Dagur - 02.02.1955, Blaðsíða 5

Miðvikudaginn 2. febrúar 1955
DAGUR
5
éraðsbamiið á Akureyri
Eftir Jón Benediktsson, yfirlögregluþjón
Fyrirmyndar borg.
Fyrir nokkru las ,eg í erlendu
tímariti frásögn af nútíma fyrir-
myndar-borg, sem risafyrirtæki
hafði látið byggja um starfsemi
sína og skiptu íbúamir tugum
þúsunda. Fyrirtækið sá starfs-
fólkinu fyrir rúmgóðum íbúðum
með með flestum nútíma þægind-
um. Það hafði látið reisa skóla og
sjúkrahús, kirkjur og skemmti-
staði, en eitt var það, sem ekki
fyrirfannst í borg þessari, og það
var áfengisútsala. Áfengi var
hvergi til sölu í borginni og fyrir-
tækið hafði ekki aðeins séð um
slíkt, heldur einnig komið því til
leiðar, að áfengi var ekki hægt að
fá keypt nær en í 70 km. fjarlægð.
Ekki var íbúunum þó bannað að
eiga vín og neyta þess, en gerði
einhver það, þannig að áberandi
væri, mátti sá hinn sami búast
við að verða rekinn úr þessari
nútíma paradís.
Akureyri.
Frásögn þessi kom mér í hug,
nú á dögunum, er eg var spurð-
ur, hvernig héraðsbannið hefði
reynzt hér á Akureyri, þetta
fyrsta ár, sem það hefur staðið.
Eg leyfi mér ekki að draga í efa,
að Akureyringum þyki, almennt
sagt, vænt um bæinn sinn og beri
þær óskir í brjósti, að hann geti
orðið nútíma Paradís, ef þess
væri nokkur kostur. Sitthvað
hefur og verið gert, til þess að
áfram mætíi þokast í þá áttina,
bæði af hendi hins opinbera, af
bæjarfélaginu sjálfu, svo og fyr-
irtækjum og einstaklingum í
bænum, en af langri reynslu hika
eg ekki við að láta þá skoðun
mína í ljcs, að eitt af því mikils-
verðasta, sem gert hefur verið á
seinni árum, til efnalegra og sið-
ferðilegra framfara í bænum, var
það, er ibúarnir fengu lokað
áfengisútsölunni hér og á þann
hátt komið því til leiðar að leita
þarf, til áfengiskaupa, ekki að-
eins 70 km. veg, heldur enn
lengra.
Héraðsbannið.
Hver einasta siðferðilega heil-
brigð manneskja, sem nokkur
kynni hefur haft af hinni yfir-
gripsmiklu og jafnvel örvænting-
arfullu baráttu flestra kristinna
þjóða, til þess að forða æskulýðn-
um frá ofnautn áfengra drykkja
og til viðreisnar þeim einstakling*-
um, sem þegar eru fallnir í svað-
ið, hlýtur að sjá og viðurkenna að
þá fyrst er einhvers árangurs að
vænta, þegar búið er að reka
hættuna úr heimahögunum, svo
að hún sé ekki stöðugt yfirvof-
andi. Réynslan hefur sýnt og
sannað, svo að ekki er um að vill-
ast, að þar sem menn þurfa að
sækja áfengi um langan veg, fer
ekki hjá því, að þeir gefi sér tíma
til að hugsa ráð sitt, stilli svo
kaupum sínum í hóf eða sleppi
jafnvel alveg að eyða fjármunum
sínum í slik vörukaup. Reynslan
hefur og leitt að því líkur, að
'hættan á áfengiskaupum ósýktra,
fullorðinna manna sé ekki tiltak-
anlega mikil, ef ekki eru meiri
kaup gerð en þau, sem ákvcðin
eru í „edrú“-ástandi eftir góða
yfirvegun. Slík áfengiskaup or-
saka, í færri tilfellum, ofurölvun,
en sambærileg áfengiskaup hafa
aftur á móti margsinnis verið
aðdragandi að ofurölvun, þegar
hægt er að bæta við áfengiskaup-
in fyrirhafnarlítið á staðnum og
þá vill oft svo fara, að siðferðileg
og efnaleg ábyrgðartilfinning
rýkur veg allrar vsraldar og af-
leiðingarnar láta sjaldan eftir sér
bíða.
Þessi sjónarmið skildu stjórn-
endur fyrii'tækisins, sem áður er
um getið, og Akureyringum, eða
meirihluta þeirra, er sómi að því
að hafa komið auga á þessa stað-
reynd og að hafa hagað sér í sam-
ræmi við hana, með því að sam-
þykkja lokun áfengisbúðarinnar
hér.
Reynsla ársins.
Þegar sú spurning er uppi
höfð, hvernig héraðsbannið hafi
gefizt, hér á Akureyri, árið sem
leið, er ekki úr vegi að staldra
við um stund og spyrja viðkom-
andi, til glöggvunar, hvers hann
hafi vænt sér af banninu. Spurn-
ingarnar myndu þá verða eitt-
hvað á þessa leið:
Varst þú kannske einn af þeim,
sem um var sagt, að tæpast hefðu
neytt svefns né matar fyrir áhuga
á því að útbásúna, í ræðu og riti,
að Akureýri myndi verða ein-
hvers konar glæpaborg, vegna
hvers konar lögbrota, þegar hún
hefði örðið að sjá á bak hinni
margumtöluðu áfengisút.sölu?
Hafir þú veiið einn af þessu
sauðahúsi, þá verð eg að hryggja
þig með þeim sannindum, að enn
sem komið er, hafa þessar ágizk-
anir þínar látið bæði sér og þér til
skammar verða, því að bæjar-
bragurihn, á þessu sviði, var ann-
ar og betri árið sem leið en hann
hafði verið um áraraðir. Óskandi
væri, að þú gætir glaðzt af þessu,
bæjarfélagsins vegna.
Eða ert þú kannskc einn af hin-
um fáu undantekningm, sem
varst svo bjartsýnn að halda að
allt áfengi hyrfi úr bænum. ef
héraðsbannið kæmist á? Hafi
svo verið, þá verð eg einnig að
bryggja þig með þeirri staðreynd,
að fjölmargir bæjarbúar hafa á
löglegan hátt aflað sér áfengra
drykkja, til eigin nota, en nú er
sá munurinn, að þeir hafa orðið
að skrifa eftir víninu, á sama
hátt og fjöldi landsmanna hefur
um áratugi orðið að gera og vona
eg að enginn hafi séð eftir þeirri
fyrirhöfn, hafi þeir gert sér vonir
um að að lokun vínbúðarinnar
hér gæti bætt áðurverandi
ástand.
PÍn sért þú einn úr hópi þeirra
fjölmörgu bæjarbúa, sem ekki vill
..fljóta sofandi að feigðarósi“, en
hefur kosið að x-eyna lokunarleið-
ina í baráttunni við áfengisbölið.
Einn úr hópi hinna fjölmörgu
bæjai'búa, sem af heilbrigðri
ábyi-gðartilfinningu óskar að
stöðva og helzt uppræta di'ykkju-
skap unga fólksins, sem með sí-
auknu fi'elsi og mai'gföldum
auraráðum hafði á liðnum árum
sökkt sér stöðugt dýpra í áfeng-
isnautnina. Einn þeii'ra, sem af
góðviljaðri m.eðaumkun óskar að
létta ki-össinum af hei'ðum allt of
mai'gi-a mæðfa þessa bæjai', sem
þjáðst hafa, ándlega og líkamiega,
vegna ofui'ölvunar heimilisföð-
urins eða uppvaxandi barna. Einn
þeirra, sem ekki ert aðeins fús til
að styrkja Slysavarnafélag fs-
lands, til að bjarga þeim mönn-
um, sem í hættur hafa i'atað á
sjó eða landi, heldur kýst einnig
að leggja þinn skerf tii þess, að
þeim mönnum gæti fækkað, sem í
ofurövlunar-ástandi týnast árlega
á bezta aldri. Hver hefur reiknað
út þau vei'ðmæti, sem á þann
hátt glatast þjóðinni, vegna
áfengisins? Einn þeiri'a, sem
hefur talið iíla varið þeim mill-
jónatugum, sem kastað hefur
verið úr vasa skattborgaxanna
hér fyrir hinh göi'ótta drykk og
raður Iþróltamaður
Iðkar enn sund og skautahlaup og telur þessar
margs konar óreiðu af honum
leiðandi á undanförnum árum.
Einn þeiiTa, sem hefur fundið til
niðui'lægingai'innar í því að þurfa
að horfa á menn bograst ölvaðir
við daglegu stöi'fin eða fundið hið
soi'glega í því að sjá þurfalinga
bæjarins eyða tekjum sínum i
áfengiskaup.
Hafir þú gex-t þér vonir um að
héi'aðsbannið gæti einhvei-ja úr-
bót veitt, vai'ðandi nefnd atriði
og möi'g önnur, sem ekki vei'ða
hér upp talin, þá get eg glatt
þig með þeirri óþifanlegu skoðxm
rninni, byggðri á áratuga reynslu,
að á möi'gum sviðum hefur nokk-
uð áunnist, en hvergi hrakað. Vel
eru mér skiljanlegar reikular
skoðanir mai'gra mæti-a borgara
bæjai'ins, sem sjaldan eiga leið
um miðbæinn og lítið þekkja til
skemmtanalífsins og telja sig hafa
orðið lítillar breytinga varir. Þeir
munu fúslega viðui'kenna ókunn-
ugleika sinn og jafnframt viður-
kenna líkui'nar fyrir því að þeir
menn, sem í eldinum hafa staðið
og standa, viti betur en þeir,
hvort eldurinn hefur glæðst eða
kulnað á síðastliðnu ári. Hitt er
vitað, að enn þarf ástandið að
stói’batna, svo að vel sé.
Þótt ekkei't bendi til þess, að
smygl, leynivínsala eða önnur
ólögleg meðferð áfengra drykkja
hafi á liðna árinu látið meira á
sér bera en áður, nema síður sé,
þá er skemmtanalíf fólksins enn
með of miklum ómenningarbrag,
enda er það á skemmtistöðunum
sem minnst vei'ður vart þeirra
góðu áhrifa, sem leitt hefui af
banninu. Of margir þeii'ra, sem
leggja leið sína á skemmtistaði
bæjarins, hella í sig því áfengi,
sem fyi'ir hendi er eða neyta þess
óspart, þegar vínveitingaleyfi eru
á skemmtunum og vill þá svo
verða, að eitthvað af unglingum
slæðist með, en mun minna bar á
ofurölvun sl. ár en áður og sjald-
an leiddi hún til stærri vandi'æða.
Það er tæplega hægt að segja að
gætt hafi ölvunar á götum bæjar-
ins að degi til og afbrot voru
sárafá framin á árinu, en þó
fi'ekast af mönnum í ölvunar-
ástandi. Hinum fjölmenna hópi
togarasjómanna, sem oft gistir
bæinn, virðist hafa lærzt að gæta
meira hófs á áfengisnautn en áð-
ur og má þó vænta enn betri
skilnings á þessu sviði með góðu
fordæmi okkar þekktu yfirmanna
á togaraflotanum Því miður kem-
ur það enn fyrir, að lögregla er
kölluð á heimili í bænum, til að
taka þar til geymslu heimilisföð-
ur eða uppkomna syni, sem eru
viti sínu fjær af ofdrykkju, en
ekki hefur þeim tilfellum fjölgað
að undanförnu. Þá hefur þess
sjaldan verið getið, að menn sæ-
ust ölvaðir við stöi'f og margur
maðurinn hefur, síðan lokunin
komst á. leitast við að leggja nið-
ur áfengisnautn og sumum tekizt
það að fullu. í þessu sambandi er
ekki úr vegi að geta þess, að hér
á Akureyi'i, í þessum lang stærsta
bæ utan höfuðstaðarins, voru
innan við 50 bæjai'búar sektaðir
á sl. ári fyrir ölvun á almanna-
færi. Þá er dálítið broslegt að
heyra menn fjargviðrast út af
þeirn tveim-þx'em hundruðum
þúsunda, sem bæjai'félagið vai'ð
af með, þegar áfengisiitsalan
hætti hér, því að ekki eru þeir
hinir sömu menn svo skyni
skroppnii', að þeir viti ekki ofur-
vel, að af lokuninni hefur leitt
milljóna spai-naður vegna minni
áfengiskaupa borgaranna.
íþróttagreinar fara vel saman
Svellalög hafa lengi verið leik-
vangur barna og unglinga bæði í
sveit og kauptiinuni. Fyrstu
haustskænin, á pollum og tjörn-
um eru prófuð og sjaldnast beðið
eftir heldum ís. Enda margur
fengið af því votan fót og áminn-
ingu, þegar heim var komið. Á
meðan skautar voru ekki koirmir
til sögunnar, var gripið til sleða
og leggja. Jafnvel ísmolar voru
notaðir í skauta stað. Þeir voru
hálir og runnu vel á hörðu svelli.
(Framhald á 7. síðu).
Nú eru vandaðir skautar í
verzlunum og margir unglingar
geta veitt sér þá ánægju að eiga
skauta og iðka skautahlaup. En
sökum veði'áttunnar standa
svellin sjaldan lengi í hvei't sinn
og verður því að grípa gæsina
þegar ‘hún gefst.
Aldraður skautamaður.
Sjaldan sjást miðaldra menn
eða eldri á skautum. En þeim
fáu er endist áhugi og ánægja af
þessari hollu íþrótt, ber saman
um ágæti hennar, til skemmtunar
og til þess að viðhalda heilbrigði
líkamans. Hér á Akui'eyri er þó
til alger undantekning fiiá þessu.
Það vita þeir er þekkja Jónas
Stefánsson srnið. Líklega hafa
flestir bæjarbúar séð til fei'ða
hans, þegar hann er á leið suður
fyrir bæinn í leit að skautasvelli.
Skautana ber hann á annarri
öxlinni en oft litla sköfu á hinni.
Ef svellin eru hulin snjó, hreins-
ar hann dálítinn blett handa sér
með sköfunni og æfir svo góða
stund.
En stundum er lítið tekið eftir
því, sem daglega ber fyrir auga.
Við erum vön því að sjá Jónas
og fæstir gera sér ljóst að hér er
öldungur á ferðimii. Hann ber
það að vísu ekki með sér, því enn
er hann beinn í baki og léttur á
fæti. Hann er nú samt 75 ái-a og
fer daglega á skauta þegar nokk-
urs staðar er svell.
Þegar á ísinn er komið, bregð-
ur hann á leik og kastar algerlega
ellibelgnum. Hann gerir ýmsar
„kúnstir", sem hinir yngi'i leika
ekki allir eftir. Og hann er frá-
bx-ugðinn í fleiru. Hann sér t. d.
ekki eftir sér klukkustundai'gang
hvora leið, fram fyrir bæinn, ef
þar er gott svell. Stundum
stytta bílstjórarnir honum þó
leiðina og er hann þeim þakklát-
ur fyrir.
Blaðið átti tal við þennan aldna
skautamann um fyrri helgi og
spurði hann nokkurra spui'ninga
um þessa íþrótt hans.
Skauíaíþrótt í Amcríku.
Jónas lék sér á skautum á
yngri árum með öðrum strákum
hér á Akureyri. En þegar á ung-
um aldri lá leið hans til Ameríku
og var hann þar fram um 1930.
Hann tók með sér ágæta danska
skauta að heiman, en þeim var
stolið frá honum, strax og vestur
kom. Keypti hann sér enga
skauta þar, en fyrir kom þó að
hann brá á leik, þegar ísinn
freistaði hans mest.
Það var á Rauðánni. Þar var
stundum, sagði hann „opinn
hringur". Þar var aðgangur seld-
ur og fólki skemmt með hljóð-
færaslætti. En ólíkt var þetta,
miðað við frjálsræðið hér heima.
Þarna var þetta allt nokkuð form
fast. Fólksfjöldinn var mikill og
allir urðu að fara sama hringinn.
Var farið rangsælis. Ekki líkaði
Jónasi þessi skemmtun. Aftur á
móti sá hann vélar og verkfæi'i,
sem svellin voxiu hreinsuð með
og aðrar hefluðu þau.
Skautar úr bílfjöðrum.
Þegar Jónas flutti til íslands
aftur og settist að hér á Akureyri
vildi hann taka upp á ný hina
gömlu uppáhaldsíþrótt sína og
iðka skautahlaup. En þá vantaði
skautana. Kristján Kristjánsson
smíðaði að vísu skauta úr bíl-
fjöðrum, en ekki hafði Jónas trú
á þeim. Náði hann sambandi við
stýrimann nokkurn á millilanda-
skipi og bað hann að kaupa góða
skauta í næstu ferð vestur. Komu
þeir eftir nokkurn tíma. Þetta
voru góðir skautar en að þvi leyti
gallaðir að þeir vildu í'yðga.
Sendi Jónas þá til Reykjavíkur
og fékk þá húðaða. Fljótlega
flagnaði húðin þó af og voru þeir
aftur sendir suðui'. Komu þeir
til baka sem nýir.
En þá kom annar vandi. Ekki
var hægt að fá skauta skerpta á
Akureyi'i. Vai'ð í hvert sinn að
senda þá til Reykjavíkur. Að síð-
ustu fann þó Jónas sjálfur ráð,
sem dugði, og hefur notað það
síðan.
Þótt Jónas iðkaði litið skauta-
hlaup vestra, kynntist hann þó
ýmsu er að því laut og notfærði
(Framhald á 7. bls.).