Dagur - 09.01.1954, Blaðsíða 6

6
D A G U R
Laugardaginn 9. janúar 1954
„Slíkf musferi enginn maður leit
Dagskrármál landbíinaðarins:
FUSAREX -
efni til að fyrirbyggja spírun á matarkartöflum
Eftir Árna Jónsson tilraunastjóra
Það mun hafa verið árið 1935,
sem Guðmundur Daníelsson vakti
fyrst á sér eftirtekt, sem söguskáld
og rithöfundur. Var þegar ljóst að
bætzt hafði í skáldahópinn maður
mörgum þeim kostum búinn, sem
söguskáld þarf að hafa, maður sem
hafði auðugt ímyndunarafl, ritaði
tjö^ugan, óþvingaðan og oft beittan
stíl, maður hnittinn, orðheppinn,
gæddur frásagnagáfu, í fáum orð-
um sagt prýðilega ritfær.
A næstu árum, þarna á eftir,
komu út nokkrar sögur eftir þenn-
an höfund, einkenni æ hin sömu,
leikandi stíll, en þó stundum helzt
til kaldranalegur.
En eftir því sem eg las fleiri
bækur, eða sögur eftir G. D., varð
mér ljóst — og leiddist það —
hvað fátt af hans sögupersónum
var virðulegt, vel gert og myndar-
legt fólk, en aftur á móti margt
ruddalegt, gróft og skítlegt. En eg
vonaði, að þennan ágalla, sem eg
taldi vera, myndi hann venja af
sér, og eg ætti eftir að sjá frá hon-
um sögu, er eg væri ánægður með.
Hygg er að lesið hafi eg allar hans
sögur, að undanskilinni „í fjall-
skugganum“.
Svo verður það nú á þessu ári,
1953, að Menningarsjóður gefur
út skáldsögu eftir G. D. Ber hún
nafnið Musteri óttans. Vonaðist eg
til, að hér væri komin hans bezta
bók. Styrktist vonin eigi lítið við
ritdóm um hana ,er birtist í Tíman-
um 6. desember eftir séra Sigurð
Einarsson í Holti.
Þessi merkisklerkur hefur reikað
um vettvang sögunnar og síðan
stigið í sjálft musterið, ljómar þá
allur af aðdáun, knéfellur höfundi
í sæluvímunni og tjáir hug sinn í
þessum þremur orðum: „Þakklátur,
hrifinn.' glaður.“
Já, Svona er smekkurinn misjafn.
Það er á allt ar.nan hátt, sem sagan
orkar á mig og skemmst að segja
varð eg vonsvikinn.
Þegar á fyrstu síðum bókarinnar
leiðir höfundur lesandann að
heimili í sveit. Þar er, sem vænta
má, bóndi og húsfreyja. Konan er
orðljót og svakaleg, svo að nærri
stappar vitfirring. Bóndinn er stork
andi, grófyrtur og ruddalegur á
ytra borðið, en sem vitni um hans
innri mann nægir að benda á það,
að hann drepur, fyrir granna sín-
um, eftirlætishross, er hann hefur
selt honum, af fúsum vilja og
granninn greitt hærra verði, en
seljandinn hafði vænt að fá. Hræið
af hrossinu dregur bóndinn síðan í
gjótu og dysjar þar. Auk hjónanna
eru á þessu heimili tveir unglingar,
stúlka á 16. ári, systir húsfreyju,
og fóstruð hjá henni frá fæðingu.
Hinn unglingurinn er drengur, barn
hjónanna, og litlu yngri en fóstur-
systir hans. Höfundur kallar ung-
linga þessa urðarketti og er það
nafn vel valið. Þessi frændhjú og
fóstursystkini hemjast ekki í bæn-
um um sumartímann, en hafast við
í hellum eða skútum og þó einkum
í tóttarbroti, þar gera þau sér rúm
eða bæli af gæruskinnsræflum og
öðru slíku, en tjalda til skjóls með
strigapokum og brekánum. Mats-
eld hafa þau þarna og er því þetta
eins konar búskapur, en í það er
látið skína, að eitt og annað af dóti
sínu hafi þau tekið ófrjálsri hendi.
En geta skal þess, að heimili þetta
er leyst upp, vegna kæru „af beztu
manna yfirsýn". En þar talið, að
sambúð þessara unglinga nálgist
það, sem á voru máli er kallað
blóðskömm svo náinn, sem skyld-
leiki þeirra sé, enda kemur síðar
í ljós, að sú hugsun hefur verið
meira en grillur einar.
Skal svo ekki sagan rakin meira,
og nægir að segja það, að sú mynd,
sem höfundur bregður hér upp og
áhrif þau, sem.^hú.n hefur á hug
lesandans, vara'-'iftia upphafi til
enda sögunnar, þvílíkur blær er
yfir henni allri, þar til tjaldið fell-
ur í sögulok.
Saga sú, sem hér um ræðir er
hrakfallasaga, við því er ekkert að
segja, því líf manna er ekki alltaf
rósum stráð. En hvort heldur að
efni skáldsögu er dapurlegt eða
gamanmál, þá er aðalatriðið æ hið
sama, sagan þarf að hafa stoð í
virkileikanum, sé ekki svo, nær
hún ekki eyrum fólksins, höfundur
hittir þá ekki í mark. — Þegar orð
falla þannig, eða atburðum er
haugað saman með slíkum ólikind-
um, að lesandinn lokar bókinni og
segir við sjálfan sig, eða þann sem
næstur er: „Nei, svona hefur eng-
in saga gerzt“, eða: „Þetta er ekki
til“, þá er það vottur þess, að
skáldinu hefur fatast efnismeð-
ferðin, hefur misst úr greipum sér
og glatað því, er sízt skyldi, það er
athygli og samhugur fólksins eða
lesendanna.
Mér virðast það vera 14 persón-
ur, sem koma hér við sögu, þannig,
að þær móti hana og setji á hana
svip. Ein af þeim er albrjáluð, önn-
ur rugluð til stórra muna. Fátt af
þeim er venjulegt fólk, en meina-
kindur, vankasauðir og viðundur.
Ekki er það kærleikur né mann-
kostir sá grunnur, sem musteri
þetta hvílir á, því að þeirra dyggða
verður lítið vart, og helzt ekki
nema hjá prestinum. Hins vegar
eru mannlýtin stoðir þær, sem
standa eiga undir byggingunni,
ræfilsháttur, lauslæti, afbrýðisemi
og fúlmennska. Þetta, sem nú var
nefnt, veldur örlögum fólksins, at-
burðir sögunnar standa þar, sem
óhrekjandi vitni. Sagan er einhæf
og sviplítil á þann hátt, að hvergi
verður vart athafnalífs. Svitinn
bogar ekkj af fólkinu við dáðrík
nytjastörf, heldur vegna angistar
og sálarkvala.
Um það þýðir ekki að fást, að
eitt gleður þennan og annað hinn
og mun svo lengi verða, en það
verð eg að segja, að mér er alger-
Útvarpið er það tæki, sem ekk-
ert heimili vill án vera, þótt margt
sé misjafnt er það flytur. Við setj-
umst að því á kvöldin tíl að hlusta
á fréttir, bæði erlendar og innlend-
ar, tilkynningar ýmiss konar, er-
indaflutning o. fl. o. fl., sumt af
því, sem það flytur, vekur gleði og
ánægju, annað hryggð og trega, og
þetta eru þau algengu áhrif sem
lífið hefur á okkur, og vissulega
hefur margur átt um sárt að binda
eftir ofveður þar sem gekk yfir
landið 10. nóvember síðastl. En
margt ber að höndum í heimi hér
sem tíðarfarið verður þó eigi sak-
að um, og svo mun hér einnig ver-
ið hafa. Eg sat við útvarpið að
kvöldi dags þann 23. nóv. og mig
setti hljóðan, er eg heyrði til-
kynnta jarðarför Kristins Indriða-
sonar frá Höfða, því að lát hans
hafði eg ekki heyrt; það vekur
jafnan viðkvæmni í huga, að heyra
dauðsfall góðs vinar, og minningar
frá liðnum stundum taka þá að
reika um hugann, en það er gott að
verða fyrir slíku þegar minningarn-
ar eru bjartar og hlýiar og svo var
það einnig hér.
Kristinn Indriðason var fæddur
árið 1881 að Miðvík, innsta bæ í
Grýtubakakhreppi, sonur sæmdar-
hjónanna Ragnheiðar Kristjáns-
dóttur frá Fagrabæ og Indriða Ás-
mundssonar frá Miðvík, er þar
bjuggu lengi rausnarbúi.' Þau áttu
þrjá sonu, Aðalstein, er lengi bjó
í SMiðvík og er látinn fyrir nokkr-
um árum, og Sigmund, sem þar
^jrlega óskiljanlegt það fólk, sem
þykist sækja hrifningu og gleði í
þessa sögu G. D. En það einkenni-
lega er, að hún vekur ekki heldur
hryggð, viðkvæmni né sorg, en
er einkum til þess fallin, að valda
óbeit og með köflum algerum við-
bjóði.
Þeim, sem kynni að álxta þetta
öfga, eða of fast að orði kveðið,
vil eg benda á nokkur atriði og er
þá fyrst lýsingu eða mynd heim-
ilxsins, er sagan hefst á. Þar næst,
að koma að glugganum með Greipi
og standa við hlið hans um stund,
er hann á næturþeli horfir á ást-
mey sína stríplast þar og híma á
rúmstokknum hjá öðrum elskhuga.
Þá er ekki úr vegi, að fylgja þeim
félögum i huganum í för þeirra í
stórhríðinni yfir jökulinn, þ. e.
Hirti og Greipi, og viðskilnað
þeirra þar. Og enn skal svo bent á
gistingu Eyrúnar í sauðahúsunum
og það, sem þar skeður og á eftir
fer. Eg segi bara: Brjóstheilir eru
þeir, er hverfa frá þeirri sýn og
segja: Nú er eg „þakklátur, hrifinn,
glaður“. Hygg eg þá stórum fleiri,
sem slær fyrir brjóst, af nálykt og
fúaþef og þeirri ömurleikatilfinn-
ingu, hve þetta er allt óheilt og
rotið. Sem heild er sagan ósönn,
hún er sem spéspegill, sem af-
skræmir í stað þess að sýna rétta
og raunverulega mynd.
Og myndi þá þar að finna ein-
hvern boðskap, sem verið er að
flytja þjóðinni, vekjandi og glæð-
andi gott málefni eða hvöt til dáða
og drengskapar? Ekki finn eg það.
Sagan ekki heldur þannig í búning
færð, að til viðvörunar geti verið.
Finn sem sagt ekkert markmið að
baki henni, er gefi bókinni gildi.
Tvennt er hér illa farið. Hið
fyrra, að höfundur, sem áreiðan-
lega getur skrifað góða sögu, hefur
þrátt fyrir lipran stíl skrifað mjög
lélega bók. Annað að, . stjórn
Menningarsjóðs skyldi ekki velja
betur ,en ráun bér vitni um, þá
loks hún réðist í að gefa út skáld-
sögu eftir íslenzkan höfund.
býr enn, og svo Kristinn.
Eg átti því láni að fagna að
kynnast Miðvíkurheimilinu all-
verulega í æsku og tel eg þau, for-
eldra Kristins, einhverja beztu hús-
bændur, er eg hef átt. Indriði var
maður fáskiptinn og hversdags-
gæfur, en þó síglaður og viðfelld-
inn á heimili. Var hann og dugnað-
armaður með ágætum og búhöldur
mikill. Ragnheiður var stórlynd
kona og fasmikil, en örtug svo að
af bar og bezta húsmóðir. Hún var
og dugnaðarkona mikil.
Þau hjón voru ekki gleymin á
greiðvikni og launuðu ætíð marg-
falt það sem þeim var vel gert.
Aldrei mun í búskapartið þeirra
hjóna hafa þrotið fóður manna eða
skepna, þrátt fyrir ágætan viður-
gerning, og enginn veit tölu þeirra
heyhesta, er þangað voru sóttir á
vorin þegar kalt blés og marga
þraut fóður. Eg minnist þess, að
oftar en einu sinni kom það fyrir,
að sótt var hey í Miðvík úr að
minnsta kosti þremur hreppum
Suður-Þingeyjarsýslu, og mátti
með sanni segja, að heimilið væri
bjargvættur hinn mesti á þeirri tíð.
Við slíkt ólst Kristinn upp og
mætti því ætla að hann hafi notið
þeirra áhrifa á lífsleiðinni, enda
sýndist svo, því að hann var jafnan
sjálfbjarga þótt hann væri stór
fjölskyldumaður, og á hrakningi
með jarðnæði framan af búskapar-
árum.
Meðan Kristinn var í föðurgarði
stundaði hann almenna vinnu bæði
í nýkomnu blaði af Frey, jóla-
blaðinu 1953, er auglýsing frá A-
burðarsölu ríkisins um efnið Ftisa-
rex. Þetta efni mun ekki liafa verið
boðið til sölu hér á landi fyrr og
því almenningi ókunnugt, þykir
mér ástæða til að fara um það
nokkrum orðum. í auglýsingu Á-
burðarsölunnar er greint frá þvi,
hvernig skuli nota það, hvert verð-
ið er o. fl., og vil ég því taka hér
efni úr auglýsingunni. Þar segir:
„Fasarex er duft, sem dreift er
sem jafnast f kartöflur þær, sem
menn vilja ekki láta spíra. Nægi-
legt er að dreifa duftinu yfir þær í
ílátunum og hrista síðan svo að það
jafnist sem bezt. Sé dreift í bing, er
sjálfsagt að umskófla honum,-
Fnsarex er þess eðlis, að það
breytist að nokkru í lofttegundir.
Þess vegna er nauðsynlegt að breiða
yfir kartöflurnar strax eftir að duft-
inu hefur verið blandað í þær, því
að annars tapast hinar virku loft-
tegundir.
Fasarex verkar i 6—8 mánuði.
Það er ekki saknæmt og breytir ekki
bragði kartaflanna. Útsæðiskartöfl-
ur mega lielzt ekki vera í sama
lierbergi og Fusarex-blandaðar
kartöflur.
til sjós og lands og reyndist fjöl-
hæfur dugnaðarmaður við öll störf.
Allir sem honum kynntust luku
upp einum munni um það, að hann
væri hinn mesti áhuga- og skarp-
leikamaður og hinn vandaðasti í
hvívetna. Og þegar eg lít yfir
„gamla hópinn minn“ finnst mér
bera mikið á Kristni, sem æsku-
félaga og góðum, tryggum vin. —
Og hér stend eg og stari út í bláa
móðu. Mér finnst eg tæplega geta
áttað mig á því, að Kristinn í
Höfða sé fluttur yfir landamærin;
hann sem fyrir nokkrum dögum
var staddur á Akureyri, hress og
kátur í anda, kvikur á fæti og
spjallaði við mig um alla heima og
geima, er við hittumst þar. Sjálf-
sagt hefur þá hvorugan órað fyrir
því, að það væri síðasti samfund-
urinn, enda þótt við minntumst þá
meðal annars á einn af gömlu
æskufélögunum, sem þá var nýlega
horfinn ofan í gröfina, og ekki sá
sízti, Sigurður Vilhjálmsson bóndi
á Brautarhóli, sem var þó yngstur
okkar þessara þremenninga. En
þetta er leiðin okkar allra eins og
þar stendur, og því ekki að vera
við búinn að röðin komi næst að
manni sjálfum? Kristinn var gift-
ur Sigrúnu Jóhannesdóttur frá
Ytra-Hóli í Fnjóskadal, hinni
mestu myndar- og dugnaðarkonu
og það var hans sannfæring að eigi
hefði hann getað valið sér betri
lífsförunaut, enda sambúð þeirra
ætíð hin bezta.
Um leið og ,.Dágur“ birtir þessar
hugleiðingar mínar, sendi eg inni-
legar samúðarkveðjur til eftirlif-
andi konu hans og barna. Svo kveð
eg þig, vinur, og þakka allar okkar
samverustundir. Þær eru mér Ijúf
endurminning og kærkominn sól-
argeisli í skammdegismyrkrinu.
Vart mun slitna vinaband
þótt verðum skilja í bili.
Eg kem bráðum ljóss á land
í leit að sól og yli.
Flögu, 28. nóv. 1953..^ ■
Aðalsteinn Guðmundsson.
Fusarex fæst í 50 kg pokum, er
kosta í Reykjavík kr. 325.00. Við
sundurviktun er verðið hæira. í
100 kg af kartöflum þarf -100—450
grömm al þessu dufti að hausti, en
að vori 150—300 g.“
Það er fengin 4—5 ára reynsla á
efni þessu erlendis og hefur nokk-
uð verið skrifað um það í fagblöð.
Einnig hafa ýmis önnur efni verið
reynd, m. a. hormónalyf, en svo
virðist, að þetta Fusarex hafi gróðr-
arverkanir og marga kosti fram yfir
önnur lyf til varnar spírun á kart-
öflum. Auk þess sem Fúsarex varn-
ar að mestu leyti spírun á kartöflum,
er það einnig talin mjög góð vörn
gcgn algengum geymsluskemmdum í
kartöflum af völdum svokallaðra Fu-
sariumsveppa, sem oft gera skaða í
gcymslum. Þá liefur Fusarex einnig
verið notað til þess að auka á geymslu-
þol rófna og gulróta. Finnar hafa gert
nokkrar tilraunir með Fusarex á gtd-
rætur.
Hið virka efni í Fusarex er tetra-
klornitrobenzol um 3%. Þclta efni
breytist í lofttegundir og kennir í veg
fyrir spírun.
Norðmenn liafa gert nokkrar athug-
anir og tilraunir með Fusarex, og er
grein eftir F. W. Petterson í 19. hefti
af Norsk Landbruk 1953, um þetta
efni. í grein þesari telur Petterson, að
cnda þótt kartöflur scu blandaðar
með Fusarex að hausti, sétt þær not-
liæfar sem útsæðiskartöflur, en þó
mcgi reikna með því, að uppskera
vcrði nokkru minni, og þess vcgna sé
ekki rétt að nota Fujgrex^á.íitSæðjs-
kartöflur. Norskar athuganir hafa
bent til þess, að1 ef kartöflurnar eru
teknar beint úr görðunum og bland-
aðar með Fusarex i geymslustíum,
illa þurrar og moldugar, verði verk-
anir Fusarex miklu minni, vegna þess
að hið virka cfni komist ckki að kart-
öflunum. í þannig tilfellum er talið
betra að bíða með að blanda Fusarex
saman við geymslukartöflurnar 10—
14 daga, þannig að þær nái að þorna.
Talið er, að enda þótt bezt sé að
blanda Fusarex saman við matarkart-
öflur strax að haustinu, þá sé liægt að
gcra það livenær sem er á vctrinum
eða að vori og á þann hátt að lialda
kartöflum óspíruðum allt sumarið, ef
þess gerist þörf. • En að sjálfsögðu cr
það mikið atriði fyrir matarkartöflur
að fyrirbyggja spírun, og þegar um
slæmar geymslur er að ræða, cr hvggi-
legast að nota Fusarex strax að haust-
inu.
Enda þótt liægt sé að koma í veg
fyrir spfrun á kartöflum með Fusarex,
skiptir það eftir sem áður mikltt máli
hvcrnig geymslurnar eru. í lilýjum
og þurrum gcymslum verður útgufun
kartaflanna mikil, og þar af lciðandi
cfnatap, ef slík geymsluskilyrði eru
mánuðum saman, og tapa þá kartöfl-
urnar að sjálfsögðu nokkru af gæðum
sfnum og rýrnun verður mikil.
Verðið á Fusarex er hverfandi lítið,
ef verkanir þess eru jafn miklar og
ætla má eftir eilendum athugunum,
því samkvæmt verði hjá Áburðarsöl-
(Framhald á 7. síðu).
Þorl. Marteinsson.
Kristinn Indriðason á Höfða
- Minningarorð-