Dagur - 30.04.1955, Qupperneq 5

Laugardaginn 30. apríl 1955
D A G U R
5
Samvinnunefnd verkamðnna og atvinnu-
rekenda ráðgefandi um réttláft kaupgjald
Nokkur aðaktriði úr framsöguræðu
Karls Kristjánssonar alþingismanns,
er Iiann flutti er tillaga hans og Páls
Þorsteinssonar þm. Austur-Skaptfell-
inga, um samstarfsnefnd vegna kaup-
gjaldsmála, kom til umræðu á Alþingi
Eins cg skýrt var frá í síðasta
blaði, sambykkíi sameinað AI-
þingi nálega einróma tillögu
tvcggja þingmanna Framsóknar-
flokksins um skipun. samvinnu-
nefndar verkamanna og atvinnu-
rekenda, er hafi það hlutverk að
afla árlega upplýsinga um af-
komu atvinnuveganna og hag al-
menmgs cg að gefa út rökstutt
álit um þau efni, er ágreiningur
verður um kaupgjaldsmál. En til-
gangurinn er að leysa slík mál
með friðsamlegum, sanngjöinum
og eðlilegum hætti og forða þjóð-
inni frá efnahagslegu og siðferði-
legu íjóni verkfallsbaráttu Karl
Kristjánsson, þingmaður Suður-
Þingeyinga, flutti merka ræðu, er
hann fylgdi tiilögunni úr lilaði, og
fara aðaíatriði hennar hér á eftir:
ÞaS er mikill vandi að skipta
tekjum þjóðarinnar svo, að hver
fái þann hlut, sem honum ber.
Hver og einn vill auðvitað ekki
bera úr býtum minna en hann
þarfnast handa sér og sínum. —
En fyrst: cg fremst á hann, þegar
tekjunum er skipt, heimtingu á því,
sem hann hefur unnið fyrir á sóma-
samlegan hátt og löglegan.
„Sá, sem ekki vill vinna, á ekki
heldur mat að fá,“ segir gamall ís-
lenzkur málsháttur.
I stjórnarskrá Rússlands mun
vera svipuð ályktun, — og ætti sú
skoðun hvergi að valda ágreiningi.
En sá, sem aftur á móti ekki getur
unnið, á að fá „sína nauðsyn bætta“
með tillagi mannúðar af hlut hinna
vinnandi.
Fyrir þeirri hliðinni er reynt að
sjá með löggjöf um tryggingar og
skyldur sveitarfélaga.
Fyrr meir var það þannig.
Fyrrum samdi hver einstakling-
ur um kauþ sitt og kjör.
Látið' var svo heita, að framboð
og eftirspurn eftir vinnu réði verð-
lagi hennar. En í raun og veru réði
vinnuveitandinn aðallega, hvað
hann lét í té.
Húsmóðirin skammtaði hjúinu
matinn og húsbóndinn kaupið.
Hvort tveggja var af vinnuveitend-
unum skorinn skammtur —• og mis-
jafnlega vel úti látinn. En með
þeim hætti báru húsbændurnir
auðvitað einir fylla ábyrgð á að
til væri matur á heimilinu í mál-
tíðirnar cg fé til þess að greiða
kaupið. Hjúin báru alls enga á-
byrgð í því efni.
Síðan þetfa ástand var á Islandi,
er ekki ýkjalangt — og ekki lengra
en margir háttv. núverandi alþing-
ismenn muna.
En ástandið er orðið gjörbreytt.
Þegar lilið er til baka, óar manni
við því, hve sá, er seldi vinnu sína,
var undirokaður og fékk litlu að
ráða um kjör sín.
Eðlilegt er — þegar á þetta er
litið — að breytingarnar hafa orð-
ið á eina leið.
Kaupþegnarnir máttu ganga svo
langt, sem þeir gátu komizt í kröf-
um sínum.
Þeir komust ekki oflangt þrátt
fyrir það, enda voru þeir iengi vel
sundraðir og ósamtaka.
Nú horfir öðruvísi við. Vinnu-
hjú er ekki um að tala lengur, og
verkafólkið hefur öflug samtök
með sér, sem geta stofnað til alls-
herjarverkfalls til áherzlu kröfum
sínum.
Með þeim verkföllum getur
kaupþeginn stöðvað framleiðslu
þjóðarinnar að miklu leyti, — rofið
viðskiptakerfi landsmanna og sam-
göngur.
Er þá svq komið í raun og veru,
að aðstaðan til þess að skammta
hefur flutzt frá húsbændunum, sem
ég áður nefndi, til þeirra, er selja
vinnuna.
En um leið hefur líka ábyrgðin
á því, að búið beri sig og geti greitt
það, sem krafizt er, flutzt að veru-
legu leyti á herðar kaupþegans.
Atvinnurekeridur geta að vísu
einnig gert verkbönn og valdið
truflunum \ þjóðlífinu, ef ekki sem-
ur um kaup og kjör, en skilyrði
þeirra til allsherjarsamtaka eru
miklu miririi en verkalýðsins.
Þetta er staðreynd, sem sjálf-
sagt er að gera sér grein fyrir. Ekki
sízt þarf verkalýðurinn að gera sér
grein fyrir þessu nýja viðhorfi. Á-
byrgð hans í kaupgjaldsmálum og
atvinnumárúm er alltaf að þyngj-
ast. Hann er orðinn sá sterkari og
verður þess vegna sjálfur að gasla
hófsins, ep getur ekki varpað á-
hyggju sipni í því efni lengur á
það, að motstaðan segi til, þannig
að fyrr nemi staðar en oflangt sé
gengið. Eins og riú er komið, þá er
hægt að ganga of langt, — heimta
of mikið kaup af atvinnuvegunum,
þótt það þurfi ekki um leið að vera
of mikill eyðslueyrir fyrir þann, er
fær það.
Og séu heimiluð og tekin meiri
laun en atsinnuvegurinn ber, slig-
ast hann eins og hrossið, sem sett-
ar eru of þungar klyfjar á, eða
sekkur eins og skip, sem er of
hlaðið.
Launþeginn, sem gerir meiri
kröfur en atvinriuvegurinn þolir og
knýr þær fram, eyðileggur hest
sinn — og skip sitt.
Réttur úrskurður fæst ekki
með aflraunum.
Finna þarf, hvert gjaldþol at-
vinnuveganna er, og hver er hinn
rétti hlutur launþegans í tekjunum*
Réttur úrskurður fæst varla með
aflraunum verkfalls eða verkbanns.
Fyrst og fremst er engin trygging
fyrir því, að sá sterkari, hver sem
hann er, hafi rétt fyrir sér. Og í
öðru lagi, þá eru verkföll og verk-
bönn allt of dýr fyrir þjóðfélagið.
Það er í raun og veru bæði
skortur á skynsemi og bróðerni að
beita slíkum aðferðum, sem eru
beiting hnefaréttar, er nauðvörn
ein réttlætir.
Þjóðfélög eiga að einbeita sér
til þess að vaxa frá þeim aðferðum,
enda miðar í þá átt — líka hér á
landi, þótt vinnulöggjöf Islendinga
sé ung.
Frestun verkfallsins 1. marz sl.
er vottur þessa — og gefur góðar
vonir um að gera megi ráð fyrir
heilbrigðri þróun í þessum málum
á næstu árum.
Fyrsta lagasetning á Islandi um
vinnudeilur mun hafa átt sér stað
1925. Hér er því ekki urn langa
sögu að ræða í þeirri löggjöf.
Aðrar þjóðir hafa yfirleitt miklu
meiri reynslu, sumar margra alda.
En vitanlega hefur íslenzk vinnu-
lcggjöf verið sniðin eftir aðfengn-
um fyrirmyndum og þess vegna er
hún alls ekki frumstæð löggjöf.
Hins vegar hefur löggjöfin hvað
eftir annað ekki getað komið í veg
fyrir harða árekstra og mikið tjón
af ófriði, sem hefur risið í kaup-
gjaldsmálum, enda er framkvæmd-
arvald þjóðfélagsins máttarvana.
Reiknað hefur verið út, að mill-
jónatugir hafi þannig gíatazt þjóð-
inni — og ekkert komið í staðinn,
nema þá reynslan, því slík töp eru
eins og .eldsvoðatjón, þar sem eng-
in er vátrygging.
Hví ekki aS athuga í bróðerni?
En hví ekki að nota reynsluna
og afstýra því, að aftur brenni?
Hví ekki að athuga í bróðerni,
hvað helzt mundi geta komið í veg
fyrir vinnukjaraófrið, verkföll og
verkbönn?
Öllum er að verða ljóst að of-
ríkið getur hefnt sín á hvora hlið-
ina, sem það er framið.
Arðrán er ekki aðeins óréttmætt
heldur háskalegt fyrir atvinnulífið,
hvort sem vinnuþeginn eða vinnu-
veitandinn er arðrændur.
Það þjóðfélag, sem lætur arð-
rán viðgangast, þrífst ekki en þjá-
ist eins og maður, sem gengur með
skæða meinsemd.
Þegar skipta á þjóðartekjunum
með því að ákveða kaup og kjör,
þá er það hagfræðilegt rökhyggju-
dæmi, sem reikna þarf og reikna
rétt.
Þetta er skylt og hægt að gera í
menningarþjóðfélagi, sem hefur
byggt sig upp félagslega, eins og
íslenzka þjóðfélagið, og heldur hag-
skýrslur.
Sumir halda því fram, að þenn-
an útreikning eigi sérstakir dóm-
stólar að annast, — og úrskurðum
þeirra eigi skilyrðislaust að hlíta.
— Verkföll og verkbönn eigi að
banna.
Telja þeir menn, að kjara- og
kaupgjaldsmálaþrætum megi skera
úr með dómum eins og öðrum á-
greiningi manna á milli.
Benda þeir á, að menn eigi frelsi
sitt o£ aeru sína undir dómsúr-
skurðum, og spyrja hvort vandara
sé í fjárhagsmálum. Ýmsar þjóðir
hafa í löggjöf sinni gerðardóm x
Hljómleikar
Nokkur ár eru liðin s ðan eg hef
hlýtt á leik Þórunnar Jóhanns-
dótur. Frá þeim árum minnist
maður lítillar telpu við stórt flyg-
el. Vald hennar yfir miklu hljóð-
færi var undrunarefni. Á hljóm-
leika hennar var litið öðrum aug-
um en er þroskaðir listamenn töl-
uðu til okkar. Nú er þessi tíð liðin
að kalla. Þórunn er af barnsaldr-
inum og lifir nú storrnasamari
tíma. Enn er hún grannvaxin
stúlka og enn undrast maður
kraftinn, sem hún býr yfir. En
áhrif hljómleika henar eru önnur
en fyrrum. Undrabarnið tilheyrir
liðinni tíð, ung listakona er tékin
við.
Þórunn hefur tekið miklum
framförum. Hún hefur mikið vald
yfir hljóðfærinu, leikur hin erfið-
ustu verk leikandi létt og fyrir-
hafnarlítið, nær miklum og þung-
vinnudeilum, — einkum ef mjog
lengi dregst að saman gangi í samn-
ingum, — eða aðilar verða ásáttir
um að leggja málin fyrir gerðar-
dóm.
Ekki tillaga um gerðardónt.
Á íslandi hefur verið gripið til
gerðardóms með sérstökum lögum.
Með tillögu okkar háttv. þing-
manns Austur-Skaftfellinga er alls
ekki að slíku stefnt. Hún er miðuð
við þá riku þjóðfélagslegu nauð-
syn að koma í veg fyrir það, að til
ófriðar dragi í kaupgjalds- og
kjaramálum, — eyða ástæðum til
verkfalla — og verkbanna, afstýra
því friðsamlega, að það ástand
skapist, sem leiði af sér árekstrana
og tjónin, sem af þeim hljótast
fyrir alla.
Hið venjulega er, að of seint
er gengið til samninga, þegar
kröfur hafa fram komið um breyt-
ingar.
— Kröfurnar ekki gerðar af
nákvæmni heldur of miklu handa-
hófi. Gert ráð fyrir að af þeim
þurfi hvort sem er að slá í stríði
og þannig ögrað til átaka.
Ekki sezt að samningaborði
fyrr en hugir hafa hitnað um of.
Tillagan er ekki flutt með sér-
stöku tilliti til þeirrar kjaradeilu,
sem nú hefur á skollið, — heldur
vegna ókomins tíma lengra fram.
(Framhald á 7. síðú)
um hljómi úr jafn gölluðu verk-
færi og flyglinum hér í Nýja-
Bíó. En hún er enn á þroska-
skeiði. Saga hennar til þessa gef-
ur fyrirheit um að hún eigi fyrir
höndum mikinn frama á lista-
mannsbrautinni.
Á tónleikum þeim, er hún hélt
hér í Nýja-Bíó á þriðjudags-
kvöldið. hlaut hún ágætar mót-
tökur áheyrenda. Hún hóf að
leika Konsert í ítölskum stíl í F-
dúr eftir Baoh. Þetta verk krefst
nákvæmni í flutningi, en ekki
munu allir áheyrendur kalla það
hrífandi. Þórunn flutti það
hispurslaust og snurðulaust.
Sterkari tökum náði hún samt á
Chaconne í D-moll eftir sama
höfund, í píanóútsetningu eftir
Busoni. Krefst það mikilla átaka
og var mikill hljómur í flutningi
verksins, sem er undurfagurt og
hrífandi. Að minni hyggju tókst
Þórunni bezt í 32 tilbrigðum í C-
moll eftir Beethoven, þar sem
hún virtist leggja sig fram og ná
ágætavel hinum margvíslegu
blæbrigðum verksins, en undir
hljómar kjarninn æ hinn sami.
Var verulega ánægjulegt að
hlýða á flutning hennar á þessu
verki. Síðan lék hún 3 smærri
verk eftir Debussy, létt og fallega,
þá Skógarþyt eftir Liszt og loks
3 verk eftir Chopin, Impromptu
í As-dúr og Fis-dúr, og Scherzo í
B-moll. Hefur hún handtök
virtousanna á hljómborðinu þeg-
ar þess er krafizt, og víst hljóma
soilldarverk Chopins fallega frá
hendi hennar, þótt e. t. v. megi
segja, að maður finni ekki ætíð
það hjarta, sem undir slær. Væri
og engin sanngirni í því að ætlast
til, að svo kornung stúlka flytti
verk meistanna eins og væri
fullmótaður snillingur. En von-
andi auðnast Þórunni að þroska
ótvíræða listamannsgáfu sína, og
láta fyrirheit bernsku- og ungl-
ingsára rætast í fyllingu tímans.
Áheyrendur tóku leik hennár
forkunnarvel, og færðu henhi
marga blónivendi. Að lokum lélc
hún tvö aukalög. — A.