Dagur - 29.10.1952, Blaðsíða 4

4
DAGUR
Miðvikudaginn 29. október 1952
ÐAGUR
Ritstjóri: HAUKUR SNORRASON.
Afgreiðsla, auglýúngar, innheimta:
Erlingur Davíðsson.
Skrifstofa í Hafnarstræti 88 — Sími 1166
Blaðið kemur út á hverjum miðvikudegi.
Árgangurinn kostar kr. 50.00.
Gjalddagi er 1. júlf.

Prentverk OdcLs Björnssonar h.f.
Kommúnistar „uppljóma44
áhugaleysi sitt
UPPLÝSINGAR þær, sem birtar voru í síðasta
blaði um þróunina í búsetu landsmanna ,hafa vakið
mikla athygli, og bæjarmenn hér til umhugsunar um
nauðsyn þess að snúa undanhaldinu upp í sókn. I
því efni eiga fleiri hlut að máli en Akureyrarkaup-
staður. Víða um þorp og bæi Norðurlands er ástand-
ið sízt betra en hér. Menn flýja dýrtíðina og fram-
kvæmdaleysið og leita til þeirra staða, sem bjóða
upp á betri lífskjör og meira atvinnuöryggi. Ríkjandi
stefna í verzlunar-, siglinga- og bankamálum miðar
að auknum fólksflutningum til verstöðvanna við
Faxaflóa og þrengri lífsskilyrðum fyrir fólkið úti
um lar.d. I þessa átt hefur stefnt allt síðan á fyrstu
„nýsköpunarárunum" og er eðlilegt, að verksum-
merkin verði því ljósari, sem lengri tími líður. Á
þeim árum náði Reylcjavík undir sig 95% af inn-
flutningsverzluninni, þá var höfuðborgin gerð að
einu innflutningshöfn landsins, og þá var komið fyrir
kattarnef þeim tilraunum, sem gerðar voru til þess
að efna til stóriðju og mikillar fjárfestingar úti á
landi. Má í því sambandi minna á áburðarverk-
smiðjuna, sem nýsköpunarþrenningin fyrirbyggði að
staðsett yrði utan lögsagnarumdæmis Reykjavíkur,
og þær ráðstafanir Aka Jakobssonar og flokks-
bræðra hans, sem komu í veg fyrir það, að Akur-
eyri gæti í framtíðinni haldið þeirri forustu í skipa-
smíðaiðnaði, sem bærinn hafði, fyrir framtak sam-
vinnufélaganna.
Þegar þessar staSreyndir eru rifjaðar upp, er
blöskrunarvert að sjá máléagn kommúnista hér
býsnast yfir þeirri þróun, sem orðin er, og kenna
hana Framsóknarmönnum og forustumönnum sam-
vinnufélaganna. Staðreynd er, að það eru samvinnu-
félögin, sem hafa mest og bezt staðið gegn því, að
flóttinn til Reykjavikur yrði örari en raun ber vitni.
Þau hafa ávaxtað verzíunararðinn heima í héraðinu
og staðið gegn því, að fjármagn vaeri flutt burtu,
eítir því sem unnt er. Iðnaðarframkvæmdir þeirra
hér á Akureyri eru vissulega hornsteinn atvinnu-
Ufsins, og með þessum iðnaði hefur flutzt hingað
verulegt fjármagn annars staðar frá. Má í því sam-
bandi minna á byggingu hinnar miklu Gefjunar-
verksmiðju, sem nú er að ljúka.
ÞAÐ ER hlálegt, að sjá því haldið fram í blaði
hér í bænum, og það í alvöru, að því er virðist, að
þessar framkvæmdir allar séu skör lægri á mæli-
kvarða atvinnulifs og uppbyggingar en einhverjar
aðgerðir kommúnista atvinnulífinu til framdráttar.
Hvar skyldi þær framkvæmdir vera að finna í dag?
Hvern hag hafði bæjarfélagið af starfsemi pöntun-
arfélags þess, sem hér átti að umbylta verzluninni?
Hvar eru atvinnufyrirtækin, sem kommúnistar hafa
komið á fót? —- Hér sjást engin merki þess, að hér
í bæ starfar flokkur, sem þykist í hverju Verka-
manns-tölublaði bera hag atvinnulífsins fyrir brjósti.
Kommúnistar eru duglegir að sækja sellufundi og
lesa sér til í kredduvísindum og ástunda Rússa-
dýrkun, en þeir eru manna ónýtastir til að koma
upp lífvænlegum atvinnufyrirtækjum eða standa að
atvinnulegum framkvæmdum, sem lengi eiga að
standa. Svo ósýnt er þeim að undirbyggja slík mál-
efni að minnstu munaði að þeir og fylgifiskar þeirra
úr Alþýðuflokknum fyrirbyggðu að unnt yrði að
efna hér til togaraútgerðar. Hin einstrengingslegu
bæjarútgerðarsjónarmið þessara flokka voru togara-
málinu til óþurftar. Hér væru ekki fjórir togarar
í dag, ef þau mál hefðu ekki notið stuðnings ann-
arra en kommúnista. Þegar borgaraflokkarnir höfðu
ákveðið það heppilega form, sem haft var á útgerð-
inni, brugðust einstaklingarnir og
kaupfélagið og fyrirtæki þess svo
vel við um hlutafjárframlög, að
málinu var borgið.
Nú er þessi togaraútgerð sæmi-
lega öflug orðin, og það er ekki
sízt vegna þess, að málið var vel
undirbyggt og að hinum pólitísku
bæjarútgerðarsjónarmiðum kreddu
mannanna var vísað á bug. Þannig
tókst að forða þeim örlögum, sem
sósíaliskar kennisetningar bjuggu
bæjarsjóðum Vestmannaeyja og
Siglufjarðar og fleiri staða.
ÞAÐ ER augljóst mál, að út um
landið þarf að verða vakning til
þess að spyrna gegn hinum hóf-
lausu Reykjavíkursjónarmiðum og
skapa aftur lífvænleg skilyrði fyrir
fólkið úti á landi. Sú vakning verð-
ur þá fyrst veruleiki, þegar lands-
menn hætta að senda umboðsmenn
Reykjavikurvaldsins á þing í nafni
landsbyggðarinnar, þegar hætt er
að taka skatt af hverjum lands-
manni með hafnar- og umhleðslu-
gjöldum í Reykjavík, þegar aðrir
landshlutar njóta skynsamlegs
jafnréttis við höfuðstaðinn um
siglingar og verzlun, og þegar fjár-
magni þjóðarinnar er skynsamleg-
ar og réttlátlegar dreift til fram-
kvæmda en nú er. I öllu þessu
starfi hlýtur hlutur samvinnufélag-
anna að verða stór. Iðnaður þeirra,
sem nú er eitt helzta mótvægið
gegn einokun Reykjavikur, þarf að
njóta aukins stuðnings þjóðarinnar
og siglingar Sambandsskipanna að
verða sú þjónusta, sem landsmenn
væntu eitt sinn að „óskabarn þjóð-
arinnar" mundi veita þeim.
Samvinnufélög og einstaklingar
þurfa að eiga kost á lánsfé til þess
að stofnsetja ný atvinnufyrirtæki
úti á landi, og það þarf að vera
tryggt, að samgönguleysi, óbilgjörn
skattheimta eða aðrar heimatilbún-
ar ástæður verði slíkum fyrirtækj-
um ekki fjötur um fót.
Viðhorf kommúnistanna hér til
þessara mála virðist vera, að ráðast
helzt gegn þeim, sem líklegastir eru
til þess að verða að liði. Rógur
þeirra um kaupfélagið hér og SIS
er því vatn á myllu uppgjafar- og
flóttastefnunnar, en gagnstæður
þeirri viðnáms og viðreisnarstefnu,
er Framsóknarmenn og samvinnu-
félögin berjast fyrir. Maður úr
þeirra hópi er kallaður að vera
uppbótarþingmaður frá Akureyri.
Hann er nú um þessar mundir að
berjast við að skylda húseigendur
landsins í kaupstöðum til þess að
uppljóma númeraskiltin á húsum
sínum að næturlagi. Þetta er eina
lífsmarkið, sem bæjarmenn hér
hafa lengi séð á þessum þing-
manni. Uppljómunarfrumv. hans
er ágætt sýnishorn af raunveruleg-
um áhuga kommúnista fyrir mál-
efnum bæjarins og landsbyggðar-
innar í heild. Þar er allt innantóm-
ur hégómi, þegar til á að taka, en
enginn lífvænlegur kraftur.
FOKDREIFAR
Umhverfið fríkkar —
en torgið er ljótt.
NÚ er verið að ganga frá að
utan nýja Landsbankahúsinu við
Ráðhústorg, enda þótt innréttingu
hússins sjálfs sé hvergi nærri lokið.
Ivlá kalla það nýjung og hana lofs-
verða, að hafa svo hraðan á um
ytri frágang. Venjan er yfirleitt sú
hér um slóðir, að ekki er gengið
frá húsum hið ytra fyrr en innrétt-
ingum er lokið, og stundum dregst
þessi snyrting árum saman og fyrir
kemur, að hún er aldrei gerð. Þetta
nýja bankahús er hin veglegasta
bygging, og fríkkar nú allmjög um-
hverfi Ráðhústorgs. En sjálft torg-
ið heldur áfram að vera ljótt, og
bólar ekkert á aðgerðum til þess
að bæta úr því.
Bílatorg væri réttnefni.
Bílatorg væri réttnefni á Ráð-
hústorgi, því að þar er ekkert ráð-
húsið en mikið um bíla. Vafasamt
má telja, að ráðhús komi nokkurn
tíma þar, og nafnið verður þá að-
eins til þess að minna á, að einu
sinni hafi verið ráðgert að byggja
þar ráðhús, en á þá ráðagerð hafi
hrunið mikið grjót, og liggi hún
þar undir. En bílar eru þar margir
og allt of margir til þess að torgið
geti gegnt því hlutverki, sem slik-
ur staður í miðjum bæ á að gegna.
Tvær bifreiðastöðvar eru svo sem
kunnugt er við torgið, og auk þess
þykir það hentugur staður til þess
að geyma ýmsa aðra bíla. Á miðju
torginu standa gömlu trén og gras-
blettur umhverfis, en í milli
trjánna og bílanna er ljóta girð-
ingin, sem bærinn lét koma 'þar
upp fyrir mörgum árum af ein-
stöku smekkleysi og búrahætti.
Hefur þessi girðing staðið af sér
öll veður og hvergi haggazt við
blaðaskammir, stofnun fegrunarfé-
lags, tilkomu verkfræðinga og ann-
arra verkvísindameistara og fegr-
unarsérfræðinga í þjónustu bæjar-
félagsins. Má kalla það mikið út-
hald.
Bátakví er ekki réttnefni.
Skammt frá Ráðhústorginu er
frægt mannvirki, sem kallað er
bátakvíin hans Erlings. Átti Al-
þýðuflokkurinn eitt sinn ekkert á-
hugamál stærra en að gera kví
þessa, og var mannvirkið skírt í
höfuðið á Erlingi í virðingar- og
þakklætisskyni við forustu hans í
málinu. En sá gallinn hefur jafnan
verið á þessu mannvirki, að það er
engin bátakví, enda eru þar fáir
bátar og útræði ekkert. Bátakví er
því ekki réttnefni. Kví þessi er
ekkert annað en daunillur drullu-
pollur, sem nauðsyn er að uppræta,
ekki sízt af heilbrigðisástæðum.
Það er augljóst mál, að poll þenn-
an þarf að fylla upp og gera fast
land úr minnismerki Alþýðuflokks-
ins og Erlings.
Samgönguniiðstöð í Bótinni.
Ýmsir láta sér detta í hug, að á
því landi væri tilvalið að gera
samgöngumiðstöð fyrir bæinn. Þar
gætu bílastöðvarnar haft aðsetur,
og þar mætti koma upp afgreiðslu
langferðabíla og skýli fyrir farþeg-
ana. Akureyri byggir nú svo mjög
á samgöngum á landi, að óviðun-
andi er með öllu að hafa afgreiðslu
langferðabíla í þröngum götum.
Heppilegt er, að bílaafgreiðslur,
fyrirgreiðsla við ferðamenn o. s.
frv. sé sem mest á sama stað. Þeg-
ar aðalakbrautin inn í bæinn að
norðan breytist, kemur þessi stað-
ur til með að liggja sérlega vel við.
Það er talað um, að slík uppfyll-
ing mundi kosta miliið fé, og víst
má það vera rétt. En einu sinni
var hér starfað að uppfyllingum,
sem meiri eru, og var bærinn þá
fámennari og fátækari en hann er
nú, jafnvel þótt oft sé nú þröngt í
búi og útlit ekki glæsilegt. Ástæða
er því til að taka þessa tillögu til
gaumgæfilegrar athugunar og hefja
framkvæmdir hið fyrsta. En hvað
sem verkvísindameisturunum þyk-
ir rétt að gera eða gera ekki, er
eitt víst og rétt: Ráðhústorg þarfn-
ast gagngerðra endurbóta við. Bíl-
arnir þurfa að fara og Ijóta girð-
ingin að hverfa. Þar þurfa að koma
grös og blóm og tré, og ef til vill
mætti setja þar minnismerki um
fræga bæjarmenn, þegar bærinn
telur fært að sýna minningu þeirra
þann sóma.

Svipazt um í norsku eldhúsi
Þegar maður svipast um í sýningardeildunum á
hinni stóru norsku vöru- og iðnaðarsýningu, sem
haldin var sl. sumar, — eða ef maður á þess kost
að sjá norska húsmóður að störfum x eldhúsinu sínu,
— kemst maður ekki hjá að taka eftir því, að iðn-
vöruframleiðendur í Noregi leggja verulegt kapp á
að gera heimilistækin þannig úr garði, að þau séu í
senn falleg að horfa á og hentugri að vinna með en
eldri eldhús- og heimilistæki. Þetta gildir ekki sízt
um ýmsa ódýra og smáa hluti, sem húsmóðirin
verður þó að nota daglega. í þessu sambandi er bent
á það, hvað mikið gildi það hafi fyrir þrótt og lífs-
gleði manneskjunnar, að umgangast fallega og hent-
uga hluti. Allt slíkt lyftir húsverkunum upp úr grá-
um hversdagsleikanum og spyrnir gegn því, að þau
reynist leiðinleg slitvinna.
Mikið ber á alls konar alúminiumílátum í norskum
eldhúsum, enda eiga Norðmenn stórar alúminíum-
verksmiðjur, sem hafa lagt kapp á að auka notagildi
þesa málms, með því að nota hann í sífellt fleiri
heimilistæki. Norska alúmíníumframleiðslan, sem
fer til heimilistækjagerðar, gengur í gegnum svo-
nefndan „elokseringsprocess“, sem gerir útlit málms-
ins þannig, að hann minnir helzt á ryðfrítt stál, verk-
ar með öðrum orðum sem fallegri, vandaðri og dýrari
vara en hún er kannske í eðli sínu. Þannig fram-
leiða Norðmenn nú potta og könnur og hvers konar
önnur ílát með þessari aðferð. Þau eru mjög létt í
notkun, auðvelt að halda þeim hreinum, falleg að
horfa á þau, og þrátt fyrir alla þessa kosti, tiltölu-
lega ódýr.
Hentugir pottar.
Þótt mikið sé gert að því að þóknast auganu, er
notagildinu ekki gleymt. í því safflbandi verður
mörgum starsýnt á nýja tegund af pottum, sem nú
tíðkast mjög í norskum eldhúsum. Þeir hafa það
til síns ágætis, að það er hægt að sjóða allan mið-
dagsmatinn á einni rafmagns- eða gasplötu á elda-
vélinni, í stað þess, að húsmæðurnar eru oftast með
2—3 plötur í gangi og kosta því meira til matar-
gerðarinnar í rafmagni eða gasi heldur en þörf er
á. Þessir pottar eru ekki hringlaga hver fyrir sig, en
þegar búið er að raða þeim saman, þá mynda þeir
hring eins og einn stór pottur, en eru þó sjálfstæðar
einingar hver fyrir sig þannig, að sjóða má mismun-
andi matartegundir í þeim, t. d. fiskinn eða kjötið í
einum, kartöflurnar í öðrum og annað grænmeti í
þeim þriðja til dæmis. Þetta eru tæki, sem hafa
verulega þýðingu fyrir rafmagnsútgjaldalið heimil-
isins. Þannig er unnið að raunhæfum sparnaði með
réttri framleiðslu og innkaupum og má segja, að
þetta sé því til fyrirmyndar.
Norsku alúmímumverksmiðjurnar hafa ákveðið
diametermál á öllum pottum, er þær framleiða, og
þær framleiða nokkrar stærðir með sama diameter-
máli. Við þetta vannst það, að sama lokið passar
á alla pottana, enda þótt þeir rúmi mismunandi
mikið.
Ný kaffikanna.
Norskar húsfreyjur hafa nú almennt tekið í notkun
nýja kaffikönnu. Hún er úr þykku alúmíníum, og er
innbyggður sjálfvirkur uppáhellingarútbúnaður (per-
culator-aðferð). Þessar könnur eru til bæði fyrir raf-
magn og til að hita á eldavélarplötu. Þær eru fallegar
að horfa á, og þær má bera beint á borðið. Kaffið
þarf ekki að kólna við að yfirfæra það í „fínu“
könnuna. Þessi „kaffetrakter“, sem Norðmenn kalla
svo, er að útrýma gömlu könnunum með lausa pok-
anum (Danir kalla þær „Madam Blaa“) og má segja
að það sé heppilegt, því að kaffipokinn er oft ó-
skemmtilegur, og áreiðanlegt er, að kaffipokaað-
ferðin er dýrari og ósparari á kaffið en þessi nýja
aðferð.
Hentugur poki.
Margar norskar húsfreyjur eiga eitt áhald, sem
íslenzkar stallsystur þeirra mega öfunda þær af. Þó
er það í senn bæði einfalt og ódýrt. Þetta er stór
poki úr þykku, gagnsæju plasticefni. Hann er í lag-
inu eins og tromma, og er rennilás hringinn í kring.
í þennan poka lætur norska húsfreyjan vettlinga
barnanna, sokka þeirra og annan slíkan fatnað. Þar
(Framhald á 7. síðu).