur eru svo ríkar af næringar- og fjörefn- um, að í matarreglunum er heilbrigðisdeild kana- disku stjórnarinnar gefur út, er ráðlagt að neyta þeirra að minnsta kosti einu sinni á dag. En þá er líka áríðandi að ræna þær ekki þessum efnum með því að afhýða þær og sjóða þær í miklu vatni. í kartöflunum er C-vítamín og dálítið af B-víta- míni. C-vítamín læknar skyrbjúg og styrkir líkam-' ann. Séu kartöflur soðnar eða bakaðar með hýði er C-vítamíntapið mjög lítið, en séu þær afhýddar og soðnar í miklu vatni tapa þær að minnsta kosti þriðjung af C-vítamínmagninu og kartöflustappa tapar á sama hátt um helming af C-vítamínmagn- inu. Fyrir þessar ástæður ætti aldrei að afhýða kartöflur fyrr en búið er að sjóða þær eða baka; séu þær soðnar, að nota þá sem minnst vatn. C-vítamínið er mest í nýjum kartöfltun, eh minnk- ar eftir því sem líður á geymslutímann og er minnst að vorinu. Þegar kartöflur eru bakaðar ætti að velja þær af sömu stærð, svo að þær verði brúnar. samtímis; þvo þær vel með bursta, þurrka þær og bera á þær feiti og baka í 425 til 450 gráðu hita í 40, til.60 mínútur. Strax og þær eru bakaðar er stungið á þeim með gaffli til að hleypa gufunni út úr þeim. Kartöflur þekktust ekki í Evrópu fyrr en á 16. öld. Þegar Spánverjar komu til Perú í Suður- Ameríku, þá voru kartöflur ræktaðar þar. Þær voru nefndar „battata“ eða „papa“. Sagt er að munkur nokkur hafi flutt þær til Spánar og þaðan bárust þær til ítalíu og Belgíu. Nokkrum árum síðar flutti Sir Walter Raleigh kartöflur til frlands. Þar hafa þær jafnan verið mikið ræktaðar og ein af megin- fæðu þjóðarinnar eins og sést á því að þegar kar- töfluuppskeran brást 1846, vegna sýki í kartöflun- um, olli það hungursneyð í landinu. Kartöflur eru nú ræktaðar í flestum löndum heims og er framleitt meira af þeim en nokkrum öðrum garðávöxtum. (Lögberg). Afrek, sem ekki má gleymast Enn á ný hefur seiðmagn hinna Olympisku leikja gripið um sig víða um lönd í hinum siðmennt- aða heimi. Iielsingfors hefur verið miðdepill áhuga unga fólksins, þar sem 5870 íþróttamenn og konur frá 70 þjóðum heims hittast til þess að reyna kraft- ana og leika listir sínar. Af þessum 5870 þátttakendum eru 573 konur, og það er afrek einnar þeirrar, sem eg ætla að gera að umtalsefni. Hafði lömunarveiki fyrir 8 árum. Hinn 29. júlí sl. vann dönsk kona, frú Lis Hartel, silfurverðlaun í einni tegund kappreiða (Skoleridn- ing). Afrek frú Hartel hefur vakið mikla athygli víða um heim, og heimsblöðin hafa keppzt við að birta af henni myndir og frásagnir af lífi hennar. Frú Lis Hartel, sem er móðir tveggja lítilla og fallegra stúlkna, fékk lömunarveiki árið 1944, þegar (Framhald á 8. síðu).

x

Dagur

Direct Links

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Dagur
https://timarit.is/publication/256

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.