Dagur - 02.04.1955, Qupperneq 5

Laugardaginn 2. aprfl 1955
DAGUK
5
Sagan um Ijóta andarungaim
í dag eru liðin 150 ár frá fæSingu ævin-
týraskáldsins H. C. Andeif en. - „Svona
eiga ævintýraskáld að líta iit4; skrifaði
séra Matthías eftir fund þeirra 1871
„Líf mitt hefur verið dásamlegt
ævintýri,“ sagði Hans Christian
Andersen á efri árum, er hann
leit yfir farinn veg, sem með
sanni mátti kalla í senn þymum
stráðan og furðulegan.
Lítill spámaður hefði sá moður
þótt í Odense á fyrstu áratugum
aldarinnar, sem hefði haldið því
fram, að sveinninn sá mundi
verða heimsfrægur snillingui. —
Faðir hans var fátækur skósmið-
ur, og bann andaðist áður
en Hans var kominn af bernsku-
árum, en móðir hans vann fyrir
sér og syninum með því að þvo
fatnað fyrir nágrannana í Od-
ense-ánni.
Svona eiga ævintýraskáld að
vera!
Andersen var þegar á unga
aldri ákaflega ófríður og um leið
sérkennilegur útlits. Og hanr. var
líka einkennilegur í háttum sín-
um, þótt hann væri hverjum
manni alúðlegri og elskulegri
í umgengni. Kemur þetta vel í
Ijós í lýsingu séra Matthíasar
Jochumssonar, sem kynntist hon-
um í Kaupmannihöfn árin 1870—
71, og segir svo frá þeim kynnum
í „Söguköflurn“ sínum:
„Til ævintýraskáldsins H. C.
Andersen kom eg oft. Hann var
mér undúr Ijúfur og góður;
sagðist lengi hafa ætlað til ís-
lands, en nú væri heilsa sin
tékin að bila. Hann var, eins og
alkunnugt er, frábrugðinn
öðrum að vexti, limaburði og
fleiru, og þekkti hann aftur
hver maður, sem áður hafði séð
hann. Hann var .skrefhár, háls-
langur og' höfuðið eins og laust,
og vatt hann því sí og æ til
beggja hliða, afarhár upp á
ennið og augun dulræn og
dreymandi. Svona á hvert æv-
intýraskáld að iíta út, hugsaði
eg.“
Skaði var, að svo mikill ferða-
maður sem H. C. Andersen var,
skyldi aldrei láta verða af því að
koma hingað tii lands, úr því að
lionum héfur flogið það í hug eins
ug frásögo-íáéra Matthíasar ber
með sér. En þótt hann kæmi hér
ekki sjálfur, hafa ævintýri hans
lengi lifað hér, glatt börn og full-
orðna og skiiið eftir spor í ís-
lenzkum skáldskap og bók-
menntum, sem ekki fennir í.
Erfið æskuár.
Skáldið átti _ erfiða æsku. —
Drengurinn fékkst ekki til að
fara í skóla. Hánn dró sig í hlé
með bækur, orfi sjálfur, einkum
leikþætti, og stundaði látbragðs-
leik og söng í éinrúmi, setti upp
brúð'uleikhús. Þrátt fyrir ein-
stæðingsskap sinn og erfiða að-
stöðu varð hann þegar á þessum
árum sannfærður um, að hann
ætti eftir að verða heimsfrægur
snillingur. Sú yissa yfirg'af hann
aldrei, og veitti honum styrk þeg-
ar mest blés í móti á leiðinni að
því markiA'
Fjórtán ái-a gamall yfirgaf hann
Odense ogihélt til Kaupmanna-
hafnar að leita gæfunnar. Til-
gangur haps va,r fyrst og fremst
sá, að komast í samband við lista-
menn og léikara og aðra þá, sem
gætu hjálpað hinum á listabraut-
inni, sem hann ætlaði að leggja út
á. Hann fór rakleitt á konunglega
leikhúsið, og er' sá þáttur úr am-
erísku ævintýramyndinni um líf
hans og síarf nokkuð sannur, er
hann fann þar fræga dansmær og
hóf að segja hénni drauma sína
og ást á fögrum listum. Þar dans-
aði hann og söng og lék listir sín-
ar, en dansmærin horfði undr-
andi á, ekki hrifin heldur hrædd,
hélt að þeSsi ólánlegi sláni væri
ekki með öllum mjalla, og tók til
fótanna þegar hún sá sér færi.
Þannig iauk fyrstu tilraun H. C.
Andersen til að komast í nábýli
við miðstöð listanna í höfuð-
staðnum, og þá, sem þar réðu
húsum.
Skólaárin.
Þótt byrjunin væri erfið, gafst
hann ekki upp. Hann dreymdi
um að verða leikari og einlægni
hans og áhugi varð til þess, að
honum voru fengin ýmis minni-
háttar störf í leikhúsinu. Þar
kom svo, að einn af leikstjórun-
um þóttist sjá í piiti þessuni svo
mikla hæfileika, að synd væri að
veita þeim ekki tækifæri til
þroska. Fyriv hans orð hlaut
hann einn af námsstvrkjum kon-
ungs og tækifæri til að ganga
menntaveginn. Gekk hann síðan
á menntaskóla úti á landi. Var
það erfið raun fyrir piltinn. sem
löngum var með hugann við
annað en þurrar kcnnslubækur,
en hann lauk stúdentsprófi 23 ára
gamall.
Fyrstu rithöfundarárin.
Á skólaárunum hafði hann
ákveðið með sjálfum sér, að
leggja leiklistina fremur á hill-
una en ritlistina, og ætlaði nú að
gerast heimsfrægur rithöfundur
og skáld fremur en leikari. Hóf
hann þegar að rita sögur, en ekki
þóttu þær frumlegar, og þóitust
gagnrýnendur sjá, að hann hefði
stælt þær eftir verkum kunnra
evrópskra höfunda. En Andersen
lagði ekki árar í bát þótt í móti
blési, og hélt áfram að skrifa.
Eftir 10 ár frá stúdentsprófi liöfðu
skrif hans vakið það mikla at-
hygli, að hann hlaut ferðastvrk
frá stjórninni og hélt þá suður
til Frakklands og ítalíu, að auðga
anda sinn og sjá hin fornu menn-
ingarsetur. í þessum ferðum
endurfæddist hann sem rithöf-
undur. Og bók frá ítalíuárunum,
sem út kom 1835, vakti verulega
athygli. Varð Andersen nú vel
kunnur sem rithöfundur víða um
Evrópu, en ævintýraskáldið var
enn ekki komið fram á sjónar-
sviðið.
Vinur barnanna.
Andersen var mikill barnavin-
ur, og hafði oft ofan af fyrir börn
um vina sinna í Kaupmannnhöfn
með því að segja þeim ævintýri,
sem hann kunni frá æskudögum
sínum á Fjóni. Þegar hart var í
ári og lítið í buddunni, hóf bann
að birta nokkur þessara ævin-
týra, og þegar þeim var vel tek-
ið, að skrifa ævintýri sjálfur. I
upphafi mun hann hafa litið á
þessi ævintýri sín fremur sem
föndur en bókmenntaafrek, en
honum brá í brún þegar ævin-
týrin voru brátt á hvers manns
vörum og farið var að þýða þau
á erlend mál. Þegar leið fram
um miðja öldina, varð ljóst, að
Andersen mundi verða mikill af
ævintýrum sínum fremui en
skáldsögum og ritgerðum. Fóru
ævintýrin sigurför um Evrópu og
höfundur hlaut þá viðurkenn-
ingu, sem hann hafði lengi
dreymt um, um og eftir 1850.
« = '-II ¥
Ritgerð Gríins Thomsen.
Meðal þeirra, sem um það leyti
rituðu um snilldargáfu skáidsins
var íslenzka ljóðskáldið Grímur
Thomsen, sem þá var mikils
metinn stjórnmálamaður og fag-
urkeri í Danmörk. í ævisögu
Gríms, eftir Jón Þorkelsson, er
svo að orði komizt, að Grímur
hafi með skrifum sínum kennt
Döuum að meta H. C. Andersen,
en síðari tíma athuganir hafa
sýnt, að hér er of fast að orði
kveðið. Skáldið hafði hlotið við-
urkenningu í landi sínu og víðar,
en Grímur var meðal þeirra
fyrstu, er skildu gildi ævintýr-
anna og spáði höfundi beirra
langlífis í heimi heimsbókmennt-
anna.
Spádómur rætist.
H. C. Andersen lifði síðustu
árin í Kaupmannahöfn, og var
þá dáður og hylltur. Er hann var
62 ára, var hann gerður heiðurs-
borgari í Odense og götur bæjar-
ins voru uppljómaðar honum til
heiðurs. Rættist þar með spá-
dómur frá æskuárum hans, er þá
þótti næsta ótrúlegur. H. C And-
ersen giftist aldrei og átti ekki
börn. Á yngri árum varð hann
ástfanginn af kaupmannsdóttur
í Faaborg á Fjóni, en fékk henn-
ar ekki. Hét hún Riborg Voigt.
Er Andersen andaðist árið 1871,
fannst langt bréf frá henni í leð-
urskjóðu á brjósti hans. Hafði
hann borið það við hjarta sér allt
til æviloka.
Skáld, sem tala til hjartnanna.
Ævintýri H. C. Andersen eru
meðal perlanna í heimsbókmennt
unum. í einfaldri fegurð þeirra
ÚR ERLENDUM
BLÖÐUM
Stærsta skip Norðurlanda.
Hilmar Reksten, útgerðarmað-
ur í Björgvin í Noregi, hefur ný-
skeð pantað hjá skipasmíðastöð í
Bremen í Þýzkalandi 38500 smá-
lesta vélskip (d.w.), sem á að
vera tilbúið 1958. Er pöntun þessi
öó því skilyrði bundin, að gjald-
eyrisleyfi fáist.
Dr. Albert Schweitzer fær
harðfisk.
Nýskeð sendi Landssamband
norskra harðfiskframleiðenda 100
bagga („búnt“) af harðfiski til
sjúkrahúss dr. Albert Schweitz-
ers í Lambarene í frönsku ný-
lendunni, rétt sunnan við mið-
baug. Sambandið bauð dr.
Schweitzer þessa gjöf, er hann
var á ferð í Noregi og tók hann
boðinu með þökkum.
„Ævi-fangar“ látnir Iausir.
Sjö þeirra manna. sem dæmdir
voru til fangavistar ævilangt fyr-
ir landráð á hernámsárunum í
Noregi, voru látnir lausir 1. marz
sl. Sitja nú enn eftir 11 úr sama
hópi, og meðal þeirra þrír af
„ráðherrum" Quislings: Axel
Stang, Rolf Fuglesang og Jchan
Lippestad.
Norsk síld til Sovjet.
Rússnesk sendinefnd var ný-
skeð í Björgvin til að semja um
kaup á norskri vetrarsíld. Voru
gerðir samningar um kaup á
60.000 kössum af frystri vetrar-
síld, og hafa nú samtals verið
sendir til Sovjet liðlega 800.000
kassar, og er það talsvert meira
en í fyrra.
Vörn gegn sprengingu síldarnóta.
Frá Björgvin fréttist, að Kar-
sten Mögster, skipstjóri, hafi
fengið einakleyfi á eins konar
áhaldi með viðföstu karbidhylki,
sem hann telur muni girða fyrir,
að síld eða annar fiskur sprengi
nótina með því að leggjast o£
þungt í hana og valda bannig
skemmdum, eða þá að öll veiðin
glatist. Ráð Mögsters er í því
fólgið, að gasmyndun í karbíd-
hylkinu fylgir með drætti nótar-
innar, og má stjórna þessu þann-
ig, að gasbólurnar myndist ein-
mitt þar, sem óekað er að fiskur-
inn fjarlægist í nótinni, og léttist
þannig á henni.
geymist lífsspeki, sem á erindi til
allra manna. Hann talar til hjartn
anna. Þetta danska skáld á því
aðdáendur hér úti á íslandi jafnt
og hinum megin á jarðkúlunni.
Skáldið Steingx-ímur Thorsteins-
son þýddi úrval ævintýranna og
síðan hafa íslenzk börn lesið þau
sér til gleði. Fleiri íslenzk skáld
hafa hrifizt af H. C. Andersen
en þeir Steingrímur og Grímur.
Jónas Hallgrímsson var aðdáandi
hans og bera verk hans þess
vitni, að hann hefur lesið ævin-
týrin og hrifizt af anda þeirra.
Minjasafnið í Odense.
Odense-borg hefur komið upp
minjasafni um H. C. Andersen.
Þar er hið fátæklega bernsku-
heimili hans búið sem safnhús.
Þar má finna bækur hans, bréf,
ýmsa muni og loks eru veggir
skreyttir með freskó-myndum,
sem sýna merkisatriði úr lífi
skáldsins. Þetta safn er frægasti
staður í Odense. Þangað koma
flestir, er borgina gista. Þar ep
(Framhald á 7. síðuV
Úr H. C. Andersen-safninu í Odense. Hpshúnaður
skáldsins og ferðataskan, en hann var mikill ferða-
langur. Hattaskjan geymdi pípuhattinn, sem skáldið
gekk jafnan með.
Þannig leit H. C. Andersen út um 1860, 10—11 árum
áður cn fundum þeirra séra Matlhíasar bar saman.